روستای گنجه رودبار

اززخم هرتیشه ای و ریشه ای که برتن تو ومردمانت نشست دل ما را آشوباند و برما چنان حال و روزی رفت گویی پس از هزاره ها دشمنی روزگاربا تو دراین سرزمین باستانی ،اینک از زخمی جانسوز( زلزله سال )۱۳۶۹ که برروح و جان و تن و روان کودکان و جوانان،زنان و مردان و نازنین دخترکان تو یورش آورده جان ومیراثشان را به تاراج برده است در رنج مانده,

امروزرا من و فردا را دیگر فرزندان تو درراه پاسداری از ارزش هایت و نگاهبانی از هرآنچه که روزگار به تو و نسل های تو در این خطه سپارده است جان خواهیم سپارد.

مقدمه:

تاریخ ناظر به وقایع گذشته ومعطوف به مطالعه و بررسی وقایع است.منظور از تاریخ مجموعه روخداد های فرهنگی، طبیعی، اجتماعی، اقتصادی ، سیاسی ،هنری و…است که در گذشته و در زمان و مکان زندگی انسان‌ها و در رابطه با آن‌ها رخ داده است. همین رویدادها رد پا و نشان کردارها و دستاوردهای مادی و معنوی بشر و هرآنچه که گفته، اندیشیده و عمل کرده است بوده و باستان شناسی با رد یابی آنها به وقایع دوران های آن پی می برد.تاریخ‌نگاران از گذشته کوشیده‌اند تا پرسش‌های تاریخی را با پژوهش در اسناد نوشتاری پاسخ گویند.این اسناد داده هایی هستند که باستان شناسان در اختیار آنها قرار داده اند. مدارک باستان شنی در پی واکاوی پیشامدهای گذشته است، به دنبال رد و پاهایی است که به انسان امروزی بگوید حوادث تاریخی در یک سلسله زمانی با حضور انسان و تبار او در این مکان رخ داده‌ومردمانش چگونه زیسته اند. تاریخ بازسازی گذشته هم تنها با مدارک و اسناد صورت می گیرد که در کاوش ها و تحقیقات میدانی بدست می آیند. باستان شناسان و محققان آن را به عنوان یک سند معتبر و ارزشی تلقی می کنند.از آنجا که روستاها چهره نخستین تجارب ارزنده بشردرطول تاریخ حیات و واحدسکونتگاه اولیه ای برای انسانها به سوی شهرنشینی ومدنیت بشمار می روند از دیرباز شاهد حضور باستان شناسان بوده اند.شکل‌گیری روستا در ایران به هزاره‌های قبل از میلاد می‌رسد و متأسفانه اطلاعات دقیقی از تشکلیل اولین روستاها در ایران در دست نیست. ولی با توجه به داده های باستان شناختی در نواحی مختلف جهان روستا-ده- از روزی پدیدار شدند که گروه‌های کوچ‌نشین انسانی که پیش از آن به شکار و احیاناً دامپروری اشتغال داشتند، به کشاورزی آگاهی یافتند و بدین ترتیب شاید اولین هسته یکجانشینی و تشکیل اجتماعات انسانی به‌وجود آمد. بنابراین با استقرار انسان و به‌دنبال آن ظهور و رواج کشاورزی، ترکیب‌های اجتماعی و روابط افراد و نوع فرهنگ جامعه تغییر نمود،به دلیل همین مدارک است که می گویند باستان شناسی پدر تاریخ است چون با هراثری مسیر تاریخ حیات بشرمشخص میشود و روشن ساختن گذشته جوامع کهن از حیث معیشت و اقتصاد،هنر و صنایع،باورها و اعتقادات دینی،اوضاع اجتماعی،فرهنگی و سیاسی گذشتگان اصول کار آن است.باستان شناسان پژوهشگران متعهد و متخصصی هستند که درباره انسان و جوامع گذشته آن پژوهش ، تحقیق و مطالعه می‌کنند.موضوع آن هم عبارت است از آثار و اشیاء قدیمی مربوط به فرهنگها و تمدنهای بشری که باستانشناسان از لایه های زمین کشف می کنند. لذاباستان شناسی می کوشد تا تاریکی های تاریخ بشر راکه در طول ادوار تاریخ درمیان هزاران خروار خاک در اتلال کهن جای گرفته اند را روشن سازند و چون سرچشمه ی تاریخ بشر بحساب می آید ، داده های آن در جای خود بعنوان اسناد تاریخی بشمار می روند.داده های آن دگرگونی هایی است که بر اثر اعمال انسانی در جهان مادی و معنوی در طی قرون متمادی حاصل شده است.واز آن می توان به عنوان نتیجه ثمرات رفتار انسانی یاد کرد.سرزمین ائیریان وئجه(ایران باستان)یکی از باشکوه ترین تمدن های تاریخ حیات بشر را در خود دارد وهرجای جای آن حکایت های تلخ و شیرینی از تاریخ مردمان این مرز و بوم دارد.

