سونا ممشلی بانوی ۸۸ ساله مینودشتی با احیای هنر در دست فراموشی شاه‌ریسه‌دوزی، روح دوباره‌ای به کالبد بی‌جان این پوشش سنتی به عنوان نماد هویت دختران قوم قزلباش ساکن گلستان دمید و آن را از خطر پیوستن به تاریخ نجات داد.
به گزارش ایرنا، هنرهای بومی و سنتی ریشه در باورها، عقاید قومی و اجتماعی دارد که توجه به عوامل هویت‌بخش آن، نقشی کلیدی در پایداری همه جانبه این هنر – فرهنگ خواهد داشت.
تنوع قومیتی در استان گلستان به عنوان رنگین‌کمان اقوام ایران‌زمین، متفاوت و نشانه تکثر سنت‌های خاص در این استان شمالی است.
سونا ممشلی هنرمند یکی از اقوام ایران زمین است که گامی مهم و تاثیرگذاری برای زنده نگه‌داشتن پوشش سر دختران قوم قزلباش به عنوان نماد فرهنگ، اعتقاد و آیین برخاسته این قوم ساکن گلستان برداشت.
پس از گذشتن از دالان سبز درختان کاج، وارد محدوده روستای محل زندگی خاله سونا در القجر می شوم.
بعد از ظهر یک روز سرد زمستانی است، صدای گاه و بی‌گاه گنجشک‌ها همراه با واق‌واق سگ‌ها، سکوت بارانی روستا را می‌شکند؛ اینجا هوای پاکیزه، عطر خاک باران خورده کوچه های گلی و همراه با سکوتی وصف ناپذیر مدهوش کننده است.
با عبور از کوچه هایی به نام های بهشت، به بهشت ۱۵ می رسم، کوچه ای باریک با خاکی که با باران زمستانی تبدیل به گل شده، انتهای آن سمت راست خانه گلی و بدون در ” سونا ممشلی” است.
سونا در زبان ترکی به معنای زیبای آب هاست، او اینک بانویی مسن و سالخورده است و محلی ها خاله سونا صدایش می زنند، یکه و تنها در کلبه کوچک و گلی خود در روستای زیبای القجر زندگی می کند.
خانه گلی این پیرزن انبوهی از زیبایی و آرامش را چنان با هم در هم آمیخته که صدای حضورمان در این خانه، سکوت را درهم می شکند.
در حیاط، بلند صدایش می زنم، از پنجره می بینم که کنار سماور نشسته و با شنیدن صدایم با لبخندی پر مهر به سمتم آمده و گرم احوالپرسی می کند، روسری با گل‌های درشت صورتی به سر و لباسی با طرح سنتی به تن دارد و با گشاده رویی ما را به خانه کوچک ولی گرم و پرمحبتش دعوت می کند.
قوری چای دارچین و هل دم کرده را از روی سماورش برداشته و در استکان کمر باریک و نعلبکی گل گلی صورتی برایم چای می ریزد و قندانی با مرغ های آواز خوانش را جلویم می گذارد و می گوید “هوا سرده. حتما بیرون حسابی یخ کردی.”
با لبخند پر مهری شروع به صحبت می کند: دوخت پوشش های سنتی از جمله شاه ریسه از اجدادم به من رسیده و پشت در پشت از پوشش های سنتی استفاده می کنیم و هرگز هم از سنت و فرهنگ خود خسته نمی‌شویم.
حین دوخت شاه ریسه می گوید: ۸۸ سال از خدا عمر گرفته ام ، ۲۹ سال پیش همسرم از دنیا رفت و تنها ماندم. چهار دختر و دو پسر دارم که همگی ازدواج کرده و رفته اند پی زندگی خودشان.
وی با اشاره به پوشش شاه ریسه توسط دختران قوم قزلباش افزود: دختران مجرد قوم قزلباش تا چند دهه پیش کلاهی از جنس ابریشم که غالباً به رنگ قرمز و سبز بوده و تزئیناتی از یراق و توف (نوار دستباف) داشته، استفاده می‌کردند که زیر روسری بر سر می‌گذاشتند.
