عمارت کلاه فرنگی بیسیم مربوط به دوره پهلوی است و در تهران، خیابان دکترشریعتی، مقابل خیابان شهیدقندی، داخل محوطه وزارت ارتباطات واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۶۹۳ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است عمارت کلاه فرنگی بیسیم تهران در طول سال های گذشته مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و هم اکنون با عنوان موزه رادیو و مخابرات مورد بهره برداری قرار می گیرد.به گزارش ادارهی کل روابط عمومی شرکت مخابرات ایران عمارت کلاه فرنگی بیسیم در دورهی ساخته شده که اطراف آن را باغهای مصفایی در برگرفته بود و در آن زمان این محل به “باغ بیسیم“ شهرت داشت. از عمارت کلاه فرنگی بیسیم تهران بعدا به عنوان نخستین ایستگاه رادیویی، مورد بهرهبرداری قرار گرفت. دلیل نامگذاری این بنا به نام “کلاه فرهنگی“،شباهتی است که میان گنبد آن با کلاههایی که در آغاز حکومت پهلوی از فرانسه وارد شده بود وجود دارد.
نیاز به ایجاد تشکیلات بیسیم مخابراتی در اولین سالهای قرن چهاردهم شمسی، به خاطر ارتباط مستقیم و سریع ایران با دیگر کشورهای جهان، خاصه کشورهای مستعمره انگلیس، زمینه ساخت این بنا را با اجرای وزارت جنگ در سال ۱۳۰۳ باعث میشود. ساختمانی که سالروز کودتای رضاخان در سوم اسفند ۱۳۰۶ رسما افتتاح میشود، بعدها رخدادها و خبرهای مهمی از جمله بیانیه اشغال تهران را به سراسر ایران و کشورهای دیگر انتقال میدهد.یکسال بعد از راهاندازی خط میان دارالفنون به کاخ گلستان، خط تهران تا گنبد سلطانیه و بعد تا تبریز ایجاد میشود. در اواخر دوره قاجار، مساله تلگراف به حدی در زمانی کوتاه مهم میشود که مهمترین شیوه دادخواهی، تحصن در تلگرافخانهها و ارسال پیام از این طریق میشود. بعد از گسترش نسبی خطوط تلگراف، در سال ۱۲۷۷ قمری، عدهای از جوانان ایرانی برای یادگیری فنون و دانش این رسانه و تامین نیروی متخصص به اهتمام اعتضادالسلطنه به پاریس اعزام شدند. در همان سال اولین محموله سیم و تجهیزات خریداری شده به وسیله وزیر مختار ایران در پاریس و لندن، امیر نظام گروسی، وارد ایران شد و در همان سال خطوط تلگراف تا شمیران و تبریز امتداد یافت.
اگر چه سیستمهای پست و تلگراف و تلفن از حدود ۷۰ سال پیش از احداث عمارت کلاه فرنگی تاکنون تاسیسات و ادارات متعددی داشته، اما در سال ۱۳۰۶ شمسی، یعنی سه سال بعد از احداث این بنا، عمارت کلاه فرنگی به عنوان اولین و مهمترین بنای تشکیلات مخابراتی بیسیم افتتاح میشود.
شرکت تلفن ایران هم اگر چه در سال ۱۲۸۴ شمسی تاسیس شده بود، اما در سال ۱۳۰۸ به موجب تصویب نامه هیات وزیران، رسیدگی به کارهای موسسات تلفنی هم به وزارت پست و تلگراف محول میشود. همان سال، نام وزارت پست و تلگراف به وزارت پست و تلگراف و تلفن تغییر میکند. اولین وزیر این تشکیلات جدید، میرزا قاسم خان صور اسرافیل بوده است.از زمان افتتاح ساختمان بیسیم کلاه فرنگی، یعنی ۱۳۰۳ تا آغاز بهکار رادیو ایران، مهمترین اتفاقاتی که با این بنا و تشکیلات بیسیم در ارتباط بوده اینهاست:
برافراشته شدن اولین دکل مخابراتی ۱۲۰ متری موج بلند در سال ۱۳۰۳؛
تاسیس مدرسه بیسیم کل قشون از اول سال ۱۳۰۴ برای تربیت کارمندان فنی مخابرات؛
نصب دستگاه ۲۰ کیلو واتی موج بلند در نیمه دوم همان سال؛
افتتاح دستگاه ۲۰ کیلو واتی موج بلند در ششم اردیبهشت ۱۳۰۵ و اعلام آن به دیگر کشورها؛
نصب و راهاندازی دستگاههای بیسیم در شهرهای تبریز، مشهد، شیراز، کرمان، خرمشهر و کرمانشاه از سال ۱۳۰۴ تا اواسط ۱۳۰۵؛
خرید دو دستگاه موج بلند در سال ۱۳۰۷ از شرکتهای فرانسوی از طریق مناقصه؛
جداسازی مرکز فرستنده و مخابرات از مرکز گیرنده، بعد از افتتاح دستگاه موج کوتاه در سال ۱۳۰۹ توسط وزیر پست و تلگراف و تلفن.
