خانه فعلی ستارخان که مربوط به دوران پهلوی می باشد در خیابان شمس تبریزی، کوی امیرخیز، کوچه ستارخان تبریز واقع شده است. ستارخان از سرداران جنبش مشروطه ایران ملقب به سردار ملی است. وی در تبریز در مقابل روس های متجاوز و همچنین نیروهای دولتی ضد مشروطه مقاومت کرد. خانه وی از اوایل حکومت ناصر الدن شاه تا زمان حکومت محمد علی شاه قاجار محل سازماندهی و ستاد فرماندهی مبارزان مشروطه خواه و جنگ های ضد استعماری علیه روس بود.
این خانه که قدمت آن مربوط به دوران قاجار بود در محله امیرخیز تبریز قرار داشت که توسط روس ها به توپ بسته شد. خانه فعلی ستارخان که بر سردر آن «خانه ستارخان سردار ملی» حک شده است، از دوران پهلوی به یادگار مانده است و قدمت چندانی ندارد و فقط از این لحاظ که این مکان متعلق به سردار ملی بوده و در دوران مشروطه مقر فرماندهی مشروطه خواهان بوده، از اهمیت ویژه و تاریخی برخوردار است. این اثر در تاریخ ۱۴ مهر ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۷۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه تاریخی ستارخان در محله امیرخیزی تبریز، هر چند فضای فیزیکی کوچکی دارد، اما روح آزادگی و بزرگی سردار ملی در آن موج می زند. کوچه محل قرار گرفتن خانه ستارخان که در اقدامی پسندیده از سوی متولیان فرهنگی و مدیریت شهری به نام ‘کوی ستارخان’ نامگذاری شده است، از یک سو به چهار راه منجم و از سوی دیگر به خیابان شمسی تبریز راه دارد.
معماری خانه ستارخان
البته عرض دیوار بیرونی آجری و سرخ رنگ خانه سردار ملی اندک است و به همین دلیل بدون ورود به کوچه، یافتن این مکان تاریخی به یادگار مانده از جنگ های ۱۱ ماهه تبریزیان با استبداد محمدعلیشاهی کار دشواری است.
خانه در نگاه اول ، یک طبقه با نیم طبقه ای سوار بر آن به نظر می رسد.
در کناره های درب چوبی ورودی ساختمان نیز جای خالی دو پنجره مانند به چشم می خورد که آجرهای به هم گره خورده آن را پر کرده اند؛ ضمن اینکه درب چوبی خانه سردار ملی دیگر کوبه ندارد.
آجر کاری های بکار رفته در نمای شمالی بنا از ویژگی های خاص معماری آن است؛ البته بنای اصلی، متعلق به دوره قاجار، خانه ای با حیاط های اندرونی و بیرونی و همه فضا های مطبخ، اصطبل و… بوده است که با گلوله های توپ جنگی لشکر روس که از دست سردار ملی به جان آمده بودند ، به هنگام ورود سپاهیان اشغالگر روس به تبریز در سال ۱۲۸۹ شمسی ویران شد.
بنای فعلی ‘خانه ستارخان سردار ملی’ بیشتر از اینکه ارزش معماری داشته باشد، به دلیل تعلق به سردار ملی (دوره مشروطه) حائز اهمیت خاص است.
بر دیوارهای درونی حیاط خانه ستارخان، طرح برجسته های برنجی از صحنه های دلاوری و مبارزه سردار ملی و یارانش در جنگ های مشروطه در قامتی بلند و برافراشته به شکلی هنرمندانه نصب شده است که چشم بینندگان را نوازش می دهد.
اینجا خانه ستارخان است؛ بنایی منتسب به سردار ملی ایرانیان که به هنگام عزیمت به تهران، مردم دسته به دسته در دروازه قزوین به استقبال خود و یاران مجاهدش آمدند و آن صحنه ها امروز برگ های درخشان تاریخ معاصر مام میهن است.
گفته می شود خانه فعلی ستارخان تنها بخش اندرونی بنای اصلی است و اهالی محله ‘امیره قیز’ بر این باورند که تمام زمین های کوچه ستارخان غربی در تملک سردار ملی بوده است.
البته ملک پشت بیمارستان چشم علوی تبریز تا همین چند سال قبل، باغ بزرگی به نام ‘باغ ستارخان’ بود و حدود یک دهه قبل به بیمارستان ملحق شد.
