قلعه آتشگاه کاشمر، نام دژی باستانی واقع در شمال غربی شهر کاشمر در استان خراسان رضوی است. این قلعه توسط شاهنشاهی ساسانی ساخته شده و در دوران باستان مشهور بوده است. در نزدیکی آتشکدهٔ آن، غاری بزرگ وجود دارد که نزدیک ورودی آن مجسمه ای از یک سرباز سوار با شمشیر مشخص شده است. اکنون از این قلعهٔ باستانی، تنها دیواره ای فرو ریخته و قسمتی از ورودی غار باقیمانده است.
قلعه آتشگاه دژ و استحکامات پدافندی و یکی از آثار باستانی کاشمر است که در کوهستان های شمال غربی شهر کاشمر جای دارد. این قلعه در هشت کیلومتری شمال روستای سرحوضَک که خود در شش کیلومتری غرب کاشمر است، قرار دارد. مختصات جغرافیایی قلعه آتشگاه ۳۵ درجه و ۱۸ دقیقه و ۵۹ ثانیه شمالی، ۵۸ درجه و ۲۳ دقیقه و ۱۰ ثانیه شرقی می باشد. به استناد سنگ نبشتهٔ پایکولی در دوران شاهنشاهی ساسانی، کشمر (کاشمر) جزء محدودهٔ خراسان بزرگ به شمار می رفته و ساسانیان برای احیای آیین باستانی تلاش زیادی کرده اند و چون در آن زمان، دیگر از آتشکدهٔ کشمر اثری برجای نمانده بود، شاهان ساسانی به ایجاد آتشکدهٔ دیگری دست می زنند که همچنان در مجموعهٔ باستانی قلعه آتشگاه باقی مانده است. آتشکدهٔ کشمر اولین آتشکدهٔ زرتشتی بود که توسط گشتاسپ و به درخواست زرتشت در کشمر بنا گردید.
وجه تسمیه
نام آتشگاه برای این قلعه ظاهراً برگرفته از شکل و جنس کوهستان های پیرامون آن است که از سنگ های آذرین درونی تشکیل شده و سیاه رنگ و براق هستند. احتمال نیز می رود که بر فراز یکی از قله های کوه، یک میل پیام رسانی با آتش وجود داشته بوده باشد که نام خود را به کوه و قلعه داده باشد.
معماری قلعه آتشگاه کاشمر
در مجموع، قلعه آتشگاه بر روی صخره سنگی مرتفع و صعب العبوری ساخته شده که سه طرف آنرا پرتگاه های بلند و خطرناک تشکیل می دهد. پیرامون این صخره را در فاصله اندکی پس از پرتگاه ها، مجدداً دیواره های صخره های بلند دیگری در بر گرفته اند و آنرا به شکل استحکاماتی غیرقابل نفوذ و تسخیر ناپذیر در آورده اند. لانه موری بودن قلعه آتشگاه قابل توجه است.
لانه موری
لانه موری اصطلاحی برای نوعی از ساختارهای دفاعی زیرزمینی است. این ساختارها اکنون با یکی از اصطلاحات کمتر شناخته شده «غار / پناهگاه / قلعه / چاله / شهر زیرزمینی» یا اصطلاحات مشابه دیگر شناخته شده اند. این سازه ها که در بسیاری از مناطق ایران و ترکیه دیده شده است. راهروهای پیچ در پیچ و راهروهایی با چندین طبقه و هزارتوی است که به تقلید از لانهٔ مورچه ساخته شده است. طرح این سازه ها چنان پیچیده، تودرتو و تاریک بوده که اگر دشمن یا شخص غریبه یا ناآشنایی وارد آن می شد. در راهروهای تاریک گم شده و سرانجام توسط بومیان یا تشنگی و کمبود هوا کشته می شدند.
