امامزاده ابراهیم(ع) تبریز

از بین منابع و مصادری که درباره ی مزارات تألیف شده، حافظ حسین کربلایی و ملا محمد امین حشری به این بقعه اشاره ای نکرده اند، گویا مزار ایشان بعد از آن ها کشف شده است. دیدگاه بزرگان و صاحبان اندیشه در مورد شخصیت صاحب بقعه متفاوت است. عده ای دیگر وی را از اُمرای خاندان دُنبُلی که در ردیف دراویش نعمت اللهی قرار داشت ذکر کرده اند.
اسرار علیشاه صاحب بقعه را از امامزادگان با واسطه معرفی کرده، بر خلاف اینکه عده ای ایشان را فرزند امام موسی بن جعفر (علیه السلام) دانسته اند. وی ضمن ردّ این قول می نویسد:
این بزرگوار را بعضی از اخبار، فرزند بی واسطه ی حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) می دانند و دلیل ایشان این است که می گویند: کنیت جناب موسی بن جعفر (علیه السلام) ابوابراهیم بوده و نسبت و سبب این کُنیت از جهت همین بزرگوار است و می گوید که در همه ی کتب امامت، نام آن بزرگوار در جریدة اسماء اولادش معین است، و در باب مدفن او کسی چیزی ننوشته که در کدام کشور مدفون است. پس یقین توام کرد آن بزرگوار فرزند بلاواسطه ی حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) خواهد بود.
دلیل دیگر؛ زیارت نامه ی آن جناب است که عرض می کند: «السلام علیک یابن موسی بن جعفر و اخا رضا غریب الغربا» اگر برادر علی بن موسی نبود مخاطب به این شرافت نمی شد.
در تابلوی نصب شده بر دیوار بقعه ی سید ابراهیم، نظر آیت الله حاج میرزا کاظم دینوری درباره شخصیت صاحب بقعه بیان شد است، ایشان می نویسند:
بسم الله الرحمن الرحیم
این مرقد شریف و مقام منیف و محل استجابت دعوات، مرقد سید جلیل صاحب کرامات باهره و مقامات عالیه، عالم نبیل و محدث جلیل سید ابراهیم بن حسین بن علی بن الحسین زین العابدین و سید الساجدین (علیه السلام) است که نباید مؤمنین دست از دامن او کوتاه دارند و غفلت ورزند. چنانکه در کتاب بحرالانساب تألیف سید مرتضی رازی و تاریخ حشری و تاریخ اولاد اطهار و تواریخ دیگر نوشته شده و خلاصه ی آن ها این است که قبر سید ابراهیم بن حسین بن علی بن الحسین (علیه السلام) در قبرستان شتربان تبریز است و خودش از علما و روات معظمه ی عالم تشیع بوده و از اصحاب کبار حضرت صادق آل محمد (علیه السلام) می باشد. چنانکه در کتاب شریف جامع الروات و رجال میرزا محمد استرآبادی مسطور است و حقیر روایاتی دیدم که از صاحب این قبر شریف می باشد. نورالله مرقده الشریف و کاتب این حروف و منظم این سطور التماس دعای مخصوص در این مقام شریف دارم.
محقق و دانشمند گمنام، صدرالاسلام محمد امین امامی خویی در اثر گرانسگ خود، ضمن شمارش مقابر امرای خاندان شیعی مذهب دُنبُلی که در آذربایجان حکومت داشته اند، صاحب بقعه را امیر ابراهیم دنبُلی شمرده است.
دکتر محمد جواد مشکور هم صاحب بقعه را ابراهیم دنبلی معرفی کرده است.
عبدالعلی کارنگ به نقل از نسخه ی خطی تاریخ دنبلیان تألیف حسینعلی شاه نعمت اللهی در مورد ایشان می نویسد:
شیخ ابراهیم در آذربایجان حکمران بود، در حین حکومت تبریز از جانب شیخ حسن آق قویونلو در سنه ی ۸۷۰ق وفات یافت. در محله ی دوه چی مدفون گردید. الان گنبدی دارد مشهور به سید ابراهیم؛ زیارتگاه خاص و عام است.
گروهی که صاحب بقعه را از راویان اخبار و احادیث و از نوادگان امام زین العابدین (علیه السلام) و یا فرزند بلافصل امام موسی بن جعفر (علیه السلام) معرفی کرده اند سند محکمی ندارند با احتمال و حدس و گمان نمی شود یکی را به اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) منسوب نمود.

