فریمان

شهرستان فریمان از شهرستان‌های استان خراسان رضوی می‌باشد. مرکز این شهرستان شهر فریمان است. قلندرآباد، سفیدسنگ و فرهادگرد دیگر شهرهای آن هستند. در سال ۱۳۸۵، این شهرستان تعداد ۸۷,۲۶۶ نفر جمعیت داشته‌است.
فریمان در ۷۵ کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع شده‌است. این شهرستان با ۳۳۲۵ کیلومتر مربع وسعت از شمال و شمال غربی به مشهد، از شرق به تربت جام و از جنوب به تربت حیدریه محدود می‌شود. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۴۰۵ متر است و دارای دو بخش مرکزی و قلندرآباد و دهستان‌های فریمان،سنگ بست، بالابند و قلندرآباد است. دو رشته کوه در اطراف فریمان قرار دارد که بلندترین آنها کوه کیلاق با ۲۹۴۲ متر ارتفاع است و کوه بی بی غیب با ارتفاع ۲۸۸۱ متر، قطار النگ با ارتفاع ۲۶۰۵ متر و کوه دال(عقاب سیاه) با ارتفاع ۲۲۱۹ متر در زمره بلندترین قلل این شهرستان به شمار می‌آیند. در این منطقه رودخانه‌های فریمان، سنگ بست، قلندرآباد، کلاته منار و براشک جریان دارند و پوشش گیاهی آن شامل درختان ارس، پسته و گونه‌های گون، درمنه، قیاق گل بنفشه و … است. در مجموعه حیات وحش شهرستان فریمان حیواناتی همچون قوچ، آهو، کل، خرگوش و پرندگانی نظیر کبک و تیهو زندگی می‌کنند که این خود از آب و هوای مساعد این منطقه حکایت دارد.آب وهوای فریمان درفصل بهارو تابستان بسیارخنک ودل انگیزو درپاییز وزمستان بسیارسرداست.این وضعیت آب وهوایی تا حدودزیادی تحت تأثیرمنطقه سیبری قراردارد.

پیشینه تاریخی:
شهر فریمان یکی از قدیمی ترین زیستگاههای خراسان بوده و مصداق آن تپه‌ها و محوطه‌های تاریخی است که از هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح تا اواخر دوره اسلامی در این شهرستان وجود دارد. فریمان در گذشته همواره از وقایع تاریخی نیشابور متأثر بوده به زعمی که این منطقه اسفنج یا اشبند نامیده شده‌است که از مضافات نیشابور کهن بوده‌است. مرکز آن فرهاد گرد یا ده فرهاد بود که اکنون در ۱۵ کیلومتری غرب شهر فریمان قرار دارد. همچنین کاروانسرای فریمان در راه یکی از انشعابات جاده ابریشم که سنگ بست را به هرات اتصال می‌داد قرار داشت. سنگ بست به سبب موقعیت ممتازش برکنار جاده ابریشم و قرار گرفتن در تقاطع راههای پنجگانه: مرو، هرات، قهستان، نیشابور و توس بسیار مورد توجه و با اهمیت بود. نکته جالب توجه درموردمیدان مرکزی شهر این است که مشابه این میدان دردنیا کمترمشاهده می‌شودواین خودیک ویژگی ممتازوانحصاری تلقی می‌گردد.
این اهمیت چنان زیاد بود که ارسلان جاذب سپه دار توس در دوره غزنوی در این مکان کاروانسرای بزرگی ساخت و آخرالامر در جوار همان عمارت به خاک سپرده شد. در حال حاضر آثار تاریخی سیاحتی فراوانی در این شهرستان به جای مانده‌است.

