بقعه سید رکن الدین یزد که در قدیم تحت عنوان مدرسه رکنیه شناخته می شد توسط سیدرکن الدین محمدقاضی عارف ودانشمند قرن هشتم ق. بنا شد. درکتب تاریخ یزد، ازاین مدرسه وقسمت های محتلف آن مانند رصدخانه، دارالکتب و… یادشده است. این بقعه محل دفن سید رکن‌الدین ابوالمکارم محمد قاضی حسینی یزدی، از سادات و بزرگان شهر یزد است. تزیینات متعددی نظیر آرایه‌های گچی برجسته، گچی قالبی، گچی فتیله‌ای، کتیبههای نقاشی، نقاشی‌های تزیینی، طلاکاری و کاشی‌کاری در این بنا به كار گرفته شده‌اند که هر بیننده‌ای را مبهوت خود می‌کنند. این اثر زیبا در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۴۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
فهرست
سید رکن الدین که بود ؟
سید رکن‌الدین ابوالمکارم محمد قاضی حسینی یزدی، فرزند قوام‌الدین محمد بن نظام، از سادات شهر یزد به شمار می‌آمد. این عالم بزرگ در زمان حکومت ابوسعید بهادرخان زندگی کرد و از بزرگان و حاکمان آن دوره محسوب می‌شد. وی در طول عمر خود، ابتدا نقابت سادات شهرهایی همچون اصفهان، نائین و یزد را بر عهده داشت و سپس به‌عنوان قاضی القضات شهر یزد منصوب شد.
معماری بقعه سید رکن الدین یزد
این بقعه دارای یک در ورودی می باشد . چهار طرف حیاط طاق نمای بزرگ آجری به چشم می خورد.درضلع شرقی صحن با خریدن خانه مجاور درصدد افزودن فضای بقعه بر آمده اند .بدنه دیوار صحن با آجر پوشیده شده است . کف صحن وداخل بقعه با آجر مفروش شده است . طرفین سردر ورودی بقعه سید رکن الدین از جهت شمال ، دارای دو صفه که هر یک از دو غرفه تشکیل شده است .حاشیه ولچکی های صفه ها وطاق نماها مزین به کاشی معرق با نقوش هندسی گل وبوته اسلیمی می باشد . سردر ورودی بقعه مسقف به طاق آهنگ با قوسی پنج اوهفت وسه طاق نمای گچی بری رسمی بندی می باشد که طاق نمای میانی بزرگتر است .
در چوبی مشبکی ما را به داخل بقعه هدایت می کند . درضلع جنوب، محراب که مزین به رسمی بندی گچبری شده ، مقرنس کارشیکاری شده ، نقوش گل و بوته کتیبه به خط ثلث می باشد ، دیده می شود .در طرفین محراب طاق نماهایی با ترنجهای گچبری و کتیبه ثلث ودر ضلهای غربی وشرقی وشمالی طاق نماهای مزین به ترنج گچبری شده وکتیبه ثلث جلب توجه می کند .گنبد بروی چهار فیلپوش وشکنجهای رسمی ودوال ورف وبتکانه استوار است . به قول محمد کریم پیر نیا درون بقعه با گچبریهای نغز و نقشهای رسمی لاجورد وزر آراسته است . آهیانه گنبد مزین به شمسه بسیار زیبا و دوازده ترنج می باشد . در گریو گنبد چند پنجرۀ مشبک آجری به چشم می خورد .درقسمت فوقانی ضلع ، شرقی و شمالی ، ۳ پنجره مشبک آجری تعبیه شده است .
ازارۀ داخل بقعه تا ارتفاع ۷۰/۱ سانتیمتر با کاشیهای لاجوردی و سفید پوشیده شده است . خود ( پوشش خارجی ) گنبد دو پوسته متصل و مزین به کاشی معرق لاجوردی و آبی با نقوش هندسی و قوس شبدری کند می باشد . اربانه گنبد با کاشی معرق و خطوط بنایی و لوز آراسته شده است . نمای خارجی بقعه با آجر پوشیده شده است . بخشی از سطح پشت بام کاه گلی وبخش دیگر با آجر مفروش شده است.
کتیبه ها
در کتیبههای بقعه سید رکن‌الدین می‌توان لایه‌های گاه‌گلی، گچی و پوشش صمغ گیاهی را مشاهده کرد و آثار خطاطی هنرمندان بزرگ را دید. برخی از این خطاطی‌ها به‌صورت مستقیم با قلم‌مو و برخی با تکنیک گرته‌زنی انجام شده‌اند و در بیشتر آن‌ها آیات قرآنی دیده میشود.
به نظر می‌رسد که روش‌های اجرای کتیبههای نقاشی در بنای تاریخی سید رکن‌الدین، نمونه‌ای از نقاشی‌های تزیینی باشد؛ به‌گونه‌ای که پس از اتمام لایه گاه‌گلی آستر، لایه بستر گچی به‌صورت هنرمندانه انجام شده است. سپس به‌وسیله صمغ‌های گیاهی بوم‌سازی شده و با ایجاد خراش، تقسیم‌بندی‌ها انجام شده‌اند.
یکی دیگر از نکته‌های جالب، هنرمندی خطاطانی است که به نمایش و ارائه هنر و استادی خود پرداخته‌اند. آن‌ها در برخی از قسمت‌ها بدون بهره‌گیری از پیش‌طرح، مستقیما با قلم‌مو و رنگ، کتیبه را بر سطح دیوار نوشته‌اند. هرچند در برخی از آن‌ها، کتیبه ابتدا روی کاغذ نوشته شده و با استفاده از تکنیک گرته‌زنی روی سطح دیوار انتقال یافته است. در پایان با کمک قلم‌مو و رنگ مشکی، طرح و نقش مورد نظر قرص شده و پس از آن رنگ‌آمیزی صورت گرفته است.
