کاروانسرای تی تی ، یادگار وهم آلود و خزه بسته صفویان

کاروانسرای تی تی بنا به روایات از زمانی که تی تی خانم، عمه یکی از شاهان صفوی، تصمیم گرفت کاروانسرای زیبایی به نام خود بنا کند، بنیان یکی از قدیمی ترین بناهای سیاهکل گذاشته شد. بنای کاروانسرا سنگی و آجری که تاریخ ساخت آن به دوران صفویه بر می گردد. اگر گذارتان به آن بیفتد، می توانید ساختمانی از سنگ رودخانه ای، آجر و ملات گچ و ساروج را ببینید که ورود شما را به یک حیاط مرکزی، یک گذرگاه هشتی و دو ایوان کوتاه خوشامد می گویند.

۲۶ شهریور(۱۷ سپتامبر ۲۰۲۳)، چهل‌ وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (UNESCO)برگزار شد و خبر ثبت جهانی کاروانسرای تی تی گیلان در قالب پرونده کاروانسراهای ایران به همراه۵۳ کاروانسرای تاریخی کشور بررسی و با تصویب اعضای کمیته به عنوان بیست و هفتمین میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد

تاریخچه کاروانسرای تی تی

روایت‌ها و افسانه‌های بسیاری درباره این کاروانسرا وجود دارد و مشخص نیست که کدام‌یک به واقعیت نزدیک‌تر است. به گفته بسیاری از منابع، قدمت ساخت این کاروانسرا به دوره صفویان بازمی‌گردد. طبق یکی از روایت‌ها، «تی تی» نام یکی از عمه‌های یکی از پادشاهان دوره صفوی بوده است.
«تی تی» مشتاق بود در منطقه سیاهکل یک کاروانسرای زیبا به نام خود بسازد. به همین دلیل دستور ساخت این بنا را داد. البته طبق روایتی دیگر، این کاروانسرا به دستور یکی از حاکمان محلی کیایی ساخته شده است؛ فردی که در عصر تیموریان بر خطه لاهیجان حکومت می‌کرد. طبق این داستان، صفویان این کاروانسرا را ویران کردند و به همین دلیل آثار به جا مانده از آن به دوره صفوی نسبت داده می‌شود.

کاروانسرای تی تی در گذشته در مسیر اصلی کاروان‌هایی بود که از مسیر لاهیجان به دیلمان و طالقان می‌رفتند. این بنا در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۷۵ با شماره ۱۷۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

دلیل شهرت کاروانسرای تی تی

در مقایسه با تعدد کاروانسراهای مناطق کویری، کاروانسراهای اندکی در اقلیم معتدل و مرطوب ایران احداث شده‌اند؛ زیرا در گذشته در سواحل دریا به‌دلیل بارندگی زیاد، شرایط آب و هوایی معتدل و فراوانی منابع، جمعیت نسبتا زیاد و نزدیک بودن مراکز جمعیت (برخلاف سایر اقلیم‌های ایران) نیاز چندانی به این بناهای بین‌راهی احساس نمی‌شد.

این کاروانسرا یکی از معدود کاروانسراهای شمال کشور است؛ به همین دلیل، آن را به‌عنوان یک بنای با موقعیت استراتژیک و راهبردی می‌شناختند. ایران در گذشته یکی از قطب‌های تولید ابریشم بود؛ محصولی که عمدتا در شمال کشور تولید شده و به بخش‌های مرکزی فرستاده می‌شد؛ به همین علت، وجود کاروانسرایی مانند تی تی برای اتراق کاروان‌ها و حفظ امنیت جاده اهمیت بسیاری داشت.

البته کاروانسرا در سال‌های اخیر لوکیشن فیلمبرداری فیلم و سریال‌هایی «قانون مورفی» و «خاتون» بوده و از اینرو نام آن بر سر زبان‌ها افتاده است.

ریشه نامگذاری

واژه «تی تی» در زبان گیلکی به‌معنی «شکوفه» است؛ به همین دلیل، تی تی کاروانسرا یا کاروانسرای تی تی را می‌توان همان کاروانسرای شکوفه دانست. جالب است بدانید که در زبان گیلکی جای صفت و موصوف با هم عوض می‌شود؛ از همین رو گیلانی‌ها، این کاروانسرا را «تی تی کاروانسرا» می‌نامند.

معماری کاروانسرای تی تی

کاروانسرای سیاهکل از نوع کاروانسراهای برون شهری و معماری آن به‌صورت دو ایوانی است. اصل تقارن در ساخت این بنا به‌خوبی رعایت شده است؛ به‌طوری که بنای کاروانسرا دارای محور تقارن در جهت طولی است. در فضای ورودی کارونسرای تی تی، واقع در ضلع شمالی بنا، فضایی مشابه هشتی وجود دارد که از طریق دو فضای واسط، واقع در ضلع شرقی و غربی هشتی، وارد میان سرا با دو اتاق به وسعت تقریبی ۱۷ متر مربع می‌شود. این میانسرا حدود ۴۰۰ متر مربع وسعت دارد. حیاط مرکزی و دو ایوان در دو طرف هشتی از دیگر فضاهای این مجموعه تاریخی هستند. وسط حیاط کاروانسرا حوض کوچکی قرار دارد.