اتاق های خانه ستارخان، معماری ساده ای دارند، اما آنچه این بنا را از نظر تاریخی اهمیتی مضاعف می بخشد، وجود دالانی مرتفع و کم عرض در زیرزمین است که گفته می شود در زمان جنگ های یازده ماهه تبریز ‘راه اسب رو’ بوده و به رودخانه ‘میدان چایی’ که از وسط تبریزمی گذرد، منتهی می شد.
در واقع این راه مخفی با سقف ضربی آجری حدود سیصد متر طول داشته و کندن آن در ۱۱۰ سال قبل خود مهر تاییدی بر رشادت ها و از خودگذشتگی های سردار ملی و یارانش است.
این خانه تا سال ۱۳۸۹ کاربری موزه داشته و هنوز نیز می توان باقیمانده تصاویر قاب گرفته شده از سران و بزرگان مشروطه تبریز را بر دیوار اتاق های آن مشاهده کرد.
مشخصات بنا
سازه وزنی با پوشش سقف تخت اجرا شده به وسیله تیر چوبی.
پلان مستطیل شکل اجرا شده در دو طبقه در سه جهت و دارای حیاط مرکزی
نمای اصلی بنا نمای شمالی، و دارای تزیینات آجرکاری است.
ورودی اصلی بنا (در حال حاضر) از سمت شمالی بنا می باشد.
ماجرای خانه ستارخان
خانه ستارخان در گذشته هاى دور محل ستاد فرماندهى مبارزات مشروطه خواهى و نیز جنگ هاى ضداستعمارى ستارخان و نیروهاى وى علیه استعمار روس بود.
پس از پیروزى انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ هـ.ق و عزیمت ستارخان، باقرخان و نیروهاى آنان به تهران، حوادثى در تبریز رخ داد كه موجب شد این خانه رفته رفته از كانون توجه خارج شده و تا به امروز نیز غربت خود را بازنیابد.
پس از كشته شدن ستارخان، اوضاع كشور آبستن حوادثى شد كه در نهایت نیروهاى روسیه دوباره در كشور و بخصوص آذربایجان خودنمایى کردند و در نهایت خانه سرداران مشروطه را در تبریز به توپ بستند.
از آن جا كه دولت استعمارى روسیه از مبارزات ستارخان و باقرخان بر ضد نیروهاى آنان خاطره خوبى نداشت. سه روز پس از عاشوراى سال ۱۳۳۰ هـ.ق با گلوله هاى توپ، خانه این دو سردار بزرگ مشروطه را با خاك یكسان كرد.
خانه ستارخان به دست روسها تخریب شد. از آن عمارت بزرگ، بیشتر بخشهاى نظامى مانند مركز ستاد فرماندهى، محل استقرار نیروها، اسلحه خانه و… مورد حمله قرار گرفت. قسمت اندرونى عمارت از تخریب مصون ماند.
در حال حاضر این مکان بعنوان دفتر فعالیت کمیسیون حقوق بشر اسلامی از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان برای استفاده در اختیار این مجموعه قرار گرفته ولی مانع بازدید علاقمندان نیست.
نحوه دسترسی
آدرس: استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز، محله امیر خیز، خیابان شمس تبریزی، کوچه ستارخان غربی، کاشی ۲۱
دسترسی با خودروی شخصی: در میدان نماز تبریز وارد خیابان مطهری شوید. در ادامه با گذر از پل خبرنگار که روی رودخانه زیبای «قوری‌چای» ساخته شده است، وارد خیابان خبرنگار شوید. در ادامه، خیابان چای کنار (بلوار آزادگان شمالی) را در پیش بگیرید؛ سپس از طریق کوی شالچیلار وارد خیابان شمس تبریزی شوید. پس از حدود ۳۰۰ متر رانندگی در این خیابان به ابتدای خیابان ستارخان و خانه تاریخی ستارخان می‌رسید.
دسترسی با خطوط اتوبوسرانی تبریز: خط ۱۱۶ اتوبوسرانی تبریز (شمس تبریزی) از خیابان شمس تبریزی می‌گذرد و نزدیک‌ترین ایستگاه را به خانه ستارخان دارد.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.