معبد مهر ورجوی

معبد مهر ورجوی که باید آن را در ردیف یکی از نخستین سکونتگاه‌ها و معابد بشر پیش از تاریخ محسوب کرد از تاریخ ناگفته مراغه حکایت دارد. این معبد در زیر یک گورستان تاریخی قرار داردو با خاک‌برداری، بخش‌هایی از آن، خود را نمایان کرده است. اما همچنان بخش عمده‌ای ازآن در زیر خاک قرار دارد.

معبد “مهر” نیایشگاه زیرزمینی ومحل پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی در جنوب روستای ورجوی مراغه به صورت زیرزمینی و صخره‌ای بنا شده‌است. پیروان آیین مهر، آن را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست با دهانه‌ای به عرض ۵/۴ متر به وجود آورده‌اند.این بنا را از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده‌اند می‌توان جزء نمونه‌های ارزنده ستایشگاه‌های کهن دانست.

شهر مراغه

مراغه شهری که روزگاری مرکز اسکان تمدن‌های بزرگ انسانی بوده و اکنون فراموش شده میراث داران ایشان است.برای آشنایی با تاریخ مراغه نمی‌توان از آثار بسیار کهن مهرابه‌های مراغه به سادگی گذشت. مهرابه‌ها نیایشگاه‌های مهرپرستان در دنیای باستان بوده‌است . مهرپرستی دینی ایرانی بوده که پرستش خورشید از اجزای اصلی آن به شمار می‌رفته‌است. دینی که از ایران در دوره‌ای نیز به اروپای غربی رخنه کرد.اما اکنون از مهرابه‌های کهن در این شهر تنها معبد مهرو معابد (غارهای ) اطراف رصدخانه مراغه به یادگار مانده‌است و بس .

گرچه اکنون از معبد مهرجز نامی و نشانی دیگر چیزی باقی نمانده است. اما کماکان نشان از تاریخچه بسیار غنی این سرزمین تاریخی دارد. مهر یا میترا خدایی بوده که پرستش او در غرب تا شمال انگلستان و در شرق تا هند، هزاران سال رواج داشته‌است و هنوز هم مورد احترام زرتشتیان است. پیروان مهر او را فرشته مهر و دوستی و عهد و پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می‌پنداشته‌اند. آنها بر این عقیده بودند که مهر در غاری متولد شده‌است از این‌رو هر جا غاری می‌یافتند. در آن به پرستش و نیایش مهر می‌پرداختند و آن مکان را «مهرابه» می‌گفتند.

تاریخچه معبد مهر ورجوی

این معبد به عنوان یکی از کامل‌ترین پرستشگاه‌های تاریخی ایران، در دوره اسلامی یعنی زمانی که ایلخانیان بر ایران پارسی حکومت می‌کردند. دستخوش تغییراتی شد تا نشانه‌هایی از اسلام اکنون بر تن این معبد به یادگار بماند. صدالبته این نشانه‌ها اکنون به دلیل اهمال مسوولان امر با تیشه و چکش غارتگران میراث ایرانی بیشتر آشنا هستند تا ضربه مرمت استادکاران آثار تاریخی برای حفظ این یادگار کهن ایرانی.

یافته‌های باستان‌شناسی وجود تمدن اوراتورها و ماد در آذربایجان بزرگ که مراغه جزیی لاینفک از آن است را به اثبات رسانیده است. اینک «مهر» این معبد ناشناخته و پنهان مانده از انظار مردم و مسوولان که نخستین داده‌ها نشانگر پیش از تاریخ بودن این معبد می‌باشد. می‌تواند با بررسی‌های مجدد دیرینه شناختی و اتنومولوژی وجود تاریخ و شکل گیری نخستین تمدن‌های بشری در آتروپاتکان را هزاران سال به گذشته باز گرداند.