در هر چهار طرف حیاط بنای کاروانسرای تی تی، اتاق‌هایی با پلان مربعی به مساحت تقریبی ۱۴ متر مربع واقع شده‌اند که پیش از ورودی هرکدام از آن‌ها، فضایی نیم‌هشتی قرار دارد. این اتاق‌ها محل استراحت کاروان‌ها و حفاظت از آن‌ها در برابر راهزنان و حیوانات وحشی بوده‌اند. شاهنشین کاروانسرا نیز در بخش جنوبی بنا واقع شده است و در دو طرف آن دو اتاق مانند قسمت شمالی کاروانسرا دیده می‌شود.

سنگ‌های رودخانه‌ای، ملاط ساروج، گچ و آجر از جمله مصالحی هستند که در ساخت این کاروانسرا به کار رفته‌اند. طاق‌های زیبای آجری و شبکه آبرسانی برای انتقال آب به داخل کاروانسرا از مشخصه‌های جالب بنا به شمار می‌روند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در گذشته برای انتقال آب به داخل بنای کاروانسرا از لوله‌های سفالی استفاده می‌کردند. این لوله‌ها از چشمه‌سار کوه‌های دوردست منطقه، با طی مسیری طولانی، آب گوارا را به دست ساکنان کاروانسرا می‌رساندند.

وضعیت فعلی کاروانسرای تی تی

این کاروانسرا تا اوایل دهه ۸۰ شمسی دارای مالک خصوصی بود. در این زمان توسط میراث فرهنگی خریداری شد و تاكنون (سال ۱۴۰۱) دو بار مورد بازسازی قرار گرفته است. این کاروانسرا بنایی محکم و استوار است و خطر عمده‌ای آن را تهدید نمی‌کند. با این وجود، مانند دیگر آثار تاریخی نیاز به مرمت و نگهداری دارد.

شرایط بازدید از کاروانسرای تی تی

برای بازدید از کاروانسرا نیازی به خرید بلیط ندارید. بازدید از این جاذبه در تمام ساعات روز نیز ممکن است. اما بهتر است که در ساعات روشنایی به این کاروانسرا بروید تا زیبایی و شکوه آن را ببینید.
کاروانسرای تی تی در ارتفاعات شهر سیاهکل قرار دارد. این منطقه آب و هوای نسبتا خنکی دارد؛ پس بهتر است در زمان بازدید لباس گرم و بارانی به‌همراه داشته باشید.
در سفر به این منطقه بازدید از فروشگاه صنایع دستی روستای بالا رود را به‌هیچ‌وجه از دست ندهید. فروشگاهی که انواع محصولات خوراکی محلی، مانند عسل، سبزیجات محلی و چای در آن عرضه می‌شود.

نحوه دسترسی

آدرس: استان گیلان، شهرستان سیاهکل، بخش مرکزی، دهستان توتکی، کیلومتر ۱۴ جاده سیاهکل – دیلمان

دسترسی از رشت

اگر از شهر رشت به کاروانسرای تی تی می‌روید، خود را به آزادراه رشت – قزوین برسانید. حدود چند کیلومتر در این جاده برانید و قبل از پلیس راه رشت، از خروجی جاده فومن – سراوان به‌سمت سراوان خارج شوید. مسیر را در خیابان عسگری ادامه دهید تا وارد جاده سراوان – سنگر – سیاهکل شوید. از این جاده از طریق کمربندی سیاهکل یا از خود شهر سیاهکل، خود را به جاده سیاهکل – دیلمان برسانید. این جاده از میدانی به نام دیلمان آغاز می‌شود.
حدود ۱۴ کیلومتر در جاده سیاهکل – دیلمان برانید تا پس از عبور از اقامتگاه بومگردی تی تی به خروجی روستای بالا رود در سمت چپ خود (مشهور به دو راهی رودخانه باباکوه و میثم رود) برسید. کمی جلوتر، یک پل آهنی کم‌عرض کنار مسجد وجود دارد که با عبور از آن به کاروانسرای تی تی در پای تپه‌ای نسبتا بلند می‌رسید.

دسترسی از لاهیجان

اگر از شهر لاهیجان به‌سمت کاروانسرای تی تی حرکت کرده‌اید، از طریق خیابان انقلاب، خیابان سردار جنگل، بلوار دیلمان و بلوار وحدت به جاده لاهیجان – سیاهکل برسانید. این جاده را تا انتها بروید تا به خیابان امام خمینی شهر سیاهکل برسید. به‌سمت چپ بپیچید و میدان دیلمان را مستقیم بروید تا وارد جاده سیاهکل – دیلمان شوید.

دسترسی از تهران

اگر از تهران به کاروانسرا می‌روید، در آزادراه قزوین – رشت، پس از عبور از پلیس راه، از خروجی سنگر خارج شوید تا در جاده سراوان – سنگر – سیاهکل قرار بگیرید. از طریق کمربندی سیاهکل یا از خود شهر سیاهکل، بعد از رسیدن به میدان دیلمان، جاده سیاهکل به دیلمان را در پیش بگیرید تا در کیلومتر ۱۴ آن،‌ به کاروانسرا برسید. متاسفانه در مسیر کاروانسرای تی‌تی هیچ تابلویی برای راهنمایی افراد وجود ندارد و گردشگران باید برای دسترسی به آن از مردم محلی یا نقشه کمک بگیرند.

تصاویر بیشتر : -->