*کورمانج های گنجه بر اساس منابع تاریخی

راست گفته اند که کاروانِ هیچ تمدنی، تاریخی‌تر و تاریخ‌مدارتر از تمدن ایران زمین اینگونه فعال و پویاُ زنده وپر خیزش ُره نسپرده است. هیچ تمدنی با چنین ظرفیت و امکاناتِ علمی و فنی و ابزارهای شناخت بی‌سابقه‌اش جهان را اینچنین مسحور به اطلاعات و معلوماتِ عالمان و پژوهشگرانِ خود دربارة تاریخ و حضور تاریخی انسان در جهان چونان وجودی تاریخمند نظرنکرده است.پژوهشگران براین باورندکردها ” از جمله اقوام هند و اروپایی اند که از هزاره های قبل از میلاد مسیح در مناطق وسیعی از خاور میانه و بویژه کوهستانهای مرتفع بین النهرین استقرار یافته و سفالینه های به دست آمده نشان می دهد این قوم دست کم از ۷ هزار سال پیش دارای تمدنی در خور توجه بوده ،چنانکه بعضی اقوام مجاور را به طمع دست اندازی و انتفاع از ماحصل تمدن آنان انداخته است. در تقصیم بندی از نظر تفاوت لهجه عبارتند از : ۱- کرمانج ها ۲- سوران ها ۳- لرها ۴-زازاها ۵- هورامان ها چنانکه می بینید “کرمانج” یکی از این شُعب و در واقع مهمترین زیر مجموعه نژاد و زبان کردی است . “کرمانج” که به ” کرد شمال ” نیز معروف است .درباره کورمانج(کرمانج) آورده اند: کرمانج کوتاه شده کُرد (kurd )و مان (man ) که همان ماننایی (mannay ) است یکی از قبایل ماد بوده اند که در سده نهم پیش از زایش در زاگرس فرمانروایی کرده اند ودر هنگام تشکیل فرمانروایی ماد به مادها پیوسته اند .کلیم ا… توحدی مؤلف چند جلد کتاب حرکت تاریخی کرد به خراسان در مورد زمان ودلیل آورده شدن کردها به خراسان می نویسد : «کرمانج خراسان که در اوایل دولت صفوی برای جلوگیری از تاخت و تاز ترکمانان و ازبکان به مرزهای شمال ایران انتقال داده شدند تحت عنوان سه ایل بزرگ زعفرانلو ،شادلو ،قراچورلو قرار دارند» وی اشاره دارد به این که از زمان شاه اسماعیل صفوی، کردها به ویژه قرامانلوها به طور پراکنده برای دفاع از مرزهای خراسان به این دیار آسیب دیده آورده شدند وبعدها جانشینان شاه اسماعیل هم سیاست انتقال کردها به خراسان را ادامه دادند ، می نویسد :« شاه عباس که پادشاهی تیز هوش و سیاستمدار بود با توجه به فلسفه ی ابن عمید که گفته بود : کردها را باید سپر بلا قرار داد ، درصدد انتقال کردها به خراسان بر آمد … حدود پنجاه هزار خانوار ، کوچ بزرگ و تاریخی خود را از آذربایجان به سوی سرزمین ری آغاز کردند ،‌این حرکت که در حدود سال (۱۰۰۵هـ .ق) انجام گرفته بود باعث شد کردها مدت دو سال در جلگه ی‌ تهران و خوارو ورامین اتراق نمایند.«‌شاه عباس اول به این جریان ( مهاجرت کردها ) شتاب بخشید . بخش وسیعی امروز در رودبار ، رحمت آباد و گنجه ،ضمن حفظ هویت،فرهنگ ،زبان،پوشش و گویش خود سکونت دارند.حقیقت این است کردها قبل از زمان صفویه در نواحی خراسان سکنی داشته اند .گنجه در تاریخ نام بر شهرها و روستاهای بیشماری برخودگرفته است که شهرت گنجه آذربایجان دومین شهر بزرگ کشور آذربایجان زبانزد عام و خاص است که مانند گنجه رودبار پیدا شدن گنجینه‌های فراوان در آن دلیل اطلاق نام آن می دانند.تعدادی از آن نام ها عبارت است از :

گنجه-دهی جزء دهستان قمرود بخش حومه شهر قم است

– گنجه . [ گ َ ج َ ] (اِخ ) دهی است از جزء دهستان رستم آباد بخش رودبار شهرستان رشت که در ۹هزارگزی شمال رودبار، کنار سفیدرود و راه شوسه و در مسیرگیلان واقع است.- گنجه . [ گ َ ج ِ ] (اِخ ) دهی است از دهستان اقشار بخش اسدآباد شهرستان همدان که در ۱۶۰۰۰گزی جنوب باختری قصبه اسدآباد و ۱۰۰۰گزی آلنجه واقع است.- گنجه . [ گ َ ج ِ ] (اِخ ) دهی است از دهستان علیشروان بخش بدره ٔ شهرستان ایلام که در ۶۵۰۰۰گزی خاور ایلام و ۹۰۰۰گزی جنوب راه مالرو بدره قراردارد.

– گنجه . [ گ َ ج ِ ] (اِخ ) دهی است از دهستان جاپلق بخش الیگودرز شهرستان بروجرد که در ۴۲هزارگزی شمال باختری الیگودرز و ۵هزارگزی خاور راه شوسواقع است.- گنجه . [ گ َ ج ِ ] (اِخ ) دهی است از دهستان شاپور بخش مرکزی شهرستان کازرون که در ۲۶۰۰۰گزی شمال باختری کازرون و ۱۰۰۰گزی راه شوسه کازرون می باشد.

**گنجه ،رودبار زیتون:

بیست و شش سال پیش یعنی قبل از زلزله سی و یکم خرداد سال ۱۳۶۹ روستای زیبا و تاریخی گنجه ،کسی نمی پنداشت که برناصیه ی آن آتیه ی ناخوش نوشته شده است.از قعرگمنامی به خوشنامی و اعتبارو اوج شهرت رسیده بود.روستا همانند تابلویی منقش به شاخه های سبز زیتون ،درختان گردو و انجیر،درمیان دره ای با مناظری استثنائی پوشیده از دانواع پوشش درختان سرسبز و متنوع ،رود خروشان و جوشان،چشمه آب زلال،وصف آن در هر کوی و برزن بر سر زبانها به گوش می رسید که ناگهان آنچه برناصیه آن نوشته شده بود شبانگاه بیرحمانه همه کس و همه جا را در هم کوبید.روستای کهن به ویرانه ای تبدیل شد و بازماندگان این حادثه به گوشه دیگر محل امدند که گنجه پائین محل می خوانند.این روستا در استان گیلان و در۵ کیلومتری رودبار زیتون و۵۵ کیلومتری رشت و ۲۶۰ کیلومتری تهران ، در مجاورت روستای جوبن قرار دارد (ازادراه قزوین-رشت-براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۱٬۱۹۶ نفر (۳۲۶خانوار) بوده‌است. . و دارای دو محل بوده که بر اثر زلزله خرداد ۶۹ بطور کلی تخریب وغیر مسکونی گردید و همه افراد به محله پایین تغییر مکان داده اند.این روستا تا قبل از زلزله یکی از قطبهای صنعتی گیلان به شمار می آمد .

