بزرگ ترین ساعت آفتابی جهان که همان برج طغرل است ، یکی از جاهای دیدنی تهران است که در شهرری و در خیابان ابن بابویه واقع شده است. آرامگاه ابن بابویه در شرق این برج واقع شده است و در درون برج می‌توان آرامگاه طغرل بیگ را مشاهده کرد. هرچند برخی نیز معتقدند که این برج خشتی زیبا محل دفن خلیل سلطان یکی از فرزندان تیمور لنگ و همسر او شادالملک در قرن پانزدهم هجری بوده است.
برای آشنایی با شهر تهران پیشنهاد می کنیم مطلب سیری در تهران را نیز مطالعه بفرمایید.
تاریخچه برج طغرل
در حوالی آرامگاه ابن بابویه در شهرری برجی آجری نمایان است که در دل خود گوشه‌ای از تاریخ ایران زمین را جای داده است. این برج در عهد سلجوقی و احتمالا در زمان انتقال پایتخت از نیشابور به ری به دستور طغرل بیک؛ مؤسس سلسله سلجوقیان ساخته شده است و به همین دلیل به این نام شناخته می‌شود.
پیرامون برج طغرل نظرات و مباحث متعددی بیان شده است. برخی این محل را برج خلیفه یزید نامیدند. عده‌ای آن را آرامگاه طغرل بیک سلجوقی می‌دانند و در مجمل‌التواریخ آمده است که سلطان طغرل بیک در شهرری به وفات رسید و تربتش آنجا برجا است. بر اساس نوشته قزوینی رازی، طغرل در ری درگذشت و در گورخانه‌ای پر زینت مدفون شد و در برخی متون از دفن افراد دیگر آل سلجوق، همچون آلب ارسلان و طغرل سوم نیز در آرامگاه طغرل اول یاد شده است؛ از این‌رو می‌توان از آن به عنوان آرامگاه خانوادگی سلجوقیان یاد کرد.
مورخ نامی ترکیه؛ فارق سومر نیز محل دفن طغرل را همین مکان می‌داند. عده‌ای دیگر این مکان را محل دفن خلیل سلطان از فرزندان تیمور لنگ و همسر او شادالملک در قرن پانزدهم میلادی می‌دانند. در کتاب جامع ری باستان تألیف حسن کریمیان نیز آمده است که گروهی این بنا را منتسب به فخرالدوله دیلمی می‌دانند.
محمد محیط طباطبایی این بنا را متعلق به ابراهیم خواص می‌دانست و خودش هم پس از مرگ در جوار این برج و در زاویه شمالی آن در سال ۱۳۷۱ به خاک سپرده شد. سیاحان و مستشرقین نیز در سفرنامه‌های خود از این برج به‌عنوان یادگار عصر سلجوقیان ذکر کرده‌اند؛ ولی از آرامگاه طغرل سخنی به میان نیاورده‌اند.
کاربری برج طغرل
برج طغرل شهرری یکی از آثار به‌جا مانده از دوره سلجوقیان است که حدود ۲۰ متر ارتفاع و ۴۸ متر مساحت دارد. متاسفانه گنبد این برج زیبای تاریخی به مرور زمان در اثر حوادث گوناگون به‌خصوص زلزله از بین رفته است. بسیاری از باستان‌شناسان و مورخان معتقدند که کنگره‌های این برج که دوازده عدد است. شبیه عقربه‌های ساعت عمل می‌کرده که با تابش آفتاب روی آن‌ها زمان و ساعت مشخص می‌شده است.
کاربری دیگری که برای این برج بیان شده، رصدخانه است و از بام آن برای ستاره‌شناسی استفاده می‌شده و نیز گفته می‌شود که محل دیدبانی جاده ابریشم بوده است. روی دیواره بیرونی برج دری چوبی مشاهده می‌شود که به آن بادرو گفته می‌شود و داخل این در راه پله‌ای قرار داشته که محل عبور و مرور به بام این برج برای دیدبانی و ستاره‌شناسی بوده است. این راه پله و بادرو در دوره قاجار از بین رفته است.
علاه‌بر این کاربری‌ها، سید محمد محیط طباطبائی معتقد است این برج نه‌تنها آرامگاه طغرل سلجوقی و مادرش، بلکه مرقد بسیاری از فرزانگان و دانشمندان عصر سلجوقی است که این بقعه به پاسداشت آن‌ها بنا شد.
معماری برج طغرل
برج طغرل با مساحتی بالغ بر ۴۸ متر مربع به‌شکل استوانه، با خشت و آجر و به سبک معماری رازی بنا شده است. در گذشته بر بالای این برج، به مانند برج‌های هم عصرش، گنبدی مخروطی شکل وجود داشته که در حال حاضر وجود ندارد. ارتفاع فعلی این برج بدون احتساب این گنبد در حدود ۲۰ متر است. ضخامت دیواره برج از ۱٫۷۵ متر تا ۲٫۷۵ متر و قطر داخلی و خارجی آن نیز به‌ترتیب ۱۱ و ۱۶ متر است.
