قلعه مورچه خورت اصفهان یا ارگ تاریخی مورچه خورت بزرگترین ارگ مسکونی کشور پس از ارگ بم می باشد. این قلعه از ویژگیهای منحصر به فرد معماری و شهرسازی برخوردار است. قدمت این قلعه و ارگ تاریخی به پیش از اسلام بازمی گردد که پس از اسلام و بویژه در دوره های صفوی و قاجار گسترش یافته است. تا حدود بیست سال گذشته در این قلعه تاریخی خشتی و گلی، خانواده های متعددی زندگی می کرده اند . در حال حاضر فقط مسجد اصلی آن پذیرای نمازگزاران و اهالی شهر در مراسم آئینی است. این بنای عظیم تاریخی در سال ۱۳۹۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
استان اصفهان یکی از جذاب ترین مقاصد گردشگری ایران است. سالانه گردشگر فراوانی از داخل و خارج کشور به آن سفر می کنند و از بناهای معروف آن دیدن می کنند. اما فقط تعداد اندکی از این گردشگران از مکان هایی ناب تر و ناشناخته تر در اصفهان آگاهی داشته و بازدید می کنند. یکی از این مکان های تاریخی ارزشمند و متفاوت ولی کمتر شناخته شده استان اصفهان قلعه مورچه خورت است. این بنا که از دیدنی ترین و کهن ترین بناهای استان اصفهان است. از خشت و کاهگل بنا شده و معماری منحصر به فردی دارد.
برای آشنایی بیشتر با شهر اصفهان پیشنهاد می کنیم مطلب سیری در اصفهان را مطالعه بفرمایید.
فهرست
تاریخچه قلعه مورچه خورت اصفهان
قلعه تاریخی مورچه خورت، دروازه غربی اصفهان قدیم، یادبود رشادت مردم این کهن دیار در برابر تجاوز اشرف افغان است که در گیر و دار تاریخ گم شده است. قدمت این قلعه و منطقه تاریخی به قرن نهم ه.ق می رسد. این ارگ به صورت یک قلعه خشتی بزرگ با برج و باروهای بلند در ۵۰ کیلومتری شمال اصفهان، در قلب روستای مورچه خورت قرار دارد. حدود ۳۰ هزار مترمربع وسعت این قلعه است. از دیدگاه آماری در سال ۱۳۵۳ تعداد ۲۵ خانوار در این قلعه زندگی می کردند. اکنون ساکنین محدودی دارد (۲–۳ خانواده) که در خانه های شخصی خود که از نیکانشان به ارث برده و مرمت و نگهداری کرده اند، زندگی می کنند.
به اعتقاد برخی کارشناسان، قدمت این قلعه و منطقه تاریخی به قرن نهم هجری قمری می رسد. عده ای نیز قدمت آن را قبل از دوران صفویه می دانند، ولی تاریخ دقیق بنای این قلعه مشخص نیست. این ارگ تاریخی شاهد پیروزی نادرشاه افشار بر اشرف افغان در سال ۱۱۴۲ هجری قمری بوده که در نهایت منجر به فرار افغان ها از اصفهان شد. شهرت مورچه خورت نیز به دلیل جنگ پیروزمندانه نادرشاه افشار با افغان های متجاوز در این منطقه است. مردم اصفهان نیز پس از شنیدن خبر پیروزی نادر با شجاعت به افغان های مستقر در اصفهان حمله ور شدند. به حکومت چند ساله آنها و جنایات فجیعشان خاتمه دادند.
معماری قلعه مورچه خورت اصفهان
قلعه مورچه خورت به شکل حصاری مرتفع است که از دور هم بسیار باصلابت به نظر می رسد. دور تا دور این ارگ کهن هشت برج مستحکم وجود دارد. در گذشته محل دیده بانی بوده و از داخل دو برج اصلی این بنا می توانستند به داخل قلعه وارد شوند. درب های ورودی از چوب هایی به ضخامت ۲۵ سانتیمتر که از ورق های ضخیم فلزی با میخ های آهنی بزرگ به هم متصل شده ساخته شده است. هنگامی که از ورودی بخش جنوبی ارگ وارد شوید. اولین چیزی که نظر شما را جلب خواهد کرد گنبد فیروزه ای آرامگاه امامزاده علی است که همچون نگین آبی ارزشمند و نفیسی از دور می درخشد.