بنای تاریخی مذهبی عشق آباد:
بنای عشق آباد در ۱۰ کیلومتری غرب فریمان و در روستای عشق آباد واقع است و مرقد سید نظام الدین از نوادگان امام سجاد(ع) در آنجا قرار دارد. این مزار مربوط به دوره تیموری است ولی شالوده اصلی بنا به دوره ایلخانی و حتی سلجوقیان مربوط می‌شود.
این بنا دارای ایوان نسبتاً بزرگی است که به سمت شرق ساخته شده و تزئینات رسمی بندی و گچی زیبایی سقف ایوان را مزین کرده‌است. در سمت چپ ایوان این بنا با استفاده از آجر کلمه محمد (ص) به صورت مشبک و در قسمت راست آن کلمه علی(ع) نقش بسته‌است.

رباط سنگ بست:
به فاصله کمی از مقبره ارسلان جاذب میلی منسوب به ایاز قرار دارد که در متون تاریخی از وی به عنوان مقرب دربار سلطان محمود غزنوی یاد شده‌است. بنای آجری میل ایاز بر روی صفحه‌ای چهار ضلعی ساخته شده‌است و در ساختار داخلی آن ۱۰۱ پله تعبیه شده‌است. نمای بیرونی میل ایاز با آجر کاری مضاعف پوشش یافته‌است. بخش فوقانی میل با کتیبه آجری به خط کوفی آراسته شده‌است. این بنا را حمدالله مستوفی به امیر علی شیر نوایی نسبت داده که بر روی ویرانه‌های بنایی از ارسلان جاذب والی توس و در دوره غزنوی ساخته شده‌است. رباط سنگ بست با نقشه مستطیل دارای برجهای دیده بانی و نگهبانی است. نیم برجهایی برای تقویت دیوارهای اصلی و مرتفع آن وجود دارد. سر در ورودی این بنا شباهتی بسیار با کاروانسرای مهیار در اصفهان دارد. فضای داخلی رباط در حیاط مرکزی مشتمل بر حجره‌ها و اتاقهای ویژه اقامت کاروانیان و اصطبل است.

رباط تاریخی فریمان :
بنای اصلی این کاروانسرا مربوط به دوره صفویه‌است. این کاروانسرا از جمله کاروانسراهایی با پلان مربع است که دارای قوسها، درگاهی ایوان ورودی و سایر ویژگیها است. احتمالاً این بنا در دوره‌های بعدی هم مورد مرمت و بازپیرایی قرار گرفته‌است. قسمت‌های داخلی این بنا شامل حجره‌ها ، اصطبل ، هشتی ورودی و حیاط مرکزی است و نمای بیرونی آن دارای چهار برج است. این رباط در محدوده شهر فریمان قرار دارد.

مزار بی آبه:
این مزار در فاصله ۲۷ کیلومتری جنوب فریمان و در روستایی به همین نام واقع شده‌است. طرح کلی این بنا چلیپایی است به طوری که در میانه آن یک فضای مربع شکل به ابعاد۶۹۰ ۰۹۶x سانتیمتر قرار گرفته و در هر چهار طرف آن ایوانی ایجاد شده‌است. این بنا فاقد کتیبه‌است ولی احتمال ساخت چنین مزاری در سده‌های نهم تا یازدهم هجری به واسطه روی کارآمدن صفویان و گسترش مذهب تشیع بیشتر است.

ایوان رزمگاه :
این بنا در فاصله ۵۲ کیلومتری فریمان و در روستایی به نام رزمگاه واقع شده‌است و براساس مستندات تاریخی محل مبارزه رستم و اسفندیار است. این بنا که اکنون تنها ایوان آن به جای مانده شامل یک بنای مربع (گنبد خانه) و ایوان متصل به ضلع قبله آن بوده‌است. در مجموع طرح معماری و تزئینات و قاب بندی‌های گچی باقی مانده در زیر ایوان بنا، قابل مقایسه با سنت معماری خراسان در سده‌های هشتم تا یازده هجری است.

