کاخ موزه صاحبقرانیه تهران

کاخ موزه صاحبقرانیه تهران ، کاخی زیبا در مجموعه کاخ نیاوران تهران می باشد که البته از بیرون نمای باشکوهی ندارد ولی داخل آن با تزیینات معماری ایرانی ، نقاشی های خیال انگیز ، آینه‌کاری‌های ظریف با گچ‌بری‌های هنرمندانه بسیار دیدنی است . فضای دیدنی کاخ چنان است که بارها به‌عنوان لوکیشن فیلم‌ها و سریال‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. سریال تلویزیونی میرزا کوچک‌خان و فیلم‌های سینمایی شازده احتجاب، سلطان صاحب‌قران، دلشدگان و کمال‌الملک در این کاخ فیلم برداری شده‌اند.

مجموعه تاریخی نیاوران یکی از مهم‌ترین مکان های دیدنی استان تهران در پایتخت است. این مجموعه در باغ بزرگی به مساحت حدود ۱۱ هکتار در شمال تهران در میدان شهید باهنر (میدان نیاوران) قرار دارد و از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار است. بناهای مجموعه کاخ نیاوران متعلق به دوره‌های قاجار و پهلوی هستند. ابتدا شاهان قاجار نیاوران را به‌عنوان مکانی خوش آب‌و‌هوا جهت اقامت ییلاقی خویش برگزیدند.

برای آشنایی بیشتر با شهر تهران پیشنهاد می کنیم مطلب سیری در تهران را مطالعه بفرمایید.

وجه تسمیه صاحبقرانیه

با توجه به متون تاریخی مشخص می‌شود كه در گذشته اطلاق لفظ صاحبقران به پادشاهان، اهمیت بسیاری داشت و بیشتر حكمرانان ایران برای نشان دادن قدرت و شجاعت خود از این لقب استفاده می‌كردند. شاید مهمترین پادشاهی كه به لقب صاحبقران مشهور شد، ناصرالدین شاه قاجار بود. اما پیش از او پادشاهان دیگر نیز این لقب را داشتند. نوشته كوچكی پشت الماس كوه‌نور حک شده كه متن آن چنین است: سلطان صاحبقران فتحعلی شاه قاجار.

در بسیاری از نوشته‌هایی كه از دوران صفوی و افشاریه مانده نیز این لقب را در كنار پادشاهانی چون نادرشاه افشار و شاه عباس دوم مشاهده می‌كنیم.

تاریخچه کاخ موزه صاحبقرانیه تهران

منطقه نیاوران از گذشته های دور به‌دلیل آب‌و‌هوای خوب و نزدیکی به کوه‌های البرز مورد توجه قرار داشته است. در دوران قاجار نیز شاهان قاجاری به آن توجه ویژه‌ای نشان می‌دادند. یه همین دلیل در سال ۱۲۲۹ شمسی ناصرالدین شاه قاجار،‌ دستور ساخت عمارت صاحبقرانیه را صادر کرد. این کاخ زیبا همچنان باپرجاست و یکی از نمونه‌‌های زیبا و موفق از بازسازی و مرمت بناهای تاریخی در کشورمان به شمار می‌رود. این بنا به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی تهران همه روزه میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است و تحسین آن‌ها را برمی‌انگیزد.

محمدشاه غازی پدر ناصرالدین شاه در قلعه‌ محمدیه درگذشت. این قلعه کاخ ییلاقی محمدشاه به شمار می‌رفت و کنار جاده‌ اوین، به فاصله‌ی دویست قدم در شمال غربی باغ فردوس واقع بود. امروزه از این کاخ اثری به‌جا نمانده است. ناصرالدین شاه پس از مرگ پدر و آمدن به تهران، با فراغت از انجام مراسم عزاداری و تاج‌گذاری، قصد سفر به ییلاق کرد. او ایشیک آقاسی، رئیس تشریفات را احضار کرد و به او اطلاع داد که از رفتن به ییلاق صرف‌نظر می‌کند؛ زیرا قلعه‌ محمدیه گذشته از آن‌که جایی گرم و کم آب است، او را به یاد پدر تاجدار مرحومش می‌اندازد. بنابراین از آقاسی خواست تا اطراف تهران را بازدید کنند و ببینند کدام منطقه خوش آب‌و‌هواتر و در تابستان خنک‌تر و باصفاتر است.