همانگونه که گفته شد روستا شامل دو بخش(گنجه علیا(بالا محله)گنجه سفلی(پائین محله)در زیرسایه چترگونه درختان زیتون در استان گیلان ودر شهرستان رودبار واقع است .کسانی که از تهران وقزوین به سمت رشت ویا بالعکس در مسافرت بوده از گنجه عبور کرده اند.روستای گنجه علیا(بالا محل) بر اثر زلزله خرداد۶۹ با تخریب صد درصدی روبرو گردید وتقریبا نیمی از جمعیت آن در حادثه مذکور جان به جان آفرین تسلیم نمودند وبناچار بقیه افراد به محله پایین تغییر مکان نمودند.این روستا تا قبل از زلزله سال ۱۳۶۹ کانون صنعت و قطب کشاورزی به شمار می آمد ، کارخانه های فعال در روستا شامل : ۱-کارخانه روغن کشی گنجه (اتکا زیر نظر سازمان مسلح ) درسال ۱۳۴۲ ساخته شد.۲- کارخانه کفش گنجه (صنایع کفش ملی ) با همت مرحوم ایروانی که ساخته شد که ۸۵۰نفر در ان شاغل بودند.۳-کار خانه چرم رودبار (صنایع کفش ملی)با همت واراده مرحوم و شادروان ایروانی تاسیس شد.۴- کارخانه چرم گیلان (صنایع کفش ملی ) با همت واداره مرحوم ایروانی تاسیس شد-۵ -کارخانه ریسندگی وبافندگی .و چندین کارگاه های خرد وکوچک که حاصل تلاش های ایروانی بود.وی ۱۲۹۹ – بهمن ۱۳۸۴) کارآفرین و سرمایه‌دار ایرانی، و بنیانگذار کفش ملیبود.او گروه صنعتی ملی را در اسفند ۱۳۳۰ بنا نهاده بود، تقریباً ۱۰ هزار کارمند و کارگر وبا تولید ۲۵،۰۹۸،۰۰۰ جفت کفش در سال ۱۳۵۶، به یکی از موفق‌ترین گروههای صنعتی ایران در قرن بیستم تبدیل کرد.

*وجه تسمیه گنجه

وجه تسمیه معمولا آن صورتی (آن وجهی )است که بر شخصی یا چیزی اطلاق می شود وغالب نامگذاری ها دارای بارمعانی خاص خود هستند.مثلا رودبار به دلیل رودهای فراوان با این نام خوانده شده است.

منطقه ای که اکنون “گنجه” نامیده می شود از کهن ایام تا کنون با این نام خوانده می شود.متاسفانه به دلیل عدم تحقیقات میدانی وکاوش های باستان شناسی در منابع کهن نامی از آن نشده است.اما آثار کشف شده بیانگر نوعی ارتباط تاریخی و پیوند فرهنگی این منطقه با نقاط تاریخی جوبن و کلورزر است.نام روستا همان گونه که مشخص است از کلمه “گنج “گرفته شده است .در باور مردم ،این منطقه سرشار از دفینه های ارزشمند ودارای گنج های فراوانی است .مردمی کرد تباربا نژاده ای اصیل،میهمان نواز که برکت سفره هایشان نان تنور پخته زنان محلی بود که با نوع پوشش ممتاز خود روستایی” گنجه “را بین روستاهای اطراف از هر نظر نمونه کرده بودند؛ مردها در فصل کشت زمین‌ها را شخم می‌زدند، کودکانش خوشحال و با نشاط‌.چشمه های فراوان جاری،باغات زیتون شان آباد، اجاق‌ها و تنورها همیشه روشن، صحرا پر از علف، گله هایشان سیر، همه شاد، همه راضی، خانه های کوچک گلی اما پراز صفا و صمیمیت که دروغ و ریا در کوچه های تنگ و باریکش راه نداشت.پوشش زن و مرد روستایی در گنجه ازجمله مسایلی بود که از دوران گذشته در منطقه رودبار دارای اهمیت بوده است.به شهادت تاریخ و اسناد مکتوب ،کهن ترین اسناد مربوط به پوشاک در استان گیلان از یافته های باستان شناسی در تپه مارلیک (چراغعلی تپه) رودبار به دست آمده است. منطقه ای که امروزه تیره ای از تبارکردها در آن اسکان دارند این یافته ها، انواع تزییناتی که بر روی دامن و پیراهن و پیشانی بند به کار می رفته اند را نشان داده است. یافته های دیگری در نواحی باستانی رستم آباد رودبار، وجود پای افزار را همزمان با سایر انواع لباس در این منطقه نشان می دهد.پای افزارهایی که تا چند دهه پیش در پای زنان و مردان روستا های رودباربه وفور یافت می شد.با این حال پوشش زنان روستا ازابتدا تا کنون دست خوش تحولات جدی نشده و مفهوم پوشش از زمان گذشته این سو در فرهنگ بومی –محلی حفظ شده است هرچند در برخی از مراسم خاص از آن استفاده می نمایند. با بررسی پوشاک خصوصا زنان و دختران محلی می توان اطلاعاتی دررابطه با سیر تحول تاریخی, زیبا شناسی, اعتقادات, طبقات اجتماعی و پیشرفت صنعت به ویژه نساجی و پارچه بافی این قوم کرد تبار را کسب کرد.اغلب لباس زنان محلی و دختران کُردی با انواع گوناگون آن در روستاهای منطقه و تنوع آن ها در نزد مردان و زنان و تزیینات آن ها با زردوزی، قلاب‌دوزی و پولک‌دوزی و یا کلاه زنان کرد که به پولک‌های الوان وسکه‌های قدیمی و رایج، حتی اشرفی طلا و سکه‌های نقره سلاطین قاجار مزین بود ؛شلوارهای بلند ی که تا نوک پا را استتار کرده بود با پارچه غالبا سفید و زرد رنگ،روسری بلند سفید،شال کمر،جلیقه غالبا سیاه رنگ در کنار مراسم رسم الاوه کردن خانه های چوبی-گلی که نوعی نقاشی قدیمی وسنتی به حساب می آمد و جلوه خاصی به خانه های روستا می داد.این سنت زیبا و کهن بعد از زلزله و تخریب صد درصدی خانه های گلی روستای قدیمی از بین رفت.