مقبره ارسلان جاذب و میل ایاز:
این مقبره مربوط به ارسلان جاذب والی و سپهسالارتوس و یکی از دو سردار سلطان محمود غزنوی است که در مدخل جنوبی دشت توس در محل سنگ بست رباطی بنا نهاد و گور خود را نیز در میان آن رباط ساخت .سال ۴۱۹ ه.ق یا ۴۲۰ ه.ق وفات یافت و در همان مکان به خاک سپرده شد. این بنا از بناهای ارزشمند قرون اولیه اسلام در خراسان است که به صورت چهار اطاقی تبدیل به هشت ضلعی شده و سپس گنبد آجری زیبایی از نوع یک پوش بر فراز آن قرار گرفته‌است. فضای داخلی آن با رنگهای مختلف و نقوش هندسی، کتیبه کوفی و گچبری زینت یافته‌است و گوشواره‌ای مشبک پا کار گنبد، و آجر چینی خفته و راسته بنا، خط کوفی معقلی زیر گنبد و تکرار کلمه محمود در آن از ویژگی‌های این بنا است.

برج دیده بانی بند فریمان :
این برج در فاصله اندکی از بند فریمان و در ضلع شمال شرقی سد فریمان بر روی تپه‌ای نه چندان مرتفع قرار گرفته‌است. این برج به صورت مدور ساخته شده و فانوس‌های دریایی را در ذهن تداعی می‌کند و مربوط به دوره پهلوی اول است و سبک معماری بسیار زیبایی دارد. در بالای برج و در قسمت نگهبانی ۴ پنجره در چهار جهت اصلی تعبیه شده‌است که دیده بانی تا دوردستها را میسر می‌ساخته‌است.

منزل و موزه شهید مطهری:
در میان بناهای تاریخی فرهنگی شهرستان فریمان مکان زندگی پربار استاد مطهری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در گذشته این خانه باغی با وسعت حدود ۳۷۰۰ متر مربع را به خود اختصاص می‌داد که از مجموع زیر بنای قدیمی آن تنها حدود ۱۲۰ متر شامل دو اتاق، هال و پذیرایی و فضای بهارخواب (تراس) برجای مانده‌است. موزه شهید مطهری پس از تکمیل کارهای مرمتی به مناسبت بزرگداشت هفته میراث فرهنگی و روز جهانی موزه در ۲۸ اردیبهشت ماه ۱۳۸۲ گشایش یافت. هم اکنون در این موزه بیش از یکصد جلد از آثار استاد، لوازم شخصی، یادداشتها و تصاویر وی در معرض دید قرار دارد.

بافت قدیم فریمان (چهاردالان) :
بافت قدیم فریمان شامل بناهای متعددی است و جزو نخستین سازه‌های بتنی در ایران به شمار می‌رود. در حال حاضر اکثر این بناها در تملک ادارات شهرستان فریمان است و شامل، ساختمان شهرداری، بنیاد شهید، فرماندهی انتظامی و اداره مالیات و امور دارائی در مرکز بصورت قرینه و ساختمانهای بانک ملی، قند و شکر، اداره کشاورزی، دبیرستان بهشتی چهاردالان، آبخوری نوبخت، دادگستری و ورودی‌های فریمان می‌شود .

باغ ملی فریمان :
این باغ بزرگ‌ترین باغ ملی استان است و عوارض معماری بکار رفته در فضای ورودی شامل ستونهای پیوسته در ورودی غربی و سبک دیوارهای آن ، آنرا در زمره منحصر بفردترین باغهای ملی کشور در آورده‌است. این باغ در هسته مرکزی شهر قرار گرفته و محلی دلنشین برای استراحت مسافران و گردشگران به شمار می‌آید. عمارتی در وسط این باغ قرار گرفته که هم‌زمان با باغ ملی ساخته شده ولی در سالهای گذشته تغییراتی در نمای آن صورت گرفته‌است.