پس از جستجو، نیاوران به‌عنوان محل مورد نظر انتخاب شد. ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۷ هجری قمری (۱۲۲۷ هجری شمسی) حاج علیخان حاجب الدوله را مامور ساخت عمارت صاحبقرانیه کرد.

کاخ ییلاقی

از آن پس کاخ موزه صاحبقرانیه رسما کاخ ییلاقی ناصرالدین شاه شد. ناصرالدین شاه از اواسط بهار هر چند روزی را در یکی ازباغ‌های سلطنتی بسر می‌برد؛ ابتدا به باغ شاه می‌رفت، پس از آن سری به عشرت آباد می‌زد، روزی چند در قصر قاجار و سپس در سلطنت آباد اقامت می‌کرد و آن‌گاه به صاحبقرانیه می‌رفت. وی در حدود یک ماه و گاهی اوقات دو ماه آنجا می‌ماند و می‌گفت: «اقامت در هیچ‌کدام از این قصرها و باغ‌ها مثل صاحبقرانیه به دلم نمی‌چسبد».

پس از ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرم‌سرا را خراب کرد. فرمان مشهور مشروطیت نیز در حیاط کاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا شد. در زمان احمدشاه نیز حرم‌سرای کاخ را محدودتر کردند. با سقوط قاجاریان، صاحبقرانیه تا سال ۱۳۱۸ به دست فراموشی سپرده شد. در این مدت رضاخان به ساخت‌وساز کاخ‌های متعدد در سعدآباد پرداخت.

در سال ۱۳۱۸ رضاخان، به هنگام ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه، تصمیم گرفت از این کاخ برای پذیرایی از میهمانان خود استفاده کند. بنابراین دستور داد کاخ صاحبقرانیه را به‌صورت یک قصر جدید آبرومند درآورند. پس بخشی از دیوار میان دیوانخانه و حرم‌سرا و چندین دستگاه عمارت دور کاخ را خراب کردند. مبلمان کاخ عوض شد و تعدادی از گرانبهاترین فرش‌های کاخ گلستان به این مکان انتقال یافت. برای تزیین دیوارها، کاغذ مخصوص به اروپا سفارش داده شد و برای انتخاب پارچه‌ پرده‌ها و مبل‌ها از یک طراح خارجی استفاده کردند. برای سفره‌خانه صاحبقرانیه، سرویس ویژه سفارش داده شد. هشت ماه تمام، شب و روز، گروهی مهندس و نجار و نقاش به کار مشغول بودند تا کاخ آماده شد؛ ولی به‌دلیل سرمای شدید آن سال، مراسم در مکان دیگری برگزار شد.

دوران پهلوی

در دوران محمدرضا پهلوی این عمارت توسط فرح دیبا به‌طور اساسی دگرگون شد و دکوراسیون و قسمت‌های داخلی بنا تغییرات اساسی را به خود دید. طبقه زیرین یا همان حوض‌خانه برای برگزاری مهمانی‌های غیر رسمی و پذیرایی در نظر گرفته شد و طبقه بالا نیز تبدیل به دفتر کار محمدرضا پهلوی شد. این کاخ از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ دفتر کار و محل اقامت و استراحت محمدرضا پهلوی بوده است.