(تصویری از زنان بالباس محلی که مراسم عروسی را نشان می دهد.

تصویری از نقاشی کردن(رسم الآوه نمودن خانه های گلی در گذشته توسط زنان )

**جاذبه‏ های گردشگری

۱-بوم گردی روستایی-وجود جاذبه های فراوان ،باغات زیتون،مراسم زیتون چینی،لطافت هوای پاک و خنک در ارتفاعات ییلاقی و کوهستانی روستا می تواند موجب جذب گردشگر و میزبان مسافران زیادی به این مناطق باشد. سفر به این روستا به روان انسان آرامش می‌دهد و با خاطرات صمیمی و زندگی در دل طبیعت، عواطف هر انسان را برمی‌انگیزد.

۲-بقعه پیر ولی- یکی از بناهای مذهبی و مورد اعتماد اهالی روستا و روستاهای مجاور است کهبر روی سطحی شیب دار و بلند ، ۶۵۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.این بنا که در ابتدا بصورت گلی و از مصالح خشت و گل و چوب ساخته شده بود بعد از زلزله سال ۱۳۶۹ تخریب گردید و مجددا توسط اهالی باز سازی گردید .بنا بصورت چند ضلعی با پوشش گنبدی که نمای بیرون و درون آن تا ازاره با سنگ مرمرتزئین یافته است.و به دلیل اهمیت جایگاه مذهبی آن و نیز چشمه آب معدنی در آن در کنار درختان تناور آن را به قطب مهم جذب گردشگری تبدیل ساخته است.

۳-ویرانه های روستای گنجه (بالا محل گنجه )که با دیدن آن صحنه های واقعی زلزله سال ۱۳۶۹ برای هربیننده تداعی می کند .

۴-روستای گنجه با موقعیت دره‏ای ـ دامنه‏ای و اقلیم معتدل از زیبایی‏های کم نظیر و جلوه‏های دل‏انگیزی برخوردار بوده که هریک جاذبه دل انگیز گردشگری به حساب می آیند.مناظر و چشم‏اندازهای ارتفاعات سرسبز، سواحل و حواشی رودخانه سفید رود با باغ‏های زیتون و میوه، در فصول بهار، تابستان و پاییز زیبایی منحصر به فردی می‏یابد و دوستداران طبیعت را به سوی خود جلب می‏کند. رودخانه پرآب سفیدرود که یکی از شاخه‏ها و شریان های حیاتی منطقه است از کنار زمین زیتون روستا جریان دارد و حواشی آن در فصول بهار و تابستان، محل مناسبی برای گذران اوقات فراغت گردشگران است.

پوشش زنان و دختران آن اگر چه مروزها در کنج پستوها خاک می‌خورد. اما دیروز آنها پوشاک سنتی و محلی بود که نسل به نسل برایشان باقی مانده بود. و از آنها در بیشتر اوقات و بخصوص در جشن‌ها و مجالس عروسی استفاده می‌کنند.در رنگها تنوع و زیبایی نوع لباس نشان می‌داد که مردم روستا با گویش کورمانجی ،تا چه اندازه به رنگ‌های شاد علاقه دارند.و مردم به دلیل تنوع اقلیمی طبیعت، علاقه زیادی به تنوع رنگ‌ها داشتند که این امر در نوع پوشاک آنها بخوبی به چشم می‌خورد.رنگ‌های شاد و متنوع به کار رفته در لباس‌های محلی علاوه بر زیبایی، آرامش روحی و روانی را برای فرد ایجاد می‌‌کند.تا آن روز زلزله ای برخاست و همه رادر کام مرگ و سوگ عزیزان نشاند.

۵-جشن ها و مراسم آئینی

جشن ها و مراسم تحویل سال نو در این روستا علی رغم هجوم فرهنگ شهری،بسیاری از سنتها از جمله پوشیدن لباس محلی کردی توسط زنان(مسن)با رقص های محلی ،غذاهای سنتی که غالبا میرزا قاسمی،خورش فسنجان(قلیه)زیتون پرورده و شامی محلی با روغن زیتون،و…همراه می باشد.پیرمردها و جوان ها و کودکان لباس نو بر تن کرده به همراه بزرگان خانواده به دیدار همدیگر می روند.در هنگام چهارشنبه سوری ،بوته های کاه را جمع کرده و در چند ردیف در پشت بام های گلی در ردیفی منظم قرارداده و با آغاز غروب با آتش زدن آن، بصورت دسته جمعی از روی آن می پرند.مراسم مذهبی خصوصا ماه محرم با شکوه خاصی برگزار می شود.جوانان در ردیفی منظم سینه زنی و زنجیر زنی می کنند.ودر روز تاسوعا مطابق سال های گذشته ضمن علم گردانی هیئت عزاداری به امام زاده هاشم (ع) می رود .در روز عاشورا زن و مرد،پیر و جوان فاصله روستای پائین محله تا بالا را پیاده و سینه زنان طی می کنند.و پس اجرای مراسم مذهبی،به سمت گلاب زمین که در اصطلاح محلی گلام زمین هم می گویند حرکت کرده و سپس به سوی بقعه متبرکه پیر ولی به راه می افتند.با اقامه نماز ظهر و عصر عاشورا ، پس از صرف غذا به سوی گلزار شهید محمد مهذبی نخستین شهید روستا حرکت کرده و ضمن قرائت فاتحه بر مزار شهید مهذبی ،مردم برمزار گذشتگان خود حاضر شده و فاتحه قرائت می کنند.