از دیگر ویژگی این کتیبه‌ها، آیات قرآنی است که در بیشتر آن‌ها دیده میشود. در بقعه سید رکن الدین یزد نیز در بخش‌هایی مانند سقف گنبد، ۱۲ ترنج لاجوردی در اطراف شمسه مرکزی کار شده و داخل آن‌ها سوره التین به خط ثلث و سوره اخلاص به خط کوفی نوشته شده است. همچنین در گریو گنبد، سوره مبارکه الفتح تا پایان آیه پنجم به‌صورت خط کوفی وجود دارد.
در ۱۶ مقرنس زیر گوشواره‌ها عباراتی مانند القدره الله، الحکمه الله، السلطان الله، الحمدالله، القضا الله، الکرم الله، المنیه الله، العزه الله، الشکر الله و الملک الله حک شده است که امروزه برخی از آن‌ها قابل خواندن نیستند. آیه «فسیکفیکهم الله و هو السمیع العلیم» به خط کوفی در بخش‌هایی از این بنای تاریخی نوشته شده است که از آن جمله می‌توان به داخل چهار گوشواره و چهار طاق‌نمای محرابی شکل در بین چهار فیلپوش اشاره کرد. پایین گوشواره‌ها کتبیه‌ای قرار دارد که سوره یس تا پایان آیه ۱۳ و با خط ثلث خودنمایی می‌کند. همچنین در بخش بالایی این کتیبه، آیاتی از قرآن با خط کوفی مشاهده میشود که به‌دلیل ساییدگی و ریختگی امکان خواندن آن‌ها وجود ندارد. علاوه بر این، در چهار ضلع بقعه عبارت‌هایی مانند سبحان الله، لا اله الا الله، الحمد الله و الله اکبر به خط کوفی و به‌صورت دو رویه حک شده‌اند.
آرایه‌های گچی قالبی
استادکاران سنتی این عمارت بیشتر از تکنیک گچی قالبی بهره برده‌اند و به کمک قالب، ملات گچ را به‌صورت دلخواه و بر اساس سلیقه خود، به سه روش شکل داده‌اند. در اولین روش، تکه‌های گچی قالبی را ساخته و پس از آن روی سطح دیوار به کمک چسب طبیعی نصب کرده‌اند. آن‌ها حجم‌های گچی را در سه حالت و اندازه مختلف به‌شکل گل میخ تهیه و در بخش‌های مختلفی کار کرده‌اند. در دومین روش، آرایه‌های گچی قالبی به‌صورت نیم‌کره‌های گچی شبکه‌ای ساخته شده و پس از خشک شدن، توسط گچ تیز به دیوار نصب شده‌اند. این قطعات گچی نیز در دو اندازه هستند که بیشتر در بخش محراب بقعه وجود دارند. در آخرین روش، هنرمندان بعد از ریختن گچ درون قالب و یکسان نمودن آن، قالب ملات گچ را روی سطح دیوار قرار می‌دادند و در این حالت، گچ تزیینی بر سطح مورد نظر منتقل می‌شد و در مکان جدید شروع به گرفتن می‌کرد.
آرایه‌های گچی فتیله‌ای
تمامی دیوارهای بقعه سید رکن‌الدین یزد با انواع تصاویر مختلف هندسی و گیاهی و همچنین کتیبههای منقوش به خطوط ثلث و کوفی تزیین شده‌اند. از دیگر سبک‌های استفاده شده در این بنا، سبک آرایه گچی فتیله‌ای نام دارد. در این سبک پس از آماده‌سازی لایه‌ی بستر و بوم‌سازی، طرح مورد نظر را روی سطح کار منتقل می‌کنند. معمولا این طرح‌ها متشکل از نقوش تزیینی یا کتیبه به رنگ قرمز هستند. نکته قابل‌توجه در این روش، استحکام آن نسبت به دیگر آرایه‌های گچی است.
این آرایه را می‌توان به بخش بالایی هر محراب‌نما در بخش‌های جنوب غربی و شمال شرقی بقعه مشاهده کرد که داخل هرکدام، عبارت توکل علی خالقی، به‌صورت دو رویه به خط ثلث کار شده است. همچنین در اطراف محراب، کتیبه‌ای از آیات قرآن به سبک گچبری فتیله‌ای و به خط ثلث به چشم می‌خورد. از این آیات قرآنی می‌توان به سوره الانسان اشاره کرد که تا پایان آیه ۱۸ نوشته شده است.
کتبیه دیگری به نام کتبیه مادر و بچه در بالای نغول دیوارها با تکنیک نقاشی و گچبری وجود دارد که هنرمندان این بنای زیبا و شگفت‌‌انگیز تاریخی، برای گچبری آن از روش فتیله‌ای بهره برده‌اند. تصاویر یا نقوش تزیینی در داخل نغول‌های دیوارهای چهار سمت نیز خودنمایی می‌کنند که به‌صورت قرینه‌ای و با روش گچبری قالبی و فتیله‌ای کار شده‌اند. در بخش بالایی هرکدام از این قاب‌ها، اسامی الهی با گچبری فتیله‌ای حک شده است.
نحوه دسترسی
آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان مسجد جامع کبیر، کوچه وقت الساعت
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.