همه چیز از انتشار تصویری از یک خانه‌ی قدیمی در کوچه مسجد لاکانی در سبزه میدان رشت در فضای مجازی شروع شد. خانه‌ای که امروز گفته می‌شود تنها خانه‌ی قدیمی باقی مانده از کوچه‌ی «حاج نایب رضا» در گذشته بوده و امروز چشم بساز و بفروش‌ها بیشتر از قبل به آن دوخته شده است.خانه ای تاریخی در همسایگی بزرگان رشت از گذشته تا امروز که احتمالا تا همین چند وقت قبل سقف سفالچین و کاشی های سر دربنایش در کنار گچ بری های باقی مانده توجه هر عابری را برای چند لحظه هم که شده جذب می کرد، اما کمتر کسی با تاریخ این خانه آشناست.
علی شهیدی – عضو هیات علمی دانشگاه تهران و استادیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی و ایران‌شناسی و دبیر و عضو کمیته ایران‌شناسی دانشگاه تهران – که با فرهنگ و زندگی در این محله از رشت به خوبی آشناست، درباره‌ی محله‌ی قدیمی «آفخرا» توضیح می‌دهد.
نخست درباره‌ی این منطقه محله‌ی قدیمی رشت می‌گوید: «این محله منطقه‌ای به شکل یک پنج ضلعی است و محصور به خیابان علم الهدی در شمال، بلوار لاکانی در غرب، بلوار حافظ در جنوب و جنوب شرق و خیابان امام در شرق. ضلع شمالی یعنی خیابان علم الهدی دو میدان تاریخی شهرداری و سبزه میدان را به هم متصل می‌کند که در یکی از نخستین تخریب‌ها، چند سال قبل عمارت تاریخی «کافه ژاله» روبه‌روی عمارت شهرداری در ضلع جنوب غربی میدان شهرداری تخریب شد.»
اما داستان زندگی محله «آفخرا» در رشت را اینطور توصیف می کند: «در آن محدوده پنج ضلعی که بافت نامنظم کوچه پس کوچه های آن به دوره قاجار در رشت برمی گردد، خود یا خانواده ی بسیاری از مفاخر ملی و چهره های ماندگار کشور در زمینه های مختلف علمی و ادبی زاده یا پرورده این محله هستند. افرادی مانند «ابراهیم پورداود»، بنیانگذار رشته فرهنگ و زبان های باستانی ایران در دانشگاه تهران و موسس نخستین انجمن ایران شناسی که آرامگاه خانوادگیش در این محله است. «فضل الله رضا»، رئیس دانشگاه تهران و دانشگاه شریف و از چهره های ماندگار مهندسی برق و انفورماتیک جهان، «عنایت الله رضا»، از چهره های ماندگار ایران شناسی و عضو شورای عالی مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی و مدیر بخش جغرافیای تاریخی دبا، «محمدعلی مجتهدی گیلانی»، بنیانگذار دانشگاه صنعتی شریف و مدیر نامدار دبیرستان البرز و دانشگاه صنعتی امیدکبیر یا پلی تکنیک تهران، «ابراهیم فخرایی»، منشی میرزاکوچک در جنبش جنگل و نویسنده نخستین اثر پژوهشی درباره تاریخ جنگل یعنی کتاب سردار جنگل و از وکلای قدیم گیلان و «هوشنگ ابتهاج»، شاعر ماندگار معاصر از فرزندان این محله اند که اغلب نیز نسبت خانوادگی با یکدیگر دارند.» او با اشاره به عبور کوچه «آفخرا» از وسط این محله و تقسیم آن به دو بخش شمالی و جنوبی بیان می کند: «بخش غربی آن به کوچه «مسجد لاکانی» مشهور است که نام قدیم و تاریخی آن «حاج نایب رضا» بوده که بنای آرامگاه «ابراهیم پورداود» را نیز در خود جای داده است.
متاسفانه بیش از ۹۰ درصد از انبوه خانه های تاریخی که محل تولد و زندگی چهره های ماندگار ایران بوده است، در این چند سال تخریب شده اند، بافت تاریخی رشت در زمینه فرهنگ و دانش خاک حاصلخیزی داشته است. این بافت و بناهای آن پرورنده بزرگان دانش و ادب معاصر ایران بوده و اکنون نباید آن ها را تخریب کرد.
او با اشاره به عبور کوچه‌ی «آفخرا» از وسط این محله و تقسیم آن به دو بخش شمالی و جنوبی، بیان می‌کند: «بخش غربی آن به کوچه‌ی «مسجد لاکانی» مشهور است که نام قدیم و تاریخی آن «حاج نایب رضا» بوده که بنای آرامگاه «ابراهیم پورداود» را نیز در خود جای داده است. از دیگر بناهای مهم این محله می‌توان به حمام تاریخی «حاج آقابزرگ» و خانه تاریخی رو به روی حمام اشاره کرد. مساجدی چون مسجد «آفخرا» نیز در این محدوده قرار دارد.»
اغلب خانه های تاریخی این محله جزو بافت ارزشمند محسوب می شوند، باعث از بین رفتن بخشی از صنایع قدیم رشت در این تخریب ها می شود.
«سقف خانه های این محدوده “سفالچین” است. پخت سفال سقف و سفالچینی یکی از صنایع قدیم گیلان بوده اما در شکل سنتی خود منقرض شده است و با تخریب این بافت تاریخی، رشت کاملا از داشتن این بخش از میراث معماری خود محروم می شود. “شیروانی کوبی” نیز از دیگر مشاغل از میان رفته در این بافت تاریخی است. سر در خانه های این بافت اغلب دارای کتیبه های کاشیکاری و گچ کاری بوده اند که هنوز نمونه هایی از آن ها باقی مانده است
با اشاره به شرایط کنونی کشور و لزوم در خانه ماندن مردم برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا، تاکید می شود: «بساز و بفروش ها با خرید یک خانه تاریخی و برداشتن بخشی از سقف آن را به حال خود رها می کنند و بنا پس از مدتی به دلیل بارندگی های سنگین رشت، خود تبدیل به یک ویرانه و تلی از خاک می شود. در شرایط کنونی نیز که همه مردم در قرنطینه کرونایی هستیم، بساز و بفروش ها در قرنطینه نیستند و مشغول کارند.»
متاسفانه در جامعه ما کسب درآمد را فقط در تخریب عمارت های زیبای تاریخی و ساخت بناهای بُنجُل به جای آن می بینند.» شهیدی اما با اشاره به یکی از آخرین بازمانده های تاریخی محله آفخرا در رشت، بیان می کند: «در همین روزها شاهد تخریب سقف تنها خانه قدیمی به جا مانده از دوره قاجار با ارزش های خاص معمارانه در کوچه مسجد لاکانی هستیم که چند خانه از آرامگاه پورداود فاصله دارد. بنای تاریخی که نیازمند نجات بخشی و رسیدگی فوری است.»
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.