مجموعه زندیه شیراز

مجموعه زندیه شیراز یکی از نمونه آثار تاریخی ارزشمندی است که بر شهرت شیراز در جهان افزوده است. مجموعه زندیه دارای جاذبه های مختلفی است، بازار وکیل به عنوان مرتفع ترین بازار در کشور، معماری عظیم هفت ساله ارگ کریمخانی و مقبره کریمخان زند در موزه پارس از مهم ترین شاخصه های مجموعه زندیه هستند.کریم خان زند بعد از به دست گرفتن قدرت، بناهایی ساخت که امروزه معماری بی‌نظیر آن گردشگران زیادی را از داخل و خارج کشور به استان فارس می‌کشاند. بازار وکیل، مسجد وکیل، حمام وکیل و ارگ کریم خانی که مقر حکومتی و محل زندگی خان زند بوده، از جمله بناهایی است که پس از گذشت بیش از دو قرن همچنان پابرجا هستند.

مجموعه ارگ کریمخان، قصر سلطنتی و اندرونی کریم خان زند حاکم شیراز بوده که در سال ۱۱۸۰ ه. ق. به دستور وی ساخته شده است. کریم خان زند برای ساختن قصر خود ماهرترین سنگ تراشان، معماران و هنرمندان آن عصر را به شیراز دعوت کرد و بهترین نوع مصالح را از شهرها و کشورهای مختلف خریداری نمود و در اختیار کارگران قرار داد. درساختن ارگ، معماری نظامی و معماری مسکونی هر دو با هم به کار رفته، زیرا ارگ، خانه پادشاه بوده و باید از ضریب امنیتی بالایی برخوردار می بود. دیواره های بیرونی ارگ همانند دیوارهای یک قلعه نظامی، بسیار مرتفع با ارتفاع حدود ۱۵ متر به صورت مخروط ناقص بالا رفته و ضخامت آنها در پایین به حدود سه متر و در بالا به کمی کمتر از سه متر می رسد. ضلع شرقی ارگ، دیوار بلندی است که درب ورودی در وسط آن قرار دارد، بر بالای سر در ورودی، صحنه ای از جنگ رستم و دیو سفید به وسیله کاشی های هفت رنگ لعابدار تصویر شده است. شالوده و دیوارهای ارگ از سنگ ساخته شده و بقیه بنا از خشت پخته، تزیینات داخلی، قاب ها، ازاره هایی از سنگ مرمر یزد، تبریز و آیینه های بزرگی از روسیه، ترکیه عثمانی و اروپاست. نقاشی قسمت های بالا و سقف اتاق های ارگ با آب طلا، لاجورد و رنگ های گیاهی و معدنی، رنگ آمیزی شده اند.

مجموعه بازار وکیل در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۲۴ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.بازار وکیل شهر شیراز یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی و مرتفع ترین بازار ایران است که به فرمان کریم خان زند (۱۱۷۲ – ۱۱۹۳ ه.ق) ساخته شده و اکنون در مرکز شهر شیراز قرار گرفته‌ است.بازار طویل و خوش طرح وکیل، به عنوان بهترین آثار کریم خان زند که هنوز سالم و پابرجا ست با بهره گیری نمادین از بازار قدیمی لار (از آثار زمان شاه عباس کبیر) ساخته شده ‌است.در شمال شرقی بازار، چند کاروانسرای قدیمی به نام‌های روغنی، گمرک و احمدی ساخته شده ‌که در ورودی آنها در درون بازار است، هر یک از این کاروانسراها دارای چندین حجره می باشند.
حمام وکیل در مرکز شهر شیراز و نزدیک بازار وکیل و مسجد وکیل قرار دارد، این بنا با شماره ۹۱۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. حمام وکیل از پیشرفته ‌ترین اصول معماری زمان خود برخوردار بوده‌، ورودی حمام کوچک است و با شیبی ملایم به هشتی ورودی که پایین تر از سطح زمین قرار دارد، می رسد. ورودی به رختکن، زاویه دار ساخته شده و تا از ورود سرما به داخل و خروج گرما به خارج از حمام جلوگیری کند. سربینه حمام یک هشت ضلعی منظم است که هشت ستون یک پارچه سنگی در وسط سقفی گنبدی قرار گرفته، گرم خانه با سنگ فرش پوشیده شده‌، در زیر این سنگ فرش دالان‌های کم عرض و باریکی ساخته شده که هوای گرم و بخار آب در آن جریان داشته تا کف حمام زودتر گرم شود. در زیر گنبد حمام نقوش آهک بری زیبایی است که داستان‌های آنها از مذهب، سنت، علائق و رویاهای مردم این دیار سرچشمه می گیرد.
مسجد وکیل شیراز در مجموعه بناهای زندیه، در کنار بازار و حمام وکیل در مرکز شهر قرار دارد، این بنا یکی از بناهای زیبا و بسیار مستحکم دوره زندیه است که از لحاظ هنری و معماری دارای اهمیت زیادی است. این مسجد به دستور کریم خان زند ساخته شده، دارای طرح دو ایوانی، دو شبستان جنوبی و شرقیی است که شبستان جنوبی با ۴۸ ستون‌ سنگی یکپارچه و مارپیچ از شاخصه‌های معماری ایرانی است. مساحت این شبستان در حدود پنجهزار متر مربع است، منبر چهارده پله ‌یکپارچه از سنگ مرمر از زیبائی های قسمت شبستان است. در سمت شمال مسجد طاق بلند و مهمی ساخته شده که به طاق مروارید معروف است، دور این طاق با قلم درشت و خط ثلث عالی یکی از سوره‌های قرآن به صورت هلالی نوشته شده‌ است. این مسجد بر اساس بافت معماری سنتی، در یک مجموعه اجتماعی قرار گرفته و هماهنگی زیبایی را در پیوند دین و دنیا، بوجود آورده‌ است.

منابع:خبرگزاری جمهوری اسلامی-باشگاه خبرنگاران جوان