معماری معبد مهر ورجوی

معبد مهر، گویا استوانه‌ای است که تاریخ در دورن آن دوران داشته و اکنون با زبان بی‌زبانی روایتگر نخستین سکونتگاه‌هایی است که در فلات ایران شکل گرفته‌اند. جای جای کلنگ‌هایی باقی مانده بر روی سنگ‌ها، محراب‌ها و امامزاده‌ای که به روایت تصاویر تا ۷۰ سال پیش موجود بوده و اکنون به یمن جهالت به میراث پدری، از بین رفته‌است. آیات حکاکی شده قرآن بر روی سنگ و تنها کلمه ” الله ” که به حرمت قداستش از تخریب بازمانده است. اکنون تاریخ را برایمان بازگو کرده و روایت ظلم و جوری را که بر آثار تاریخی مراغه سایه افکنده، با زبان بی زبانی روایت می‌کنند. آن‌ها می‌خواهند فریاد بزنند که مغولان ساختند و شما ویران کردید!

معبد مهر مراغه نیایشگاه زیرزمینی و محل پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی بوده است که پیروان آیین مهر، آن را با تراشیدن قطعه سنگ عظیمی از جنس شیست با دهانه‌ای به عرض ۵٫۴ متر به وجود آورده‌اند. این بنا از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده‌اند. جزو نمونه‌های ارزنده ستایشگاه‌های کهن به حساب می‌آید. این مجموعه باستانی از قبرستان، معبد و یک محوطه تاریخی تشکیل شده است.

ابعاد بنا

معبد مهر در زیر زمین بنا شده و جز ورودی که ساختار سراشیبی دارد. هیچ راه دیگری ندارد. ورودی راهرو به‌شکل پهن و شیب‌دار است که عرضی ۲٫۷ متری در جلو و ۲٫۶ متری در انتها دارد و ارتفاع (عمق) قسمت سرپوشیده آن ۷٫۴ متر است. در خاک‌برداری‌هایی که سال‌های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ هجری شمسی صورت گرفت. معلوم شد که این مکان پله‌هایی داشته است که مربوط به‌ دوره ایلخانی بوده‌اند. ولی به‌‌مرور زمان و با ریخته‌شدن خاک تبدیل به سطحی شیب‌دار شده است. در حال حاضر برای ورود به‌ معبد باید از پله‌های آن پایین رفت. با عبور از پله‌ها به‌ تالار مرکزی خواهید رسید. در سمت چپ ورودی نقشی شبیه به‌ گل و برگ حجاری شده است. اما با توجه به‌ نوک و انتهای آن، ساختاری شبیه به‌ مار نیز دارد.

طاق های معبد مهر ورجوی

طاق‌ها و واحد‌های مختلف در پیرامون تالار بزرگ این معبد نشان می‌دهد که معبد مهر یکی از بزرگ‌ترین معابد از نوع خود بوده است. از آنجایی که مشخصه معماری در دوران هخامنشی به‌صورت سطوح مسطح و راست گوشه و بدون خطوط منحنی بوده، می‌توان پی برد که این بنا مربوط به‌ دوره اشکانیان است. چراکه فضاهای مختلف آن دارای عناصر خمیده هستند.

در سمت چپ ورودی فضایی در دل صخره کنده شده است که طرح جالبی دارد. پلان آن به‌صورت مربعی با ابعاد ۱۰ در ۱۰ متر است و در وسط آن ستونی به قطر ۵٫۵ متر به‌شکل هشت ضلعی وجود دارد. این ستون اتاق بزرگ را به‌ چهار قسمت تقسیم می‌کند. در بخش بالایی هرکدام از این چهار بخش، نورگیری به چشم می‌خورد که باعث ایجاد نور مناسب در محل می‌شود. البته با مرور زمان ابعاد این نورگیر‌ها نیز افزایش یافته و همین امر باعث شده است که مشکلات مختلفی برای معبد به‌ وجود آید و زباله‌های گوناگون وارد آن شود.