شهیدان والا مقام گنجه

از مراسم بسیار باشکوه این روستا ، مراسم آئین شبیه سازی واقعه غدیر خم در روستای گنجه و واقعه روز عاشورا با خیمه خوانی با ورود کاروان حسین ع به کربلا با اجرای تعزیه و سینه زنی توام با اشک و گریه جان سوز حاضران است که مردم روستا و کلیه آبادی های همجوار برای دیدن آن به روستا می آیند.این آئین سنتی می تواند در فهرست میراث معنوی کشور با نام روستا ثبت ملی گردد. (این روستا در چندسال آینده با برگزاری این مراسم ها به قطب جذب توریسم مذهبی درمنطقه تبدیل خواهد شد)

تصاویری از شبیه خوانی عاشورا

تصویری از شبیه خوانی مراسم عیدغدیرخم در گنجه

شبیه سازی واقعه غدیرخم در روستای گنجه رودبار توسط جانیاز گیلانی

**بررسی و تحلیل داده­های باستان­شناختی گنجه

بسیاری از مناطق تاریخی تا کنون شانس کاوش های باستان شناسی را نداشته و در نتیجه تاریخ آنها همچنان در زیرهزاران خروار خاک مدفون مانده است با این حال تحقیقات و کاوش های صورت گرفته در مناطق همجوارآن حکایت از قدمت و طول عمر دراز تاریخ آنهاست.اگرچه گنجه رودبار مانند هزاران روستا حضور باستان شناسان و کاوش های باستان شناختی آنها نبوده است اما کاوش های صورت گرفته در جوبن(یک کیلومتری نجه)کلورز و …در سه کیلومتری آن نشان می دهد بررسی های میدانی محوطه های تاریخی روستای گنجه می تواند نتایج ارزشمندی از حضور انسان های گذشته در آن ارائه نماید. ازمناطقی چون چارکول(چهار کول) یا همان چهار تپه تاریخی (مردم گیلان و بیه پس ، پشته و تل را گویند. (برهان ). درلهجه ٔ گیلکی پشته و تل را گویند. (از فرهنگ رشیدی ).تپه و تل و کوه . (از ناظم الاطباء) و بسیاری از نقاط دیگر روستاکه هنوز رد پای هیچ کاوشگر و باستان شناسی را به خود ندیده است تا نالوس و منطقه گرگ دره، و… نشان می دهدکه می تواند از نظر تحقیقات میدانی موثر واقع شوند.ازدهۀ ۱۳۴۰ ش شروع فعالیت ها و مطالعات باستان شناختی در منطقه رودبار و حوزه رودخانه سفیدرود تا کنون بیش از ۵۵ سال می گذرد . باورود باستان شناسان به محوطه مارلیک حوزه تاریخی رودبار خیلی زود شهرت جهانی یافت و به نوعی به بهشت کاوش های باستان شناسان مبدل شد .محوطه های باستانی چون گورستان کافرکش، محوطه گنج پر کلورز، جوبن، سرامرز، دوگامیان، لیلی جان، ناوه، سیاهدره، کوله مرز و شیرکوه، کلشی تپه و اصطلخ جان ،شوئیل ،محوطه باستانی رشی واقع در ارتفاعات مشرف به دره دربند و رودخانه سیاهرود و در ۲۰ کیلومتری شرق توتکابن ،گورستان شوک ، محوطه های خرس چاک و سه پستانک و گورستان باستانی داماش عمارلو .گورستان باستانی دیماجانکس اشکور سفلی ، دیورود سی پل رحیم آباد از توابع شهرستان رودسر،. محوطه های تاریخی شمام رستم آباد ، کرفس چاک و خرسه چاک عمارلو ،اطراف سد تاریک و روستای شمام ،سیبون و لسبو و کمنی، سنجددره، لشکستان، میارکشه، زرگر چشمه و شاه جان ،حلیمه جان و در محوطه هایی چون شاه پیر، عاشور محله، قورش، نحد علی، رودخان بر،نجزار ضیایی و رزک ،جلالیه کلورز و……مورد کاوش های باستان شناسی قرار گرفتند اما در این میان بسیاری از مناطق مانند گنجه و دارستان رودبار ازاین کاوش ها بی بهره ماندند.این روستا تا قبل از زلزله به دلیل وجود کارخانجات ذیل یکی از قطبهای صنعتی گیلان به شمار می آمد.۱- کارخانه روغن کشی کنجه (اتکا زیر نظر سازمان مسلح ) درسال ۱۳۴۲ بنای آن ریخته شد.و تا کنون به فعالیت خود ادامه می دهد.۲- کارخانه کفش گنجه (صنایع کفش ملی ) با همت مرحوم ایروانی که روحش شاد ساخته شد که ۸۵۰ نفر در آن شاغل بودند.۳ – کار خانه چرم رودبار (صنایع کفش ملی) با همت واراده مرحوم و شادروان ایروانی تاسیس شد.۴ – کارخانه چرم گیلان (صنایع کفش ملی ) با همت واداره مرحوم ایروانی تاسیس شد.– کارخانه ریسندگی وبافندگی . (لازم به ذکر می باشد که با وجود این کارخانه ها در روستا واژه ای به نام بیکاری وجود نداشت)با وجود خدمات صورت گرفته از سوی شورای روستا و دهیاری محل، علی رغم اینکه مردم روستا مانند گذشته از سطح بالای همبستگی برخوردار هستند با این حال دارای مشکلات فراوانی می باشند که برخی از آنها عبارت است از:

۱-بیکاری و عدم شغل اکثر مردم وجوانان روستا ،مخصوصا قشر تحصیل کرده ، این عامل باعث مهاجرت اکثر جوانان به شهرها و عامل چند برابر شدن مشکلات در روستا (خالی شدن روستاها – عدم پیشرفت – تاثیر منفی روی نسلهای آینده) می شود(خصوصا احداث اتوبان جدید)موجب نابودی بسیاری از روستاها از جمله گنجه شده است)مردم انتظار دارند با حمایت دولت و یا بخش های خصوصی کارخانه های کفش ملی و گنجه با حمایت دولت احیاء شده و زمینه زندگی دوباره ای برای مردم روستا و منطقه فراهم شود.

