مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه (مسجد 72 تن)

مقبره امير غياث الدين ملكشاه (مسجد ۷۲ تن) اثری تاریخی که در بازار بزرگ واقع شده از بناهای قرن ۹ هـ . ق است و مشتمل بر فضای چهارطاقی، گنبد دوپوش، دو مناره و یک ایوان می باشد . بنای کنونی ابتدا مقبره ای بوده که امیر غیاث الدین بین سال های ۸۰۷ تا ۸۱۷ هـ . ق برای خود بنا کرده و در دوره های بعد به مسجد تبدیل شده است . در حال حاضر مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه به مسجد ۷۲ تن معروف است.امیر غیاث الدین ملک شاه، از امرای مشهور دربار تیمور گورکانی بوده که پنج سال بعد از فوتش (سال ۸۵۵ هجری قمری) بنایی بر قبر او احداث کرده‌اند. بنای آرامگاه یا مسجد امیر غیاث الدین که در بازار بزرگ و ناحیه سرشور مشهد واقع است، جزو آخرین بناهای مربوط به دوره میرزا شاهرخ است که مشتمل بر بقعه‌ای با گنبد دوپوش، دو مناره و یک ایوان است. این بنا که امروزه به نام مسجد ۷۲ تن معروف است و در ابتدای بازار بزرگ قرار گرفته است. در واقع این بنا ابتدا مقبره امیر غیاث‌الدین بوده و بعدها تغییر کاربری داده و به مسجد تبدیل شده است.

مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه

ویژگی‌های بنا

بنای مقبره امير غياث الدين ملكشاه به ابعاد حدود ۲۰×۳۳ متر، جمعا حدود ۶۶۰ متر مربع را فرا می‌گیرد. نمای مناره‌ها و غرفه‌ها و ایوان، دارای کاشی معرق بسیار نفیسی بوده که بیشتر آن‌ها از بین رفته و آن چه باقی مانده، نمونه بهترین رنگ و لعاب کاشی دوره تیموری و صفویه است. ازاره بنا، در اصل کلا از سنگ بوده است.

عرض ایوان جلویی، حدود ۹۵/۴ متر، ارتفاع آن تا لبه بام، ۴۰/۹ متر و عمق ایوان، ۲۰/۴ متر است. ایوان مذکور از نظر کاشی و نقش و تزیینات دیگر، در واقع تابلوی ظریف این مقبره به شمار می‌رود.

مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه ویژگی‌های بنا

معماری مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه

ارتفاع ازاره تمام بنا در نمای جلوی مقبره، ۱۵/۱ سانتی‌متر است. در پایه راست ایوان، بعد از ازاره، یک خوانچه معرق دارای گلدان و گل و بوته به عرض ۶۴ و طول ۱۱۰ سانتی‌متر دیده می‌شود و در بالای خوانچه مذکور، مربع مستطیلی به عرض ۶۴ و ارتفاع ۲۷ سانتی‌متر قرار دارد که نام معمار مقبره «عمل بن شمس الدین محمد تبریز» در آن نوشته شده است. به نظر می‌رسد که در پایه چپ ایوان، نام کاتب ذکر شده بوده که کاشی‌کاری این قسمت از بین رفته است. چون معمار بنای مسجد واقع در تایباد که در نزدیکی قبر زین الدین ابوبکر تایبادی قرار دارد، همین معمار بوده است، بنابراین نام کامل معمار آرامگاه می‌بایست «احمد بن شمس الدین محمد تبریزی» بوده باشد.

گنبد این مقبره یک شاهکار دیگر محسوب می‌شود که با کاشی فیروزه‌ای مزین شده است. در ساقه این گنبد خط کوفی را می‌توان مشاهده کرد که روی آن جمله البقا لله دیده می‌شود.در چهار ضلع اتاق زیر گنبد می‌توان اشعار مناجاتیه، اسماء الله و احادیثی مشاهده کرد که در اطراف ایوان و مناره‌ها نیز نظیر آنها وجود دارد. در قسمت هر ضلع این آرامگاه دربندی قرار دارد که از طریق این دربندها می‌توانستند به رواق‌های کناری رفت و آمد کنند. اما فقط دربند در ورودی باز مانده و بقیه بسته شدند. در کنار هر دربند فاصله‌ای تا کتیبه قرار داده شده که در این بین نقاشی‌های در گذشته بوده، اما اکنون همه آنها از بین رفته‌اند.هشت دهنه در قسمت زیرین عرقچین مقبره قرار دارد که از طریق آنها نور به داخل راه پیدا کرده و محیط داخلی را روشن می‌کند.

در دو سمت این آرامگاه دو مناره وجود داشته که در طی گذشت زمان از بین رفته‌اند. ازاره این مناره‌ها از جنس سنگ است که در سال‌های اخیر بازسازی و مرمت شده‌اند.همچنین باید گفت که بر اساس کتیبه این مکان معمار آرامگاه شمس الدین محمد تبریزی بوده است. این آرامگاه یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری شهر مشهد محسوب می‌شود که ارزش دیدن را دارد.