مجموعه حاج رئیس بوشهر

مجموعه حاج رئیس بوشهر ،مربوط به دوره قاجار است و در بوشهر، خیابان گمرک شنبدی، جنب مسجد، پلاک ۶ واقع شده است . این اثر در تاریخ ۷ مرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۲۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مجموعه حاج رئیس ارزشمند و مرتفع و عظیم، برفراز تپه ای کم ارتفاع در فاصله شش متر آب دریا و در محدوده اداره بندر و کشتیرانی قرار گرفته است. این عمارت حدوداً ، یکصد و پنجاه سال پیش توسط یکی از بزرگترین تجار بوشهری در دوره قاجار بنام حاج عبدالرسول طالبی ملقب به رئیس تجار و معروف به حاج رئیس احداث گردیده است.

معماری بنا

محوطه ساختمان حاج رییس ۴۴۵۰ مترمربع مساحت دارد. فضاهای سقف‌دار آن در دو تراز حدود ۵۵۰۰ مترمربع است که ۵ حیاط مرکزی دارد. ساختمان‌های نسبتا متاخر یکی از آن‌ها در حیاط دوم نابود شده است. خانه حاج رئیس از نه حیاط متصل به هم تشکیل یافته که به علت عدم رسیدگی، چهار حیاط آن به طور کامل تخریب شده است. اتاق های نه حیاط در یک، دو، سه طبقه و با کاربری های مشخص ساخته شده و از آن ها به عنوان حیاط اندرونی، حیاط آشپزخانه، حیاط مسکونی (خانه محمد حسین، فرزند حاج رییس). حیاط مجلسی (بیرونی)، حیاط مخصوص وسایل و ابزار چهارپایان، حیاط اصطبل و سه حیاط برای سکونت خدمه استفاده می شده است.

ویژگی های بنا

ارتباط طبقات به یکدیگر در حیاط اندرونی به وسیله ی دو نوع راه پله ی خطی مستقیم و یکصد و هشتاد درجه انجام می شود. کف حیاط با سنگ های مربع شکل کوچک فرش بوده که امروز قسمتی از آن باقی مانده است. از ویژگی این مجموعه ی بزرگ ارتباط داشتن هر نه حیاط به یکدیگر است. حیاط اندرونی که محل زندگی حاج رییس بوده از هر جهت با دیگر حیاط ها ارتباط دارد. در مجموعه ی حاج رییس کف همه حیاط ها سنگ فرش و سقف اتاق ها و طارمه ها از تیرهای چندل است. از سقف کاذب در اکثر اتاق ها و طارمه ها به صورت تخته کوبی در زیر تیرهای چندل استفاده شده است.

به تبع بافت قدیم بوشهر، مصالح به کار رفته، سنگ های مرجانی و گچ می باشد. در پوشش سقف از چوب های صندل و حصیری به نام بوریا استفاده شده است. در ساخت در و پنجره ها نیز از چوب ساج که محصول کشورهای آفریقایی بوده استفاده شده است. کثرت درب و پنجره های این بنا جهت کوران شدن هوا و خنکی فضای داخلی بنا در تابستان بوده است.

سه کنجه

در ضلع جنوب باختری این مجموعه، بنایی مرتبط با آن به نام سه کنجه وجود داشت که مراسم عزاداری و روضه خوانی و مجالس مختلف مذهبی در آن صورت می گرفت. متاسفانه این بنا به عللی تخریب شده است .موقعیت مکانی مجموعه حاج رئیس به دلیل انجام معاملات تجاری جهت خروج و ورود کالاهای تجاری از کشتی ها، نزدیک به دریا بنا گردید و فاصله آن تا دریا ۶ متر است.

در خانه حاج رییس از ارسی ها، درهای دولنگه، سه لنگه، چهارلنگه، پنج لنگه، پنجره ها، سقف کاذب، کرکره های چوبی و بسیار گرانبها و ارزشمند استفاده شده که از نظر تنوع رنگ ها و تعداد آن ها (درها و پنجره ها)، در هیچ یک از بناهای بوشهر نظیر آن را نمی توان دید. متأسفانه در سال های اخیر بسیاری از این درها و پنجره ها که هویت تاریخی و هنری منطقه را مشخص می سازد، به سرقت رفته اند.

مراسم عاشورا در خانه حاج رییس

در ظهر عاشورای هر سال حاج رییس در منزل خود قیمه و شکر پلو می پخت و به مردم می داد. هم چنین از طرف حاج رییس در ماه رمضان هر سال چند بل خرما به طور مساوی در ظروف مسی به همراه مقداری پول در پاکت به افراد نیازمند داده می شد. موارد ذکر شده بعد از مرگ و بنا به وصیت وی چندین سال ادامه داشت.

مجموعه عمارت حاج رئیس بوشهر به علت وسعت و بزرگی، پیچیدگی و ارتباط تمام حیاط ها به یکدیگر، از جمله بناهای منحصر به فردی است. که مدتی توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (کارفرما) مهندسان و مشاور ارگ بم کرمان (مشاور طرح) و شرکت استوار سازه (پیمانکار طرح) مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در اخبار آمده است هم اکنون اجرای طرح مرمت واحیای مجموعه حاج رئیس واقع در بوشهر درحال انجام است.

نحوه دسترسی

آدرس :بوشهر – خیابان خلیج فارس -کوی شبندی – جنب مسجد

تصاویر بیشتر : -->