بنای این عمارت از سه قسمت تشکیل شده:
پایه یا ریشه بنا: شامل عناصر عمودی، قرنیزها و پایه ستونها.
بدنه یا تنه بنا: شامل تمامی عناصری که بین پایه و تاج بنا قرار گرفتهاند.
تاج بنا: مهمترین عنصر این بخش، گنبدی است که به خاطر شکل خاصش کل بنا با عنوان عمارت کلاه فرنگی شناخته میشود و در حقیقت علت نامگذاری ساختمان هم، شباهت گنبدش با کلاههایی است که در زمان رضاخان از اروپا و خاصه فرانسه به عنوان کلاه شاپو وارد میشده.
بنای بیسیم قصر دارای نمایی متقارن است، اما در طراحی پلانها این تقارن رعایت نشده. ورودی بنا محور این تقارن است و کلاه فرنگی در محل تقاطع محورهای تقارن پلان قرار گرفته و بهطور کلی سلسله مراتب نما بدون توجه به پلان پشت آن صورت گرفته. ورودی بنا در ضلع غربی واقع شده و سردری مزین دارد.
ورودی در مرکز نمای غربی قرار گرفته و این نما شامل تزئینات حجاری، گچ بری و نما آجر است. در هر طرف ورودی سه ردیف پنجره تعبیه شده. نماهای جنوبی و شمالی هم هر کدام سه ردیف پنجره دارند. جزء اصلی سازه بنا و همچنین عنصر اصلی تزئینی این ساختمان آجر است. نماسازی قابهای پنجرهها و ورودیها به صورت نیم دایره خودنمایی میکند که از مشخصههای بارز معماری دوره قاجار است.
در نمای غربی، بالای برخی از پنجرهها، گچبریهایی به صورت نقوش اسلیمی دیده میشود. تزئینات سنگی کنار ورودی شمالی هم چشمگیر است. جز سنگبری، منبت کاری هم در تزئین بنا نقش مهمی دارد. در فضاهای داخلی، عنصر تزئینی خاصی به چشم نمیآید. پلهها سنگی، نما غالبا آجری، نقش برجستهها گچی، ابزارها آجری، پنجرهها چوبی و پوشش بام به صورت فلزی و شیبدار است. در قسمت شرقی بنا بعدها، احتمالا در سال ۱۳۱۶ شمسی الحاقاتی اضافه شده.
«اینجا تهران است، صدای ایران». این اولین جملهای بود که هفتاد و اندی سال پیش، کسانی که در میدان توپخانه برای شنیدن صدای جعبه جادویی گرد آمده بودند، شنیدند. گوینده این کلام خانم قدسی رهبری بود.
پیش از این، اما نخستین آزمایش رادیو در حدود سال ۱۹۱۳ میلادی به وسیله «لی دو فورست» در آمریکا صورت پذیرفت. در ایران هم با توجه به اینکه توسعه بیسیم همواره مورد توجه مسوولان بوده، در سال ۱۳۱۶ شمسی وزارت پست و تلگراف و تلفن زمینه ایجاد مرکز رادیو را فراهم ساخت. در زمانی کوتاه، تعدادی پستهای فرستنده موج کوتاه و متوسط آمریکایی، انگلیسی و آلمانی از طریق شرکتهای انگلیسی و آلمانی بهمنظور تلگراف و اقدامات مخابرات بیسیم خریداری و نصب شدند و کمی بعدتر ساختمان بنای مورد نیاز رادیو هم توسط یک شرکت پیمانکار آلمانی در اراضی قصر قاجار، یعنی کنار بنای کلاه فرنگی ساخته و آماده شد. به این ترتیب، دستگاه رادیو با عنوان «پخش صدا» در روز چهارم اردیبهشت ۱۳۱۹، ضمن مراسمی رسمی در مدرسه دارالفنون، با سخنرانی دکتر احمد متین دفتری و در حضور ولیعهد رضاخان افتتاح میشود. در واقع برنامه چهار ساعته آن روز رادیو تهران از فرستنده مخابراتی عمارت کلاه فرنگی ارسال میشود.
منابع:
بزنیم بیرون
ویکیپدیا
خبرگزاری ایسنا
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.