قلعه دختر بازه هوره مشهد ، یکی از بناهای ارزشمند تاریخی دوران قبل از اسلام خراسان محسوب می‌شود، در سال ۱۳۱۰ عنوان نخستین بنای ثبتی خراسان را در فهرست آثار ملی به خود اختصاص داده و برهمین اساس اهمیت ویژه‌ای نزد اهل تاریخ و فرهنگ خراسان دارد.بنای چهار طاقی بازه هور یکی از جذاب ترین بناهای تاریخی و دیدنی مشهد است.
این بنا در فاصله ۷۰ کیلومتری جنوب شهر مشهد در ضلع شرقی روستایی به نام رباط سفید در ابتدای تنگه ای بازه هور واقع شده است. این بنا دارای سه ورودی و یک گنبد مرتفع می باشد. این بنا به نظر می آید که بنای جا مانده از یک معماری بزرگتر باشد. اخیرا یکی از دانشمندان ایرانی نظریه خاصیت نجومی بودن این بنا را با دلایل مستندی اثبات کرده است.
روستای رباط سفید به همراه این بنا در ۲۴ شهریور ماه ۱۳۱۰با شماره ثبت ۳۹به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است. بازه در زبان فارسی دری به قسمتی از کوه گفته می شود که خورشید از میانه باز آن به طرز زیبا و با شکوهی طلوع می کند.
معماری بنا
هرچند پلان این بنا به شکل آتشکده‌های دوران ساسانی است اما تاکنون در کاوش‌های انجام شده اثری از دیگر آثار متعلق به آتشکده مانند آتشدان یا پایه‌هایی که آتش روی آن قرار می‌گیرد مشاهده نشده و بر همین اساس گمانه‌زنی و کاوش‌های بیشتر در خصوص این بنا تا پیدا شدن علائم مطمئن‌تر ادامه دارد.
ساختمان این بنا از سنگ و گچ است. ویرانه های دو قلعه تاریخی و قدیمی به نام قلعه دختر و قلعه پسر بر فراز کوهستان بازه هور و در دو سمت این آتشکده باقی مانده است که نشانه مجموعه معماری بزرگتری به مرکزیت بازه هور است. این بنا مربوط به اواخر دوره اشکانیان و اوایل دوره ساسانیان است و حدودا به قرن سوم میلادی تعلق دارد. گنبد این بنا برخلاف شیوه معمول ساخته شده است. در این بنا الوارهای چوبی در گوشه های قاعده مربع بنا کار گذاشته شده و مربع را به هشت ضلعی بدل کرده است. این تکنیک در چهارتاقی نیاسر کاشان نیز اجرا شده است.
ابعاد این آتشکده ۲۳ در ۱۵.۵ متر، گنبد ۷ متر، ضخامت ستون از بیرون ۵.۷۵ تا ۶ متر، ضخامت ستون از داخل ۴ متر، شعاع هلال تاق ها ۳.۷۵ متر است. این بنا در اطراف دارای الحاقاتی از جمله راهرو، ایوان و دیوار بوده که آثار معماری آن در کناره های بنا به چشم می خورد.
بازه هور در رده نخستین بناهایی است که چوب در گوشه سازی و رساندن چهارگوش به دایره گنبد، در آن به کار رفته است و جزو اولین بناهای گنبدی ایران و جهان است. با توجه به پیشینه تاریخی منطقه و کشف سکه های ساسانی در اطراف بنا، می توان به ارزش و اهمیت تاریخی جلگه رخ پی برد.
برخی از باستان شناسان بر این اعتقاد هستند که این بنا سازه‌ای برای حفاظت و نگهبانی راه بوده و برخی معتقدند که آتشکده‌ای باقیمانده از عصر ساسانی است اما بنای بازه هور که دارای سه ورودی و یک گنبد مرتفع است با ساختار خود که به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد بخشی باقیمانده از یک مجموعه معماری بوده اخیرا یکی از پژوهشگران ایرانی را به طرح نظریه وجود خاصیت نجومی این بنا با دلایل مستند مجبور کرده است.
برخی نیز براین باورند که چارتاقی بازه هور تنها یک سازه معماری مجرد نیست بلکه بخشی از یک مجموعه معماری در مجاورت یک زیستگاه عصر ساسانی است که قلعه‌ای بر آن مشرف بوده است. کشف و جمع‌آوری انبوه قطعه سفال‌های شاخص دوران ساسانی نیز حکایت از آن دارد که آن مجموعه معماری در زمان ساسانیان رونق و کاربری مستمر داشته و سالیان دراز مورد استفاده و مراجعه بوده است. شواهد حاکی از این است که بنا با زیرسازی محکم و اساسی به شیوه دوران ساسانی بنیان گرفته و مشتمل بر تالار مرکزی، دالان‌هایی در دو طرف شمال و جنوب و ایوان یا تالار ستون دار در سمت شرق بنا است.
چهارطاقی بازه هور را می توان برجسته ترین اثر باستانی منطقه محسوب نمود. پیشنهاد می شود در سفر به شمال شرق ایران و شهر مشهد، از این بنای باستانی دیدن نمایید.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.