پس از انقلاب اسلامی، کلیه‌ اموال کاخ توسط کارشناسان صورت‌برداری و کل بنا از سال ۱۳۷۴ استحکام بخشی، مرمت و بازسازی شد. گچبری‌ها، آینه‌کاری‌ها، اُرسی‌ها، درها و… توسط هنرمندان و استادکاران، جانی تازه گرفتند و برخی از نفیس‌ترین قالی‌ها مرمت شدند. با استفاده از چند اتاق اداری و خدماتی، برخی از اسناد و مدارک تاریخی مرتبط با دوره‌ی قاجار و پهلوی -با رعایت موازین موزه‌آرایی- تلاش شد تا سیر کوتاهی از تاریخ و هنر این دو دوره در صاحبقرانیه، به نمایش گذاشته شود.

بخش های مختلف کاخ موزه صاحبقرانیه تهران

به‌طور کلی کاخ عظیم صاحبقرانیه از دو قسمت تشکیل می‌شد، کاخ بزرگ و اندرون و حرم‌سرا. کاخ بزرگ عبارت است از یک تالار آینه و چندین اطاق دو طبقه. حرم‌سرا نیز شامل چهل تا پنجاه ساختمان می‌شد که غیر از عمارت بزرگ، هر یک دارای چهار اتاق و یک ایوان و به اصطلاح هر دستگاه ویژه‌ یک یا دو تن از زن‌های شاه بودند. حرم‌سرا به دستور رضا پهلوی تخریب شد.

کلیه مبلمان صاحبقرانیه به سفارش و دستور فرح دیبا از فرانسه خریداری شد. لوسترها ساخت کشور چکسلواکی و کارخانه‌ی باکارای فرانسه و ظرف‌ها ساخت کارخانه‌ی روزنتال آلمان است. در سرسرای غربی دو تابلوی بزرگ شاهزادگان قاجاری بر دیوارهای شمالی و جنوبی قرار گرفته‌اند و در سرسرای ضلع شرقی، مجسمه ونوس از سنگ مرمر، بازدیدکنندگان را بدرقه می‌کند.

عکسخانه

در اتاق اول عکس‌هایی از صاحبقرانیه‌ی زمان ناصرالدین شاه و در اتاق بعدی، فرمان مشروطیت (همان طور که ذکر شد اصل این فرمان در تاریخ ۱۴ جمادی الاخر ۱۳۲۴ هجری قمری در کاخ صاحبقرانیه امضاء شد)، اسناد این دوره و تصاویری از شخصیت‌های دوران مشروطیت دیده می‌شود.

اتاق مذاکرات نظامی

این اتاق با شیشه‌های ضدگلوله و فضای آکوستیک، محل تصمیم‌گیری‌های نظامی در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ بوده است. در این اتاق می‌توان قطعات ارزشمندی نظیر یک کره چوبی ساخت ایتالیا، اسلحه‌های اهدایی آمریکا و ماکت تانک‌های اهدایی هند را مشاهده کرد.

تالار آینه (تالار جهان‌نما)

بعد از اتاق مذاکرات نظامی (با شیشه‌های ضدگلوله و فضای آکوستیک) ، تالار جهان‌نما یا تالار آینه قرار دارد. یک پنجره‌ بزرگ تالار به‌سمت جنوب شهر تهران باز می‌شود و پنجره‌ شمالی به سوی کوه البرز نگاه می‌کند. در دو طرف آن نیز دو در بزرگ منبت‌کاری، به دو راهرو وسیع باز می‌شود. در کاخ گلستان نیز تالار آینه وجود دارد، اما مسلما به بزرگی و زیبایی و تالار جهان‌نمای صاحبقرانیه نیست. تالار جهان‌نما گویی از در و دیوارش نور می‌بارد. در شاه‌نشین شمالی این تالار، میز کار محمدرضا پهلوی قرار دارد. دیوارهای شاه‌نشین جنوبی را سلاح‌های کوچک سرد و گرم از دوران زند و قاجار آراسته‌اند و چند قالی نفیس ایرانی کار هنرمندان تبریزی و کارگاه‌های عمواغلی و ارجمند کرمان کف تالار را پوشانده‌اند. چند گلدان از کارخانه‌های میسن آلمان و سور فرانسه نیز در این تالار دیده می‌شود.

