موزه زیلوی میبداین موزه شامل جمعی از زیلوهای قدیمی گردآوری شده از مساجد میبد می باشد . قدیمی ترین زیلوی مشاهده شده در این موزه به سال ۸۰۸ هجری قمری باز می گردد . موزه زیلوی میبد هم اکنون در سول (سالن) شرقی کاروانسرای میبد واقع شده و به طور رایگان مورد استفاده همگانی است . ایجاد موزه زیلو در میبد بعنوان اولین و تنهاترین موزه زیلو در ایران و جهان توانسته این هنرصنعت را به ایرانیان و جهانیان معرفی نماید صنعت زیلو نه یک صنعت مربوط به میبد و یا کشور، بلکه صنعتی ملی است و شهرستان میبد به عنوان آخرین پایگاه این صنعت تاریخی می باشد گرچه از سابقه زیلو بافی در میبد مدرک مستندی موجود نیست، اما بقایایی از قدیمی ترین زیلوی بافت میبد در مسجد جامع این شهر وجود دارد که تاریخ ۸۰۸ قمری را نشان می دهد.
همچنین زیلو قدیمی ترین صنایع دستی میبد محسوب می شود که تا چند سال پیش صدها خانوار از محل آن امرار معاش می کردند. زیلو هرچند به ظاهر یک فرش نخی ساده است، اما بررسی فنون و تکنیک بافت آن نشان می دهدکه غنای فرهنگی و فکر و اندیشه باورشده ای در پس هر تار و پود آن نهفته است تعداد زیلوهای ۵۰۰ ساله که از مساجد مختلف جمع آوری شده بسیار فروان است به طوری که رسیدگی و حفاظت بیشتری را می طلبد صنعت زیلو از قدیمترین محصولات دست بافته ای است که همراه دیگر دستبافته های نخی مثل کرباس و پلاس در مسجد حضور داشته است. تشابه زیلو با شئونات مادی و معنوی زندگی مردم میبد اعم از نوع مسکن، معیشت و اعتقادات و باورها، گویای این نکته است که میبدی ها در شیوه بافت آن دخل و تصرفاتی نموده اند و نقش های زیادی را برآن افزوده اند .
این موزه تخصصی در زمینه زیلو و پلاس، از سال ۱۳۸۱ توسط مردم میبد به منظور حفظ این میراث فرهنگی تاسیس شده است. این موزه که توسط انجمن یاران یادگارهای فرهنگی میبد اداره می‌شود، در زمینه زیلوهای قرمز، آبی و سفید – سبز متعلق به قرن ۹ هجری فعالیت می‌کند. موزه زیلوی میبد اولین و تنها موزه زیلو در کشور است و از دیگر جاذهای آن می‌توان به کارگاه‌های زیلوبافی و کاربافی اشاره کرد.
معماری بنا
موزه زیلوی میبد در سالن شرقی کاروانسرای میبد و در کنار حصار تاریخی شارستان قرار دارد. این کاروانسرا به شیوه ۴ ایوانی بنا شده و دارای حیاطی بزرگ با شترخان، هشتی و چند صُفه است.شیوه ساخت این بنا به روش قاجاری است و به احتمال زیاد بر ویرانه‌های کاروانسرایی کهن‌تر بنا شده، زیرا این مکان در شمار کاروانسراهای میان‌راهی دوره صفویه جای دارد و از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است.
هرچند ساختمان این کاروانسرا دارای تاریخ دقیق نیست، اما بر بنای آب انبار همسایه که با نام «آب‌انبار کُلار» نیز شناخته می‌شود، تاریخ ۱۰۷۰ نوشته شده است. به دلیل هماهنگی طرح این آب انبار با مجموعه کاروانسرا، پیش بینی می‌شود که این دو بنا همزمان با یکدیگر ساخته شده‌اند. آب‌انبار این مجموعه دارای یک گنبد آجری و چهار بادگیر بلند است.