خاله سونا بیان کرد: پارچه‌های دستباف و نخ‌های ابریشمی، انواع نوارهای دستباف، سکه، منجوق و ریشه‌های تزئینی از جمله موادی بوده که برای دوخت شاه ریسه استفاده می شود.
وی اظهار داشت: تزئینات روی شاه ریسه برای اشراف با سکه ها و نوارهای دستباف بیشتر و برای طبقه عامه با تزئینات کمتر بود.
خاله سونا در حالی که لبخند می زند می‌گوید: به مرور زمان پارچه و نخ های ابریشم گران و کمیاب شده که مردم برای دوخت شاه ریسه از طرح ابریشم و کامواهایی بافت خود برای این پوشش سر استفاده می کنند.
وی افزود: نقوشی که در پارچه قرمز و سبز ابریشمین کلاه شاه ریسه استفاده می شده از نقوش اصیل از جمله طرح درخت حیات بود که بر این پوشش سر مشخص است.
درخت حیات در صنایع دستی قزلباش از قالی تا پوشش های این قوم برای تزئین به کار گرفته می شده است.
وی خاطرنشان کرد: طرح درخت حیات سینه به سینه از اجدادمان به ما رسیده و همه ترکان از این طرح استفاده می کنند و به طرح آغاج معروف است.
این هنرمند گفت: حالت دوخت ستاره در پوشش شاه ریسه نماد پوشش قزلباش است.
وی افزود: مهره های سیاه استفاده شده در شاه ریسه در کنار هم حالت لوزی پیدا می کند که یکی از نقوش هندسی در صنایع دستی و فرهنگی ترکان است.
خاله سونا اظهار داشت: همچنین دمک تکیه گاه و پایه شاه ریسه بوده که از نخ ابریشم سیاه و سفید به صورت چند لایه بافت و به حالت گره ای دوخت می شود.
وی بیان کرد: سکه های تزئینی شاه ریسه نشان دهنده مجرد بودن دختران استفاده کننده این پوشش است و به خانواده ها اجازه می داد برای خواستگاری از این دختر پیشگام شوند.
وی خاطر نشان کرد: در سال های اخیر دختران جوان متقاضی دوخت این پوشش هستند تا در مراسم های مختلفی برای شادی از جمله عروسی، حنابندان، چهارشنبه سوری و شب یلدا استفاده کنند.
خاله سونا با دغدغه ای که برای نشر فرهنگ و هنر قزلباش دارد با خنده گفت: افراد زیادی برای آموزش این پوشش نزدم آمدند که همین دغدغه مرا خوشحال می‌کند که پس از من هم افرادی خواهند بود که به نسل بعد هنر قزلباش را انتقال دهند.
اندکی که از شب می‌گذرد سارا خانم خواهرزاده خاله سونا هم به ما ملحق می شود، بعد از سلام و احوالپرسی با همه چایی داغی از سماور دوباره برایمان می ریزد و می گوید: زندگی خاله سونا برای من و امثال من الگوی فرهنگ و معرفت است که امیدواریم بیشتر از این سرمایه ها و گنج های معنوی برای نشر میراث گذشتگان استفاده شود.
به گزارش ایرنا، نمایش پوشش های سنتی برآمده از تاریخ هزاران ساله اقوام ایران زمین به دست زنان هنرمند و خلاق گواه ظرفیت بکر و کمتردیده شده هنرهای دست اقوام مختلفاز جمله قزلباشان است که معرفی ابعاد مختلف این گنجینه‌های طلایی، مسیری کوتاه برای رونق عفاف و حجاب به خصوص میان زنان خواهد بود.
استان گلستان دارای یک میلیون و ۸۶۹ هزار نفر جمعیت متشکل از اقوام و مذاهب گوناگون است که در شمال کشور قرار دارد و پیشینه تاریخی بیش از ۷ هزار ساله دارد.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.