دیگر اتاق‌ها

از دیگر اتاق‌های این کاخ می‌توان به اتاق‌های استراحت نیم‌روزی، اتاق مذاکرات خصوصی، انتظار سفرا، منشی، هدایا و دندانپزشکی محمدرضا پهلوی نام برد. مجموعه‌ای از عکس‌های سران کشورهای خارجی و نیز آثار اهدایی به دربار و مدال‌ها و نشان‌ها در اتاق‌های این بخش به نمایش گذاشته شده است.

حوضخانه

طبقه زیرین کاخ صاحبقرانیه حوضخانه نام دارد. حوضخانه به‌لحاظ معماری و تزئیناتی چون گچبری‌ها، ارسی‌های فاخر و آثار موجود در آن، بعد از تالار جهان‌نما از زیباترین بخش‌های کاخ است. حوض، در وسط بنا قرار دارد و اطراف آن را مبلمان فراگرفته است. چند تابلوی نقاشی، از جمله تابلوی حوضخانه صاحبقرانیه اثر کمال الملک در این فضا به چشم می‌خورد. در ازاره‌ دیوار شاه‌نشین شمالی، مجلس شیخ صنعان (روایت عطار) روی سنگ نقر شده است.

در قسمت بار و چایخانه انواع وسایل پذیرایی و انبوه ظرف‌های شیشه‌ای و کریستال، ساخت کشورهای آلمان، روسیه، چکسلواکی، و ایران دیده می‌شود. سقف‌های چوبی منقوش این بخش، متعلق به قرن ۱۲ هجری قمری بوده و از شیراز آورده شده است.

نحوه دسترسی به کاخ موزه صاحبقرانیه تهران

کاخ صاحبقرانیه در تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران قرار دارد و در هنگام بازدید از این مجموعه اولین کاخی است که می‌توانید از آن بازدید کنید.

برای دسترسی به کاخ صاحبقرانیه، می‌توانید از خط یک مترو تهران استفاده کرده و در ایستگاه تجریش پیاده شوید. همچنین می‌توانید با اتوبوس‌های تندرو (BRT) مسیر راه‌آهن-تجریش و سایر اتوبوس‌هایی که به میدان تجریش می‌روند، استفاده کنید. تاکسی‌هایی نیز در این مسیر تردد می‌کنند که با آن‌ها نیز می‌توانید خود را به میدان تجریش برسانید. از میدان تجریش با پنج دقیقه پیاده‌روی به میدان قدس بروید و از آنجا با تاکسی‌های نیاوران به کاخ نیاوران و این عمارت برسید. همچنین می‌توانید از اتوبوس‌های خط میدان تجریش-دارآباد و بلوار صبا ازگل و میدان رسالت-میدان قدس استفاده کنید و در میدان نیاوران پیاده شوید. دقت کنید که فقط اتوبوس‌هایی که از طرف میدان رسالت به میدان قدس می‌روند از میدان نیاوران می‌گذرند و در مسیر برگشت مسیر متفاوتی دارند.

رای دسترسی با وسیله نقلیه شخصی، به اتوبان صدر بروید و مسیر خود را از خرجی کامرانیه، به‌سمت نیاوران ادامه دهید تا به خیابان باهنر برسید. مسیر را تا میدان نیاوران در جهت شرق ادامه دهید. کاخ نیاوران در شمال این میدان در امتداد مسیر خیابان باهنر، واقع شده است. همچنین می‌توانید از طریق بزرگراه امام علی به مجموعه نیاوران دسترسی داشته باشید. در این مسیر در جهت جنوب به شمال بزرگراه امام علی به خروجی اتوبان ارتش (غرب) بپیچید تا به خیابان موحد دانش برسید. در انتهای این خیابان، به خیابان پاسداران وارد شوید و مسیر را در جهت شمال پیش بروید تا به میدان نیاوران برسید.

تصاویر بیشتر : -->