سطح بدنه بیرونی برج به ۲۴ تَرک تقسیم شده که این کار علاوه بر استحکام بنا و زیبا تر شدن آن، احتمالا نشان‌دهنده وقت در طول روز نیز بوده است. قسمت فوقانی برج نیز تزئینات و کتیبه‌ای به خط کوفی وجود داشته که متأسفانه طی قرون گذشته از بین رفته است. زیر برج طغرل فضایی شبیه به سرداب یا آب‌انبار وجود دارد. که احتمالا هدف اصلی از ایجاد آن، سالم ماندن پی این برج و جلوگیری از پوسیدگی قسمتی از برج است که در زیر زمین قرار دارد.
در ضلع شمالی و جنوبی برج دو سردر با معماری طرح رازی ساخته شده است. سر در ورودی جنوبی یا سر در اصلی پر نقش و نگار و تا اندازه‌ای از بدنه برج بیرون آمده است. این ورودی طاقی ضربی دارد که از داخل، نوع چیدن آجرها به شکل جناغی است. بر پیشانی سردر نیز تزیینات زیبایی وجود داشته که پس از تعمیر، اثری از آن باقی نمانده است. جای آن‌ها لوحی مرمری با تاریخ ۱۳۰۱ هجری قمری در قاب‌بندی مستطیل نصب شده است.
ورودی بنا
این ورودی با ترکیبی ماهرانه و طاقچه‌سازی‌ها نمایشگر شیوه‌ای کاملا معمارانه است. قاب‌بندی‌های تو در تو نمونه ساده‌تری از تزئینات مشابه آن در یادمان سمیران (طارم) است. در گذشته ردیفی از طاس‌های تقریبا با سطح صاف در قاب بالای سر در قرار داشته است. شکلی که این برج را به یادمان‌های دیگر سلجوقی در شمال غرب ایران، مانند جامع دماوند، بنای پیر تاکستان و برج نقاره‌خانه در ری پیوند می‌دهد. دیواره‌های ورودی برج تقریبا تا ارتفاع چهار متری برج به‌صورت توپر تا قطر حدود ۱٫۵ متر ایجاد شده‌اند.
دیوارهای بالای ارتفاع چهار متر نیز به‌صورت تو خالی طراحی شده است. وسط آن پلکانی وجود دارد که درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالی بنا خودنمایی می‌کند که رابطی بین قسمت‌های تحتانی و فوقانی برج است. درب‌ها و قوس‌های رازی سردر که فشار زیادی را تحمل می‌کنند. تو خالی بودن دیوارهای فوقانی به استحکام بنا کمک کرده و جنس خشت به کار رفته در برج که از زاج، خاک و سفیده تخم‌مرغ است نیز بر استحکام آن می‌افزاید.
مرمت و بازسازی برج طغرل
این برج مورد مرمت و بازسازی‌های متعددی قرار گرفته که باعث شده تا امروز پابرجا بماند:
اولین مرمت در پایان ۳۵ سالگی پادشاهی ناصرالدین شاه انجام شد که این بنا را از زوال نجات داد و لوحی از مرمر، سردربنا نصب شد. اما باعث حذف یکسری ظریف‌کاری‌ها و همچنین گنبدی که منقش به کتیبه کوفی بود شد. سپس این بنا تا سال‌های‌سال و تا نزدیکی انقلاب ۱۳۵۷ به صورت متروکه رها شده بود. اما در سال ۱۳۷۷ بازسازی از سرگرفته شد و سرانجام در سال ۱۳۷۹ تمام شد. سپس توسط شهرداری محوطه‌سازی شد و امکانات رفاهی متنوعی مانند فرهنگسرا، کتابخانه. موزه و رستوران در نزدیکی آن ایجاد شد. امروزه اگرچه برج طغرل نمایی به ظاهر سالم دارد. اما دارای ترک‌هایی میباشد که تکان‌های مترو در زیر زمین به مرور می‌تواند تهدیدی برای این برج محسوب شود.
نحوه دسترسی
آدرس : تهران، شهرری، خیابان ابن بابویه، روبه‌روی سردر شرقی آرامگاه ابن بابویه
برای دیدن برج طغرل می‌توانید با خط شماره یک مترو تهران به شهرری بروید. در ایستگاه شهرری پیاده شوید و به‌سمت ابن بابویه بروید. در سمت شرق این آرامگاه برج طغرل قابل دیدن است. این برج دو ورودی در سمت شمال و جنوب دارد که از درب شمالی می‌توانید وارد آن شوید.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.