آستان متبرکه امامزاده ابراهیم (علیه السلام) در شهرستان تبریز، خیابان شمس تبریزی (محله شتربان) و در قبرستان قدیمی شتربان که به پارک و گردشگاه سید ابراهیم تبدیل شده، قرار دارد. بر اساس قرائن، تاریخ احداث بنای اولیه ی بقعه به سال های نخست وفات صاحب بقعه بر می گردد و معلوم نیست بقعه تاکنون چند بار تعمیر شده است. بر اساس نوشته اسرار علیشاه، جناب فضلعلی خان سرتیپ در سال ۱۳۰۲ق آن را تعمیر کرده است. عبدالعلی کارنگ که بنای دهه ی چهل و پنجاه شمسی بقعه را توصف نموده، مطلبی از تعمیر و مرمت آن بیان ننموده، وی می نویسد:
اکنون این مزار، زوار و نذوری دارد. اندرون بقعه مانند بیرون آن ساده و محقر است. صندوق چوبی مشبکی بر روی قبر نهاده شده است… این بقعه حیاطی دارد وسیع، با چهار درِ ورودی کوچک از چهار سو، که از در شرقی و غربی آن زنجیری آویزان است. مردم هنگام ورود به صحن بقعه آنها را می بوسند و روی چشم می گذارند.
درکتاب عرشیان خاک نشین درباره ی تعمیر ضریح چوبی بقعه آمده است:
بر روی تربت حضرت سید ابراهیم (علیه السلام) ضریحی از چوب به رنگ سبز قرار دارد که دارای خانه های کوچک مستطیل شکل می باشد. روی قبر با پارچه های سبز رنگی پوشانده شده است. در قسمت شرقی ضریح و حاشیه ی بالایی آن عبارت زیر نقش بسته است:
محض تشرف و توسل به ولای این بزرگوار این ضریح را تعمیرنمود، اقل الحاج کریم بن صمد صدقیانی سنه ی ۱۳۳۱ق.
بقعه در دهه ی هفتاد و هشتاد شمسی از طرف مسؤولان مربوطه تعمیر شده که بسیار زیبا آراسته شده است. ابعاد بقعه ۱۹/۱۲×۱۲ متر و پلان آن مستطیل شکل است. نمای بیرونی دارای ازاره ی سنگی است و بالای آن با آجرهای قرمز اجرا شده و لایه ی بین آجرها با ملاط سیمان سفید بندکشی شده است. بقعه دارای دو ورودی است؛ ورودی فرعی که به راهروی باریکی باز می شود و با پنج پله به اتاق سرایدار، دفتر هیأت امناء و در نهایت به اتاق اصلی منتهی می شود و ورودی اصلی که چوب است و به فضای گنبدخانه باز می شود. بالای ورودی دارای طاق کوچکی است که با گچ و رنگ آبی و مشکی اجرا شده است. ورودی اصلی به یک سکو باز می شود که کف آن به ارتفاع پنج پله بلندتر از سطح بقعه است. در ضلع شمالی سکو علاوه بر پله ها، قبر آیت الله شیخ حسین توتونچی قرار دارد.
در قسمت پایین دیوار جنوبی گنبدخانه، سنگ بسیار نفیسی معروف به «سنگ بسم الله» اثر میرزا سنگلاخ نصب شده است. قبر میرزا سنگلاخ در ضلع جنوبی بقعه قرار دارد. در دیوار غربی گنبدخانه سه تورفتگی قرار دارد که از آن ها به عنوان طاقچه استفاده می شود. سقف گنبدخانه دارای دو گنبد از نوع شبدری کند است. در ضلع شمالی گنبدخانه اتاق اصلی قرار دارد که شبیه چهار طاق ساخته شده است. طاق ها از نوع آهنگ با چفد شبدری اجرا شده و سقف اتاق اصلی با یک گنبد ضربی پوشش داده شده است. سطح درونی گنبد تزیینات بسیارعالی هنری و معماری دارد.
ضریح آلومینیومی بقعه در زیر گنبد با ابعاد ۱/۸۰×۱/۲۰ متر قرار گرفته که روی آن با پارچه های سبزی پوشانده شده است. روی قبر نیز همچون ضریح با پارچه ی سبز پوشانده شده و با گلدان های مصنوعی زینت داده شده است. کف بقعه با فرش و پتو مفروش می باشد.
هم اکنون بقعه سید ابراهیم (علیه السلام) از بقاع زیارتی تبریز است و مردم در طول هفته به زیارت مشرف می شوند. بقعه تحت نظر هیأت امنا اداره می شود. در قبرستان قدیمی شتربان که هم اکنون به پارک و صحن امامزاده تبدیل شده تعدادی از مشاهیر علم و ادب نظیر آیت الله سید فاضل موسوی خلخالی دفن شده اند.
بنای بقعه امامزاده سید ابراهیم (علیه السلام) در تاریخ ۱۳۸۵/۸/۲۷ ش به شماره ۱۶۴۳۸ در فهرست میراث فرهنگی ایران ثبت شده است.

آدرس :استان آذربایجان شرقی ـ شهرستان تبریز ـ خیابان شمس تبریزی (محله شتربان).

منبع : سایت امامزادگان