۲-بلاتکلیفی مردم از زمین هایی که ارباب سرهنگ هوشیار با حمایت رژیم پهلوی و کشتار و ارعاب با توسل به زور ازمردم روستا در طی سال های ۱۳۳۰-۱۳۴۰،غصب نموده است. و تعیین تکلیف نهایی زمین هایی که کارخانه کفش ملی ادعای مالکیت آن را دارد در حالی که متعلق به اهالی بوده وباید به اهالی برای ساخت واحد های مسکونی داده شود.

۳-نابودی درختان زیتون روستای بالا محل)با وجود اراضی مستعد کشاورزی ،به دلیل عدم حمایت نهاد های دولتی در پرداخت وام به کشاورزان زمین های کشاورزی و باغ های زیتون در حال از بین رفتن هستند-۴-نبود مراکز فرهنگی، تفریحی، پارک ، کتابخانه (البته کتابخانه کوچکی از سوی خیری بزرگوار ساخته شده و توسط یکی از بانوان فعال روستا به فعالیت خود ادامه می دهد) ۵-کمبود شدید آب شرب که زندگی آنها را مختل کرده است(با اینکه روستا فاصله چندانی با رودخانه سفید رود ندارد نهاد های دولتی در رفع مشکل کم آبی تلاشی جدی و موثر بعمل نیاورده اند.۶-خشک شدن باغات زیتون به علت کم آبی ،در حالی که فروش زیتون تنها منبع اقتصاد خانوارمحسوب می شود-نابودی معادن شن و ماسه روستا(بدون آنکه سودی عاید مردم گردد) ۷-نادیده گرفتن ظرفیت های گردشگری بومی ، و عدم توجه به توریسم روستایی ۸- نبود زمین و امکانات ورزشی مناسب برای جوانان ، با توجه به استعداد ویژه و پیشرفت آنان در زمینه های مختلف اعم از والیبال، فوتبال،فوتسال،(به سابقه درخشان فوتبال قدس گنجه ،و تیم فوتسال آن)مراجعه شود) و … ایجاد یک سالن ورزشی میتواند گرایش جوانان به ورزش و پیشرفت آنان در این زمینه و همچنین اوقات فراغت سالم را فراهم نماید.

۹-عدم تخصیص وام های کم بهره به روستائیان-۱۰-عدم حمایت های مالی و نبودآموزش های لازم دولت موجب شده کشاورزان در برابر آفت مگس و شپشک زیتون (متاسفانه چندسال اخیر متحمل خسارات فراوانی گردند.۱۱-نبود شرکت تعاونی روستایی در حمایت از مشاغل بومی و زنان روستایی-۱۲-نبود بیمه روستاییان و عدم حمایت مسولین اززنان و کودکان بی سرپرست ناشی از زلزله سال ۱۳۶۹-۱۳فاقد سند بودن بسیاری از خانه ها ،زمین های روستاییان در ساحل سفیدرود-۱۴-فراهم نبودن زیرساخت ها به لحاظ آمادگی استفاده مردم (روستای گنجه) از اینترنت پرسرعت .

*کارخانه کفش ملی گنجه (تاریخچه)

قبل از آنکه از موسس کارآفرین کارخانه سخن بگوییم بهتراست ابتدا مختصری با واژه کارآفرین آشنایی داشته باشیم تا بتوانیم عمق خدمات برترین کارآفرین قرن را بیان نمود.همه ما امروزه کم و بیش با این واژه آشنا هستیم و به فراخور حال و دانش خویش تعاریفی از آن داریم. به طور ساده می توان گفت کارآفرین به شخص حقیقی یا حقوقی گفته می شود که توانایی تحمل ریسک را دارد و می تواند یک ایده را به فعالیت اقتصادی تبدیل کند . کارآفرین کسی است که متعهد می‌شود مخاطره‌هـای یک فعالیت اقتصادی را سازماندهی ، اداره و تقبل کند. در حقیقت شخص کارآفرین فرصت‌های موجود در بازار را به ثروت تبدیل نموده و در این راستا ارزش پایدار برای جامعه ایجاد می‌نماید. زندگی کارآفرینانه، زندگی است تؤام با هیجان، خطرپذیری، تنوع، تغییر، شکست تا پیروزی، شوق، تلاش، خلاقیت و فرصت گرایی. زندگی که در آن از سکون و رخوت و ناامیدی خبری نیست.سخن ۶۵ سال پیش است دهه ای که جامعه با این واژه آشنا نبود اما کارآفرینی در سطح ظرفیت آقای ایروانی در سطح جهانی ظهور کرد.