بندتاریخی فریمان:
یکی از جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی سیاحتی خراسان بندفریمان است که فریمان را به قطب گردشگری شرق خراسان مبدل ساخته‌است. سد (بند)در ۱۰ کیلومتری غرب شهر فریمان واقع است و بنای اولیه آن به عصر مغول و به روایتی به دوران صفوی برمی گردد. این سد یک بار در زمان عین الدوله مرمت و اخیراً هم ارتفاع آن افزایش یافته‌است. این سددستخوش حوادث طبیعی زیادی بوده‌است گویا سطح اولیه بستر آن آجرفرش بوده که براثر رسوب و گل ولای زیادی پوشیده‌است ارتفاع کنونی این سد ۲۰ متر است و دارای پشت بندهای آجری بسیاری مستحکمی است.

آبگرم شاهان گرماب:
آبگرم شاهان گرماب در بخش قلندر آباد شهرستان فریمان و در دهستان سفیدسنگ واقع شده‌است. فاصله این آبگرم تا شهرستان فریمان حدود ۵۷ کیلومتر است و آب آن زلال، بی بو و بیرنگ با حدود ۴۸ درجه حرارت و فاقد گوگرد و آمونیاک وشوره‌است. اثر درمانی این آب بر روی امراض پوستی مربوط به گوگرد نیست بلکه مربوط به سیلیکات آن است و چون از نظر کمی، املاح زیادی ندارد نوشیدن آن بی ضرر بوده و برای معالجه سنگهای مجاری ادرار و بیماری اگزما فوق العاده مفید است. برابر مستندات، این بنا دارای کتیبه‌ای بوده که ساخت آن را به سال ۱۰۸۷ ه .ق به دستور شاه سلیمان صفوی ذکر کرده‌است.

تفرجگاه طبیعی زرکک :
این تفرجگاه در فاصله ۱۷ کیلومتری جنوب غربی فریمان در حدواسط جلگه رخ و مرکز شهرستان بین دو رشته کوه زیبای قطارالنگ و یخ آبی واقع شده‌است. این منطقه دارای چشمه‌های جوشان و طبیعتی سرسبز است که هر ساله تعداد زیادی از مسافران و گردشگران از این منطقه بازدید می‌کنند.

آداب و رسوم:
در فریمان نژادهای مختلفی اعم از فارس، ترک، عرب و بلوچ در کنار هم زندگی می‌کنند. شغل اکثر مردمان این دیار کشاورزی و دامداری است که از رواج خوبی برخوردار است. از آیین‌ها و آداب مردم فریمان می‌توان از چهارشنبه سوری و مراسم سمنو پزی آن یاد کرد. فریمانی‌ها در روز چهارشنبه سوری سمنویی به نام حلوای سرخ یا حلوای بی بی به نیت حضرت فاطمه(س) می‌پزند. این رسم به وضوح با آیین‌های کهن آب و آتش درآمیخته‌است. از بازی‌های متداول میان کودکان این ناحیه می‌توان از کوطاربازی و لنگه بازی و از ورزش‌های سنتی به کشتی پهلوانی یا کشتی باچوخه اشاره کرد.

مشاغل و هنرهای سنتی:
در فریمان نیز مانند دیگر شهرستان‌های خراسان رضوی هنوز می‌توان بعضی از مشاغل و هنرهای سنتی را درکوچه و بازار مشاهده کرد. مهم‌ترین هنر سنتی فریمانیان بافت قالیچه‌است که در بافت این قالیچه‌ها از شهرت به سزایی برخوردارند. حلاجی، آهنگری، مسگری و خراطی از دیگر مشاغل این شهر به شمار می‌آیند.

سوغات :
از سوغات شهرستان فریمان می‌توان از قالیچه‌هایی نفیس که در اغلب مناطق روستایی و بعضی نقاط شهری بافته می‌شوند یاد کرد. همچنین فریمان از دیرباز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تولید قندکله شناخته می‌شده که امروزه نیز قند فریمان به سبب کیفیت عالی اش از شهرتی بسزا برخوردار است.