مسجد جامع سنندج ( مسجد دارالاحسان ) در ضلع شمالی خیابان امام خمینی قرار دارد . بر اساس مدارک موجود زمان احداث این مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان الله خان والی کردستان در سال ۱۲۲۸ هجری قمری ساخته شده است . این مسجد دو ایوانی است با یک حیاط مرکزی که در پیرامون آن ۱۲ حجره برای طالب علوم دینی ساخته شده است . مسجد دارای شبستانی بزرگ با ۲۴ ستون است و اطراف شبستان و سر ستون ها با دو سوم کلام الله مجیدمزین شده است . برای تزئین دیوارهای مسجد از کاشی های هفت رنگ استفاده شده و در ازاره های آن سنگ مرمر به کار رفته است .
تاریخچه بنا
به نظر میرسد مسجد جامع سنندج در سال ۱۲۲۸ هجری، در دوران فتحعلی شاه قاجار و به دستور امان الله خان اردلان، از والیان بزرگ کردستان، احداث شده است.با توجه به برخی متون تاریخی، هنگامی که حکومت مرکزی ایران بهدلیل ضعف و ناتوانی، احاطه کاملی بر اوضاع کردستان نداشت، خانه پاشا، از حاکمان تحت سلطه دولت عثمانی، از کرکوک به کردستان آمد. وی حاکم وقت آن زمان، علی قلی خان را مجبور ساخت به اصفهان نقل مکان کند.
خانه پاشا هنگام حضور در کردستان، عماراتی از جمله مسجد، مدرسه، دو منار بلند و سازههای دیگری را در سنندج احداث کرد. پس از اتمام حکومت وی، این بناها به دست والیان پادشاهان صفوی در کردستان ویران شد و از بین رفت. امانالله خان نیز دو منار رفیع بازمانده از مسجد دوران صفویه را تخریب کرد و بنای آن بهطور کامل از بین رفت. بدینترتیب به نظر میرسد مسجد جامع سنندج بر شالوده همان مسجد عهد صفویه، ساخته شده است.
تمامی هزینههای مربوط به تعمیرات و نگهداری مدرسه، هزینه تحصیلی طلبهها و دستمزد مدرسین مسجد جامع سنندج به دستور امانالله خان اردلان، با استفاده از درآمد باغهای روستای خلیچیان واقع در شمال سنندج، تامین و پرداخت میشد.
معماری بنا
پس از گذشت بیش از یک قرن از ساخت مسجد، قسمتهایی از آن تخریب شد که استادکارانی از جمله حسن میناچی، با کاشیکاری زیبا و هنرمندانه خود، به تعمیر و مرمت آن پرداختند. مصالح این بنا عمدتا شامل لاشه، لوکه، باربر و کلنگی میشود که از آنها در پی، کف، ازارهها و همچنین ستونها استفاده شده است. همچنین از آجر لعابدار، بدون لعاب، سنگ، کاشی لعابدار و چوب، در تزیینات مسجد بهره بردهاند.
در ایوان شرقی این مسجد کتیبهای از جنس سنگ مرمر موجود است. روی این کتیبه سنگی قصاید میرزا فتحالله خرم کردستانی بههمراه سال ساخت (۱۲۲۷ هجری) حک شده است. همچنین در ساختمان مسجد اشعاری از شاعران دیگر همچون میرزا صادق اصفهانی، مجدالممالک و جوهری به چشم میخورد که به تمجید از والی وقت و شکوه و عظمت بنای مسجد پرداختهاند.
مسجد مدرسه
نوع کاربری بنا بهعنوان مسجد مدرسه شناخته میشد. این بنا دارای حجرههای طلاب علوم دینی است و درمجموع ۱۲ حجره در اطراف مسجد وجود دارد. در واقع سه ضلع شمال، جنوب و شرق میانسرا را حجرههای مدرسه دربرگرفته است که از این تعداد پنج حجره در ضلع شمالی، چهار حجره در قسمت شرقی و سه حجره در جنوب و در دو طرف ورودی مسجد قرار دارد. در نمای تعدادی از این حجرهها ایوانهای کوچکی ساخته شده است که با استفاده از کاشیکاری، سطح آنها را تزیین کردهاند.
ایوان جنوبی که به نام ایوان روبه قبله نیز شناخته میشود، بسیار باشکوه است. روی بدنه داخل و خارج ایوان جنوبی همانند ایوان شرقی، آیاتی از قرآن دیده میشود. در این قسمت از مسجد، کتیبهای منقوش به سوره مبارکه انسان به خط ثلث به چشم میخورد که به رنگ سفید بر زمینه کاشیکاری شده آبی هفترنگ و بهصورت نواری حک شده است. استفاده از تزیینات زیبا با آیات قرآن در دیوارها، پایهها، سرستونها و فضاهای داخلی مسجد از دیگر ویژگیهای منحصربهفرد مسجد جامع سنندج به شمار میرود.