*ایروانی کی بود؟

حدود یک دهه بعد از آن که تجار تهران به رهبری حاج‌محمد حسن امین الضرب مجلس وکلای تجار را برای حفاظت از منافع خویش در برابر رقبای خارجی و فساد داخلی تاسیس کردند رحیم‌متقی ایروانی (در ۲۱بهمن ماه ۱۲۹۹) در خانواده‌ای تاجر پیشه در محلهء مشیر شیراز به‌دنیا آمد .پدر وی میرزا محمد کاظم متقی ایروانی از تجار مشهور شیراز بود و جد پدری‌اش حاج لطفعلی، ملک التجار. رحیم تحصیلات ابتدایی را در مدرسهء باقریهء شیراز گذارند و در سال ۱۳۱۳ به کالج انگلیس‌ها در اصفهان رفت. بعد از آن به مدرسهء شاپور شیراز برگشت و بعدها از دانشکدهء حقوق دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. بعد از مشاغل و ابتکارات مختلف از جمله راه انداختن برق فسا و تاسیس پاساژی در شیراز رحیم ایروانی سرانجام کار خود را در صنعت کفش شروع کرد و به فاصلهء سه دهه فعالیت، پایه‌های یکی از صنایع مهم و مدرن را پی‌ریزی کرد. او گروه صنعتی بزرگی را توسعه داد که در سال‌های پایانی مدیریتش بر آن بیش از صد هزار جفت کفش روزانه در زمینی به مساحت بیش از ۴۵ هزار متر مربع در اسماعیل آباد تولید میکرد. گروه صنعتی ملی مجموعه‌ای از شرکت‌ها بود که تا سال ۱۳۵۷ به ۵۲ شرکت در زمینه‌های مرتبط رسید. به‌این سبب نام محمد رحیم متقی ایروانی به عنوان بنیانگذار صنعت کفش‌سازی مدرن در تاریخ صنعت در ایران به ثبت رسید .
رحیم ایروانی بعد از پایان تحصیلات با فروش ارثیهء پدری کار تجارت کفش را با خرید دو دهنه مغازه در چهارراه گلوبندک تهران ( ساختمان استاندارد فعلی ) آغاز کرد. دستیابی به انگیزه‌های وی در شروع کار در این بخش اقتصادی درس‌های خوبی برای کارآفرینان آینده ایران دربرخواهد داشت; فعالیتی که سه دهه بعد در ۱۳۵۷ خاتمه یافت و ایروانی مجبور شد تا گروه صنعتی کفش ملی را در آن سال با هشت هزار نفر کارگر ترک کند. اما رحیم ،کفش ملی را در عمل رها نکرده بود و با ورود هر مدیر جدیدی برای او پیام می‌فرستاد و آمادگی خود را برای کمک به راه‌اندازی و گسترش کفش ملی اعلام میکرد. تقاضاهایی که هیچگاه جدی گرفته نشد و بالاخره گروه صنعتی که او در دههء ۳۰ تاسیس کرده بود در آغاز هزارهء سوم به نظر افتان و خیزان ادامهء مسیر داد. رحیم ایراونی مدیر برجسته‌ای بود که مانند یک کاریزمای صنعتی این گروه را بر اساس رهیافت اقتصادی کاملاً حساب شده و منطقی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی کرد. رهیافتی که تنها از نبوغ او نشات می‌گرفت . رهیافت او به واقع از سایرین متفاوت بود; نه شباهتی به رهیافت معمول سرمایه‌گذاری بر اساس آزمایش و خطا داشت و نه متکی بر رهیافت استفاده از ظرفیت‌ها در هر بخش و رشتهء اقتصادی بود و نه براساس رهیافت سرمایه‌گذاری اقماری بلکه رحیم ایروانی با هوش سرشاری که داشت تنها در صنعت کفش متمرکز شد. رحیم متقی ایروانی ضمن آنکه از عظمت نتیجهء تلاش‌هایش به‌خوبی آگاه بود کوچک‌ترین مشکلات نیز نمی‌توانست از چشمش دور بماند. به‌ویژه اگر این مشکلات مربوط به کارکنان و خانواده‌شان می‌شد که توان حل آن را نداشتند . بنابراین مدیران و کارگرانی که با رحیم ایراونی کار میکردند حداقل در دو ویژگی وی متفق القول هستند: «او مدیری با هوش بود که هم به تولید می‌پرداخت و هم نگران چگونگی توزیع ثمرهء آن بین تمامی عوامل تولید به ویژه کارگران بود یعنی هم در تولید سخت‌گیر بود و نتیجه را برای همه می‌خواست یعنی عدالت اجتماعی. رحیم این دو ویژگی متضاد را به‌خوبی به‌هم پیوند داده بود و در آرزوی روز بازنشستگی‌اش بود که در زمینی که آن را در جنوب شهر انتخاب کرده بود بیمارستانی بسازد و باز بر آن مدیریت کند اما این بار مدیریت بر تولید کالایی عمومی نه خصوصی. از اغلب کسانی که با او در این گروه کار کرده‌اند می‌توان داستانی شنید که تمایل شدید او را به عدالت توزیعی گواهی می‌دهد

