بلاد شاپور

تاریخچه مختصر بافت قدیم دهدشت: دوران شکل گیری بافت قدیم : بدرستی روشن نیست شهر دهدشت از چه زمانی پایه گذاری و تاسیس گردید. با این وجود منابع جغرافیای تاریخی از ناحیه به نام بلاد شاپور نام می برند. ابن بلخی ( قرن هشتم ه.ق) می نویسد: ناحیه بلاد شاپور بین فارس و خوزستان قرار داشته ، زمانی پر جمعیت بود . حمدا… مستوفی( قرن هشتم ه.ق) به این موضوع نیز اشاره دارد. هاینس گاوبه ، مولف کتاب ارجان کهگیلویه می گوید: در نیمه دوم قرن ششم ه.ق لر بزرگ که ناحیه حکومتی خود را به یک دولت شکوفایی بدل کرده بود کوه گیلویه را توسط سنقر سلغری ( ۵۴۳-۵۵۶ ه.ق ) به عنوان پادشاه خدماتی که علیه شبانکارگان صورت گرفته بود به اتابک ابوطاهر ( ۵۴۳-۶۰۰ ه.ق) واگذار کرد. در آن زمان تا پایان دوران مغول ، ( جومه) مرکز اصلی بلاد شاپور بود و جانشین دوره بعدی آن دهدشت بوده است. با توجه به گفته های فوق بایستی شروع پی ریزی شهر دهدشت را پس از دوران مغول و به عبارتی از اواخر تیموریان و پس از آن جستجو نمود و بافت قدیم دهدشت را منسوب به دوره صفوی دانست. امامزاده معصوم: بقعه امازاده معصوم در جنوب بافت و به فاصله یکصد متری جنوب مسجد جامع و در غرب حمام ضلع شرقی بافت قرار دارد . پوشش گنبدی امامزاده بخاطر حجم و ارتفاع آن از نقاط مختلف بافت پیداست و بعنوان شاخص و نقطه عطفی در بافت قدیم بوده و شامل حرم ، نمازخانه ، زائر سرا ، و محوطه ورودی می‌باشد . بنا با گنبدی رفیع و تزئینات کاربندی ظریف زیر گنبد که بر پلانی مربع و با مصالح ساختمانی سنگ لاشه و ملاط گچ بیش از چند قرن پا برجا و مقاوم ایستاده است. بقعه داری صحن زیر گنبد و قبری منسوب به امامزاده معصوم می باشد . ورودی بقعه در جانب شمالی شرقی است که ابتدا به شبستانی با طاق و چشمه وارد و سپس به صحن ختم می‌گردد. پروفسور هاینس گاوبه ، در باره امامزاده معصوم می‌نویسد : این بنا ترکیب ویژه‌ای دارد و آن اینکه تشکیل شده از گنبدی که کف زیر آن از سنگ بوده است . این کف سنگی ظاهراً بعدا تعمیر شده است . در ارتباط با پهن تر کردن محوطه زیر گنبد ، این محل بعداً تعمیر گردیده و سطح زمین آن نیز بالاتر آمده است. کاروانسرا: کاروانسرای بزرگ شهر دهدشت که از جمله بناهای عمومی مرتبط با بافت قدیم شهر بوده طی عملیات خاکبرداری در سالهای اخیر توسط میراث فرهنگی کهگیلویه و بویر احمد از دل خاک بیرون کشیده شده و با توجه به یافته های معماری عملیات مرمت و ساماندهی آن در حال انجام است. کاروانسرا چهار گوشه و شامل یک حیاط مرکزی و گرداگرد حیاط ۳۶ حجره قرار گرفته که یکی از آنها محل پخت و پز نان کاروانسرا بوده است. حیاط مستطیل شکل که دارای باغچه هایی در طرفین و چاه آب آشامیدنی در مرکز می‌باشد. در قسمت ورودی شمالی آن بقایای بازار بزرگی مشهود است که حجره های کاروانسرا جایگاه استراحت و بیتوته تجار و بازرگانان و سایر مسافرین در زمان رونق شهر بوده است. مسجد جامع بافت تاریخی: از آنجایی که مسجد جامع در قدیم به عنوان مرکز ثقل و به عنوان نقطه مرکزی و محل تصمیم گیری و تجمع مردم جهت انجام امور شخصی ، اجتماعی ، اقتصادی و مذهبی بوده پس به ناچار راه¬های ارتباطی و یا بیشتر تاسیسات عمومی اکثرا در اطراف مسجد جامع می‌باشد . مسجد جامع شهر قدیم دهدشت در میان بافت و بین دو گذر قرار داشته است در هنگام آبادانی دارای شبستانی با گنبد بزرگ بوده که می توان گفت بزگترین گنبد در بافت قدیم متعلق به همین مسجد بوده است. علاوه بر این دارای حجره هایی در اطراف حیاط مرکزی و دالان ورودی و چاه آب و وضو خانه نیز بوده است. بنا از دو بخش شبستان و حیاط تشکیل شده است . شبستان بر روی چهارده عدد ستون استوار شده است . در داخل حیاط حوض و چاه آب برای وضو تعبیه شده بود که قسمتی از حوض سنگی آن هنوز باقی مانده است. ساختمان مسجد جامع در زیر آوار می‌باشد. مسجد مورک: این مسجد در میان بافت قدیمی شهر دهدشت واقع شده است. فضای این مسجد دارای سه بخش اصلی