امامزاده علی
پس از عبور از کنار این امامزاده به ساباطی خواهید رسید که به صورت کوچه ای سرپوشیده است. فضایی خنک و مطبوع را ایجاد کرده که با عبور از آن می توانید از گرمای کویر فرار کنید و خنکای دلنشینی را حس کنید. کوچه های تودرتویی که به قلعه و خانه های اطراف آن می رسند. پیچ و خم های زیادی دارند که با قرار گرفتن در آنها حس بودن در یک هزار توی مارپیچ شکل به شما دست می دهد. هم هیجان انگیز است و هم عجیب و جذاب و هرلحظه بیشتر از قبل احساس می کنید که بخش های بیشتری از این فضا را ببینید و شگفتی های جدید تری را کشف کنید.
این کوچه های تنگ با دالان های تو در تو و اتصال آنها به خانه های قدیمی همسایه های مجاور، ترکیبی به وجود آورده تا هم بادهای منطقه را کنترل کند. و هم امنیت آنرا تامین کند. در این میان باید از صفه ها، سکو ها و راه پله های ساده و زیبایی هم عبور کنید تا در نهایت به قلعه مورچه خورت و خانه های اطراف آن برسید. دلیل ساخت این معماری پیچیده در گذشته آن بوده که این قلعه مسکونی را در مقابل دشمنان غیر قابل نفوذ کند. و از خانه های مردم و ساکنان شهر حفاظت کند.
بازار
گذرگاه های اصلی قلعه مثل کوچه هایی پر پیچ و خم، بین دروازه های اصلی از شمال غربی تا جنوب کشیده شده است. که این معماری تو در تو و شگفت انگیز شناختن مسیر را برای عابران غیربومی دشوار می کند. در گذشته نیز برای عابران غیر بومی و افراد غیر محلی مسیرهایی دشوار تلقی می شده اند. به گونه ای که اگر بدون همراهی یک راه بلد در آن قدم می زدند، بدون شک گم می شدند. چیدمان فضاهای خدماتی در نوع خود بسیار جالب توجه است. بازار اصلی با مغازه هایی که از رونق گذشته حکایت دارند. در کنار حمام های زنانه و مردانه قرار گرفته که در عین سادگی حکایت از پاکیزگی در نزد مردمان آن روزگار دارند.
حمام
این حمامها در عمق زمین ساخته شده اند و آب با مهندسی قدیمی از قنات به تون و گرمخانه آنها هدایت می شده است. همچنین فضاهای مذهبی مانند مسجد و حسینیه در اطراف قلعه به چشم می خورند که از مکان های موردعلاقه و پررفت و آمد ساکنان و مردم این شهر در اعیاد و سوگواری ها به حساب می آمدند. هر گوشهٔ این مجموعه یک معماری منحصر به فرد است. از زیبایی های این ارگ وسیع می توان به قوس ها و طاق های خشتی و تزیینات آجری بی همتایی که بر سر دیوارهای قلعه به کار رفته اند، اشاره کرد که صحنه هایی باشکوه را پدید آورده اند. سکنه این مکان اعجاب انگیز احتیاجی به خارج شدن از قلعه نداشتند و کلیه امکانات مورد نیازشان در داخل همین مکان به خوبی تأمین می شد.
مرمت و بازسازی
پس از چندین دوره بازسازی توسط شرکتهای مختلف، در سالهای ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ نیز برخی مکانهای عمومی این بنا از جمله گذرها و دیوار بیرونی آن با نظارت سازمان میراث فرهنگی مرمت شده است. در حال حاضر این بنا به تأمین بودجه بیشتر و ورود بخش خصوصی نیازمند است.
نحوه دسترسی به قلعه مورچه خورت اصفهان
منطقه «مورچه خورت» با ارتفاع ۱۶۷۰ متر از سطح دریا در ۴۵ کیلو متری شمال اصفهان بر سر راه اتوبان اصلی اصفهان–تهران قرار دارد. این منطقه از شمال به میمه، از جنوب به شاهین شهر و از شرق به کوه های کرکس نطنز و از مغرب به نجف آباد محدود می شود که در حال حاضر در تقسیمات کشوری بخشی از شهرستان شاهین شهر و میمه بشمار می رود.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.