محمدرحیم ایروانی به معنی واقعی کارآفرینی بود که در بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی دههء ۵۰ دست از سرمایه گذاری برنداشت مگر یکبار و آن هنگامی که در اوج توسعهء کارهایش متوقف شد و بار دیگر هنگامی که می خواست تولید کفش را در افغانستان راه‌اندازی کند که اجل امانش نداد. او درست مانند استادماهری به ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های تولید کفش آشنا بود که می‌توانست چشم بسته این صنعت را در هر کجا راه اندازد .درست مانند آنچه که در ایران نیم قرن پیش از این کرده بود. به‌این لحاظ بعد از ترک ایران در آمریکا و مصر نیز اقدام به تاسیس کارخانه کرد . رحیم ایروانی در ۱۲ اسفند ماه ۱۳۸۴ (سه‌مارس سال ۲۰۰۶) بعد از طی یک روز کامل کاری از اتاق کارش در ضلع غربی ساختمان محل سکونتش در یکی از خیابان‌های شهر لندن به خانه برگشت و اما باید گفت مرگ او درگذشت یک نفر نبود بلکه درگذشت هزاران نفر بود که با مدیریت توانای او و با تلاش بی وقفه در کارخانجات تحت حمایتش زندگی و امرار معاش می کردند.نویسنده بخاطر داردتابستان دهه های میانی ۱۳۵۰ بود که وقتی برای بازدید از کارخانه کفش ملی به گنجه آمده بود در حال فوتبال بازی کردن در محوطه کارخانه بودیم نزدیک او رفته ،گفتم آقای ایروانی می خواهم کار کنم. دستی بر شانه ام زد و گفت.پسرم تو درس بخوان کار با من،و دست در جیب کرد ۵ تومان پول به ما داد که هرگز آن خاطره از یاد نمی رود(نوشابه کوکاکولا آن زمان ۵ ریال بود).برترین کارآفرین قرن کفش ملی را تاسیس کرد و در ابتدا پایپوش های لاستیکی معروف به گالش در چهار راه گلوبندک تهران تولید می کرد سپس به تولید کفش های چرمی روی آورد و اولین تولید ماشینی کفش در ایران را راه اندازی کرد. نبوغ، خلاقیت و پشتکار ایروانی به حدی بود که کفش ملی در مدت کمتر از سی سال نه در ایران و روستای تاریخی گنجه که به بخش بزرگی از جهان به بزرگترین مرکز تولید کفش مبدل شد و توانست صادرات سنگینی به اقصی نقاط عالم از جمله اروپا داشته باشد . شبکه فروشگاه های زنجیره ای کفش ملی هنوز هم بزرگترین شبکه فروش در ایران است ( علیرغم همه فراز و نشیب هایی که داشته است ) جالب اینکه در کشور ایتالیا که مهد صنعت کفش در جهان می باشد شبکه ای به این وسعت وجود ندارد !! کفش ملی از معدود مراکز تولیدی کشورمان بود که با سرمایه گذاری در بخش سخت افزار و نرم افزار ، تولید ناب را سرلوحه فعالیت خود قرارداد و در دهه ۴۰ سیستمهای خود را مکانیزه کرده بود . در جریان ملی شدن صنایع، کفش ملی مصادره شد و تحت مدیریت دولتی قرار گرفت. بی رقیب بودن کفش ملی, بهره مند بودن از ارز دولتی و سایر حمایت های دولتی و بسته بودن مرزها در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ ، علیرغم اینکه تعداد کارکنان آن در بعد از پیروزی انقلاب به طور بی رویه ای تا دو برابر نیز افزایش یافته بود، به طور مصنوعی آن را در عداد شرکت های سودآور قرارداده بود . از اواسط دهه ۷۰ به بعد شناور شدن نرخ ارز و کمرنگ شدن حمایت های دولتی ، باز شدن رسمی و غیررسمی مرزها به روی کالاهای رقیب خارجی، ظهور رقبای ریز و درشت داخلی و بالاتر از همه بی ثباتی در مدیریت ، آن را در چنان سراشیبی سقوط قرارداد که در مدت کوتاهی سرعت رشد کفش ملی ، معکوس شد تا جایی که در سال ۸۰ زیان انباشته مجموع ۲۴ شرکت باقیمانده از خانواده گروه صنعتی ملی از ۵۸۰ میلیارد ریال فراتر رفت!! و به طوریکه در جدول زیر آمده است همگی مشمول ماده ۱۴۱ قانون “اصلاح قسمتی از قانون تجارت” قرار گرفتند.شاید رمز موفقیت او در مسولیت پذیری،ریسک پذیری در منطقه گنجه،اعتماد به موفقیت خود و نیروهای بومی،تمایل به گرفتن بازخورد سریع و نتیجه آن،مهارت در ساماندهی و آینده نگری،فرآیند مسیر خلاقیت پویایی بود که طی نمود و این منطقه را آوازه جهانی ساخت.کفش ملی در دهه ۳۰ شمسی توسط مرحوم محمد رحیم متقی ایروانی تاسیس شد با تولید شیک ترین و بادوام ترین کفش های آن زمان که در ابتدا پایپوش های لاستیکی معروف به گالش در چهار راه گلوبندک تهران تولید می کرد. نبوغ، خلاقیت و خود را نشان داد وبا همت او کفش ملی در مدت کمتر از سی سال نه در ایران بلکه بخش بزرگی از جهان به بزرگترین مرکز تولید کفش مبدل شد و توانست صادرات سنگینی به اقصی نقاط عالم از جمله اروپا داشته باشد . شبکه فروشگاه های زنجیره ای کفش ملی هنوز هم بزرگترین شبکه فروش در ایران است ( علیرغم همه فراز و نشیب هایی که داشته است ) جالب اینکه در کشور ایتالیا که مهد صنعت کفش در جهان می باشد شبکه ای به این وسعت وجود ندارد. کفش ملی از معدود مراکز تولیدی کشورمان بود که با سرمایه گذاری در بخش سخت افزار و نرم افزار ، تولید ناب را سرلوحه فعالیت خود قرارداد و در دهه ۴۰ سیستمهای خود را مکانیزه کرده بود . در جریان ملی شدن صنایع، کفش ملی مصادره شد و تحت مدیریت دولتی قرار گرفت. بی رقیب بودن کفش ملی, بهره مند بودن از ارز دولتی و سایر حمایت های دولتی و بسته بودن مرزها در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ ، علیرغم اینکه تعداد کارکنان آن در بعد از پیروزی انقلاب به طور بی رویه ای تا دو برابر نیز افزایش یافته بود، به طور مصنوعی آن را در عداد شرکت های سودآور قرارداده بود .کارخانه کفش گنجه تاسیس گردید و چرم رودبار توسعه یافت .متاسفانه به دلیل عدم حضور وی تقریبا . از اواسط دهه ۷۰ به بعد و بی ثباتی در مدیریت ، کارخانجات کفش ملی-چرم رودبار و کفش گنجه چنان درسراشیبی سقوط قرارگرفت که با زلزله دهشتناک سال ۱۳۶۹ اساس آن در هم پیچید و کارخانه نیز مانند مردم منطقه با زلزله دفن گردید.

با تشکر از دوست عزیزمان بابت ارسال این مطلب