کاروانسرای میبد، هسته بنیادین یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های راهداری بوده و بناهایی مانند چاپارخانه، آب‌انبار و یخچال در کنار آن وجود دارد. حیاط چهارگوش پهناور این کاروانسرا با ایوانچه‌ها و حجره‌های پشت آن، از دیگر ویژگی‌های این مکان به شمار می‌رود.کاروانسرای میبد که به شیوه چهار ایوانی ساخته شده، دربردارنده ساباط، ایوان‌های بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوضخانه، مهتابی، چهار هشتی زیبا، فضاهای سرپوشیده خاوری و باختری، صد اتاق و ایوان است. اصطبل‌های این مکان نه به صورت حلقه‌ای پیرامون بنا، بلکه در پشت دیوارهای باختری و خاوری جای گرفته‌اند.
ورودی این کاروانسرا در بخش شمالی و در کنار آب‌انبار قرار گرفته، و دو سوی آن نیز بازارچه قرار دارد. هرچند ورودی این کاروانسرا بدون هشتی بوده و مستقیم به ایوان شمالی راه می‌یابد، اما گشادگی انتهای ایوان نقش هشتی را ایفا می‌کند. از دیگر نکات این کاروانسرا می‌توان به نداشتن برج و بارو، به دلیل قرارگیری در کنار دژ امنیت شهر اشاره کرد.
گنجینه‌های موزه زیلو میبد
موزه زیلو به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین جاهای دیدنی استان یزد شناخته می‌شود و زیلوهای تاریخی موجود در آن، با تلاش علاقه‌مندان به میراث فرهنگی و اداره کل میراث استان یزد جمع‌آوری شده است. مجموعه این موزه دارای ۵۵ تخته از نفیس‌ترین زیلوهای میبد است که در ۲ بخش زیلوهای قدیم و جدید به نمایش در آمده‌اند. کهن‌ترین زیلوی این موزه، زیلوی مسجد جامع میبد است که تاریخ ۸۰۸ هجری قمری بر روی آن نوشته شده و بیش از ۶۱۵ سال قدمت دارد. این زیلو توسط علی بیدی بن حاجی میبدی با طرح محرابی و با فنون خاصی نسبت به زیلوهای دیگر، در سه رنگ آبی، سفید و قرمز بافته شده است.
زیلو چیست ؟
زیلو یکی از کهن ترین دستبافته های ایرانی است که بعنوان فرش و زیرانداز جهت مصارف خانگی و در اماکن عمومی بویژه مساجد ، مدارس و زیارتگاهها مورد استفاده همگان قرار می گرفته است . تارو پود زیلوها از نخ و الیاف پنبه ای وبافت آن در عین سادگی اولیه نسبتاً پیشرفته و از فنون ویژه ای برخوردار است . بر خلاف انواع دیگر فرش که بیشتر در محیطهای عشایری و سردسیر رواج یافته ، بهره برداری از زیلو بیشتر در مناطق شهری و روستایی و بویژه در نواحی گرم و خشک مرسوم بوده است . به گواهی گزارشهای تاریخی بافت زیلو از دیرباز در شهرهای فارس ، خراسان و آذربایجان و نواحی پیرامون کویر رواج داشته و در منطقه یزد بیشترین و بهترین زیلوها را در میبد می بافته اند و از این منطقه به اقصی نقاط کشور و حتی خارج از کشور می فرستاده اند .
زیلو در نقش و بافت شباهت زیادی به حصیر، اولین دستبافته بشر دارد و مثل حصیر یکی از موارد استفاده آن در مساجد و اماکن متبرکه است. بنابرین می توان احتمال داد که زیلو بافی با مرحله تکمیل حصیر بافی است و یا بافندگان از این صنعت الهام گرفته اند. این درحالی است که اکثر مردم از تفاوت گلیم و زیلو بی خبر هستند، درواقع این دو دستبافته از نظر مواد خام مصرفی و از لحاظ نوع بافت با هم فرق دارند. زیلو با زندگی جامعه کشاورزی و روستایی سازگاری دارد، زیرا تار و پود آن از پنبه است و گلیم با معیشت دامداری و شیوه تولید عشایر متناسب است. مصالح گلیم بیشتر از پشم است و مناسب برای مناطق سردسیر و مصالح زیلو از نخ پنبه ای و مناسب برای مناطق گرمسیر است.
نحوه دسترسی
آدرس :میبد، خیابان امام، بلوار قاضی میر حسین، کاروانسرای میبد
ساعات بازدید : ۹ تا ۱۳ و ۱۴-۱۷
تعطیلی هفتگی : ندارد
مطالب مرتبط :