ستون های معبد

ستون بزرگ داخل معبد در سه‌ ضلع‌ دارای ۶ طاقچه است که به‌صورت دوطبقه کنده شده‌‌اند. بخش بالایی طاقچه‌ها، قوسی دارد که کاملا تداعی‌گر دوران اسلامی است. به‌طور کلی می‌توان مدعی شد که این اتاق با طرح مربعی خود در دوره اسلامی شکل گرفته یا حداقل تغییرات بسیاری در این دوره در بخش مذکور رخ داده است.
عنصر سازمان‌دهنده فضا در اين مجموعه، تالار مستطيل شكل مركزى است كه با سه راه دسترسى، به بخش‌هاى گنبدى شكل سه‌گانه اطراف خود مرتبط می‌شود. اتاق مدور كه يكى از جالب‌ترين قسمت‌هاى اين نيايشگاه است. علاوه بر نشانه‌هاى سلسله‌مراتب ميترايی، آثارى از الحاقات و تزيينات اسلامى دارد.

قسمت شرقی صخره دارای اتاقکی است که سقف آن شباهت‌هایی با سقف معبد رصدخانه مراغه (غار‌های رصدخانه مراغه) دارد. در این بخش آیات قرآنی به‌ خط ثلث تراشیده‌ شده‌ که باگذشت زمان آسیب‌های زیادی به آن‌ وارد شده است. یکی از آیات این بخش آیه ۱۲۹ از سوره آل‌عمران با متن زیر است:

وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ

به این معنا که «و آنچه در آسمان‌ها و زمین است، از آن خداست. هر کس را بخواهد (و شایسته بداند)، می‌بخشد و هر کس را بخواهد، مجازات می‌کند و خداوند آمرزنده مهربان است».

معبد مهر مراغه ساختار نسبتا پیچیده‌ای دارد که قدم‌زدن درون آن حس‌وحال جالبی را القا می‌کند و عبور از راهرو‌های کوچک آن می‌تواند تداعی‌گر چندین هزار سال گذشته باشد.

مرمت و بازسازی

در این میان میراث فرهنگی نیز در عملکردی ناشیانه در بخشی از این بنای سنگی؛ با سازه فلزی و آجر مرمت‌هایی را انجام داده است. که به همراه انباشت زباله‌ها هر بازدیدکننده‌ای را متأثر می‌سازد. غارتگران آثار فرهنگی نیز بیرحمانه، سنگ‌های تاریخی گورستان را کنده و به جای دیگری منتقل می‌کنند.

این معبد هم اکنون به دلیل ساخت و سازهای انجام گرفته در اطراف آن و نیز نفوذ آب‌های سطحی به داخل آن در حال تخریب است.
طبق تحقیقات و بررسی‌ها معلوم شده که در این معبد آرامگاه یکی از علمای بنام و با تقوی مراغه یعنی آخوند ملا معصوم مراغه‌ای قرار دارد که بعد از وفاتش در این معبد دفن شده‌است.

نکات مربوط به بازدید از معبد

برای معبد مهر مراغه هیچ امکاناتی تعبیه نشده است و برای استفاده از سرویس بهداشتی و موارد مشابه باید به‌ مسجد محل بروید. که در فاصله چند صد متری معبد قرار دارد. این مسجد در میدان اصلی روستا واقع شده است.
هنگام بازدید از معبد مهر از نوشتن یادگاری و ریختن زباله بپرهیزید.
در این محل هیچ راهنما و تابلویی وجود ندارد که اطلاعاتی درباره معبد را در اختیارتان قرار دهد.
از آنجا که هیچ تابلویی وجود ندارد که مسیر منتهی به معبد را به شما نشان دهد، بهتر است از مردم محلی کمک بگیرید.
مسیر مرتبط به روستای ورجوی تنها از سوی شهرستان مراغه است که جاده‌ای آسفالته دارد.

نحوه دسترسی به معبد مهر ورجوی

آدرس : استان آذربایجان شرقی، ۶ کیلومتری مراغه، جنوب روستای ورجوی از روستاهای مراغه