در چهار طرف مسجد راههای عبور و نیز خیابانهایی ساخته شده است که بهوسیله آنها میتوان بدون هیچ مشکلی و به آسانی به مسجد دسترسی یافت. همانگونه که پیشتر نیز بیان شد، این مسجد بهدلیل بهرهمندی از تزیینات کاشیکاری وسیع، بسیار زیبا و تماشایی در بین گردشگران و کارشناسان از اهمیت ویژهای برخوردار است. در واقع به نظر میرسد سازنده و طراح بنا نهتنها کاشیکاری این مسجد را بهعنوان تزیین بهکار برده است، بلکه از این هنر ارزشمند همانند عایقی کاملا امن و قابلاعتماد بهره گرفته است.
تزیینات بنا
آجرهای لعابدار مسجد از سه رنگ مشکی، آبی تیره و فیروزهای تشکیل شده است. میتوان این تزیینات را در سنندج منحصربهفرد و کمنظیر دانست. چراکه در نمای هیچ بنا و سازه دیگری بهاندازه مسجد دارالاحسان این وسعت از تزیینات آجری با آجرهای لعابدار مشاهده نمیشود.
پنجرهها نیز با چوبهای تزیینی و بهصورت فخر و مدین در حجرهها اجرا شده است که توجه هر گردشگر و بازدیدکننده را به خود جلب میکند.
تزیینات سنگی ستونها از شاخصترین قسمتهای تزیینی بهکار رفته در بنای مسجد است. چراکه حجاری سنگها و مقرنسهای سنگی سرستونها زیبایی وصفناشدنی را به مسجد بخشیده و با تزیینات گچبری قوسی، جلوهای ناب از هنر ایرانی را به نمایش گذاشته است. تزیینات گچبری در مسجد دارالاحسان تنها در حاشیهی کتیبههای سنگی ایوان شرقی و محراب دیده میشود.
مسجد دارالاحسان
در وصف معماری مسجد جامع سنندج، نوشتههای متعددی در کتب تاریخی ثبت شده که در بین آنها مولف کتاب «حدیقه ناصریه»، از متون تاریخی محلی دوران قاجاریه، شنیدنی است. وی در مورد مسجد چنین نوشته است:
امان الله خان … مسجدی را در نهایت شکوه و استحکام بنا کرد. اسم این مسجد دارالاحسان و بسیار عالی و ممتاز و در و دیوار آن کاشی کاری است. شبستانی دارد كه بیست و چهار عدد ستون سنگی در آن نصب شده. در كتیبهی چهار دیوار این شبستان و كتیبههای اطراف ستونها سه ثلث قرآن مجید را با كاشی به خطی كه شبیه به خط كوفی است. نوشتهاند كه نهایت امتیاز را دارد و دو ایوان بزرگ كه یكی رو به قبله دیگری رو به طرف مشرق در این مسجد بنا شده كه خیلی بر رونق مسجد افزوده است. در نمای بیرونی مسجد ایوانهای شرقی و جنوبی مسجد آیات بسیاری به كار برده شده كه نشان از توجه سفارشدهنده، خطاط و كاشیكار است.
کتیبه های بنا
شبستان مسجد ۲۴ ستون سنگی در چهار ردیف ۶تایی دارد. ردیف این ستونها در جهت محراب واقع شده و بهطور کلی پنج دهانه با عرضهایی یکسان را بهوجود آورده است. نور فضای شبستان نیز با استفاده از هفت پنجره تامین میشود که همگی در دیوار غربی شبستان جای گرفته است.
تنوع و گوناگونی عناصر و اجزای هنری مسجد تحسینبرانگیز است. همچنین نمیتوان از قرینهسازی تزیینات بنا مخصوصا تزیینات کاشیکاری و آجرکاری، به همین سادگی گذشت. چراکه در هیچ بخش از مسجد دارالاحسان، نمیتوان تزیینی را بدون قرینهسازی مشاهده کرد. بیش از ۱۵۰ بیت قصیده که شرح حال کاملی از این بنای ارزشمند را در زمان ساخت و پس از آن بیان میکند. در قالب کتیبههای زیبا در این مسجد حک شده، امری که در دوره ساخت مسجد جامع و پس از آن تکرار نشده است.
نحوه دسترسی
آدرس :سنندج، ضلع شمالی خيابان امام
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.