ورودی، شبستان و حیاط می باشد. ورودی با پوشش گنبدی و تاسیسات جنبی (‌ وضو خانه ، حلقه چاه و اتاق کناری ) است . شبستان دارای سه چشمه طاق رو به حیاط با پوشش گنبدی ساده است که بر چهار پایه ضخیم مکعب شکل و دیوار جنوبی استوار شده است. ساختمان پایه ها و دیوار جنوبی ، اسپرهای شرقی و غربی شبستان از لاشه سنگ و ملاط گچ بر پا شده و قوسهای باربر که بر شاخه های گچی شکل گرفته اند ، از سنگ و گچ ساخته شده‌اند که بر دیواره جنوبی و پایه های چهار گانه متکی هستند. پوشش طاقهای سه گانه مسجد از سنگ با ملاط گچ است و بر روی آنها با لایه ای از کاهگل پوشانده شده است. محراب اصلی روی دیوار جنوبی طاق میانی شبستان جاسازی شده است. وضو خانه در سمت شمالی دالان ورودی جای گرفته است ، چاه آب در گوشه جنوب غربی فضای حوض خانه قرار دارد. امامزاده پیر غازی ( جعفر ): در محله رواق از بافت تاریخی دهدشت امامزاده پیر غازی با نوع معماری خاص خود به صورت تک بنایی باقی مانده است . امامزاده داری گنبدی به شکل پلکانی است که در نمای داخلی عرقچین زیر گنبد انعکاس یافته است و در شهر دهدشت بی همتاست. پلان امامزاده چهار گوش که قسمت میانی گنبد فرو ریخته است گنبد خانه شامل یک اتاق با پلان مربع در کنار می باشد. که در بین این دو فضا مقبره امامزاده واقع گردیده است. گنبد شاخ بزی تند از داخل دارای مقرنس و خارج از آن به صورت پله پله تزئین شده است و قابل مقایسه با گنبد لیشتر گچساران ، دانیال شوش ، امامزاده عبدالله شوشتر است. در داخل و کناره های آن گچ بری ساده بچشم می خورد. آقای پروفسور گاوبه در کتاب خود درباره این امامزاده می گوید که این مکان را دهدشتی ها امامزاده چله خانه می نامند و چنین می نویسد: شاید مقصود آنها چله خانه ( مکانی که مردم در موقع روز بدانجا می روند ) باشد. این بنا به احتمال قریب به یقین متعلق به دوره سلجوقی می باشد. امامزاده ابراهیم: این بنا در مجاورت مجموعه کاروانسرا و شهر قدیم دهدشت واقع شده است. امامزاده ابراهیم مجموعه‌ای منظم است. از نحوه ساخت آن می توان به اهمیت آن در گذشته پی برد. در ساخت این بنا از مصالح بومی استفاده شده که عمدتاً گچ و سنگ می‌باشد. بنا از دو قسمت گنبد خانه و حیاط تشکیل شده است. ابعاد بنا ۱۸.۶۰*۸.۶۰ متر می باشد که در مجموع دارای ۱۶۷.۵۶ مترمربع وسعت دارد. دارای دو ایوان در ضلع غربی بنا و یک ایوان در ضلع جنوبی حیاط مرکزی و دیواری دور تا دور حیاط را احاطه کرده است. یک ورودی کوچک امکان دسترسی را از حیاط به بیرون میسر می کند. در داخل حیاط قبوری از دوران معاصر به چشم می خورد که همگی فاقد سنگ قبر می باشند. در این ایوان نیز طاقچه ها تکرار شده است . اتاق گنبد خانه دارای پلان مربع شکل که با زدن گوشواره ها دایره پای گنبد را درست کرده اند. اکنون نیمه غربی و جنوبی گنبد به جا مانده و مابقی تخریب شده است. حمام کهیار: این حمام روبروی کاروانسرای دهدشت و در کنار امامزاده ابراهیم واقع گردیده است دارای سه قسمت سربینه و میان در و گرمخانه می باشد. سر در ورودی گنبدی شکل که در زیر گنبد آن تزئینات زیبایی به شکل هشت ضلعی بکار رفته است. بخش سرینه ( رختکن ) که در وسط آن حوضی مستطیل شکل که در طرفین شرقی و غربی آن دو حوضچه که جهت پاشویی برای ورود استراحت-گاه¬ها و رختکن اجرا گردیده است دارای گنبد با تزئیناتی در گوشه ها بوده و نورگیری بشکل ۸ ضلعی در سقف آن به فضای سربینه واقع گردیده با یک پیچ خمی طراحی شده که مانع از تبادل مستقیم و حرارت و دید مستقیم به بخش گرمخانه می شود. گرمخانه حمام در سطحی پایین تر سربینه با غرفه هایی در اطراف که حوضچه هایی در آنها می باشد جهت استحمام و آبتنی و … بوده است. آب حمام پس از گرم شدن به حوضچه ها و سرویسهای بهداشتی و نقاط دیگر حمام هدایت می گردیده است. انبار هیزم – آتشدان پس از طی مسیر گربه روهای زیر گرمخانه از طریق کانالهایی به پشت بام حمام هدایت می گردیده اند و باعث گرم شدن کف و بدنه حمام می شده است.