نمونه های شاخصی از این لانه موری ها در نیاسر و نوش آباد کاشان، مورچه خورت اصفهان و بُناب در آذربایجان غربی شناسایی شده اند. موقعیت قلعه از نظر سوق الجیشی جالب توجه است. این قلعه از نظر میزان دسترس ناپذیری و مقاومت در برابر مهاجمان جزو شاخص ترین و برترین دژهای ایران باستان است و به راحتی با استحکامات قلعه بابک در کلیبر و قلعه الموت در رودبار قزوین رقابت می کند. این نشان می دهد که سازندگان قلعه برای مکان یابی آن دست به مطالعات میدانی گسترده ای زده بوده اند.
مصالح به کار رفته
بقایای قلعه که متشکل از سنگ های زبره تراش، آجرهایی به ابعاد چهل در چهل سانتیمتر با پخت مرغوب، سفال های عصر آهن ۳ تا دوره سلجوقی و نشانه های استقراری دیگر هستند. حاکی از تداوم زندگی نظامی در این قلعه در فاصله تقریبی ۲۸۰۰ تا ۶۰۰ سال پیش دارد. بناها و اتاق های قلعه تا حد زیادی ویران شده اند. بنیان های آن در زیر نهشته های ناشی از فرسایش باد نهفته است. لانه موری قلعه آتشگاه در زیر صخره اصلی قلعه جای دارد. یکی از راه های ورودی آن در عمق دره و در سمت غرب صخره قرار دارد.
کاربرد لانه موری ها
در اینجا پس از ورود به هشتی آغازین لانه موری، دو راه در کنار یکدیگر وجود دارد که عبور از آنها بطور سینه خیز ممکن می شود. سپس شبکه پیچیده و هراسناک لانه موری با راه ها و طبقات و شیب های متعدد آن آغاز می شود. این شبکه تاکنون بطور کامل شناسایی و نقشه برداری نشده و نیاز به پیگیری و پی جویی حرفه ای غارنوردان و ابزارهای کامل راهیابی و ضد گمراهی دارد. ساکنان قلعه آتشگاه می توانستند از این لانه موری برای مقاومت نهایی در برابر اشغالگران بهره برداری کنند. آنان ضمن اینکه اشخاص ناتوان را در لانه موری پنهان و مصون می داشتند. با خروج ناگهانی از درون شبکه پیچیده آن، از پشت سر به دشمنانی که وارد قلعه شده بودند، پاتک می زدند.
مجموع مختصات و مشخصه ها و ابزارهای پدافندی بکار گرفته شده در این قلعه، عملاً امکان اشغال آنرا بسی نامحتمل می نمود. به نظر می‌رسد که این دژ مستحکم و مجموعه استحکامات وابسته بدان به همت ساکنان ترشیز باستان (کاشمر امروزی). به عنوان یکی از راه حل ها برای محافظت از مردمان سرزمین خود و نیز حفظ هویت و استقلال کاشمر در برابر قوای جهانگشا، مهاجمان آزمند و حکومت های مرکزی زیاده خواه ساخته شده است.
نحوه دسترسی به قلعه آتشگاه کاشمر
راهی که از روستای سرحوضک کاشمر به قلعه آتشگاه می رود. راهی پرپیچ و خم و سنگلاخی و جیپ رو است که عبور از آن و پیدا کردن قلعه بدون راه بلد ممکن نیست. از آخرین نقطه ای که حرکت با خودرو ممکن است تا پای قلعه حدود یک کیلومتر راه است. که رسیدن به آن پس از یک ساعت پیاده روی و کوه پیمایی در دره ای زیبا میسر می شود. این دره دربردارنده گونه های متنوعی از درختان گردو و بَنه (پسته وحشی) و گل ها و گیاهان خودرو و از جمله بوته گیاه «هوم» و نیز نهرهای زلال آب است که از دل زمین می جوشد. در این دره همچنین چندین نمونه از صخره های صیقلی و مسطح آذرین وجود دارد.
موقعیت محلی قلعه به این ترتیب است که حفره طبیعی بزرگی به قطر تقریبی یک کیلومتر وجود دارد که با دیواره های بسیار بلند صخره ها محصور شده است. این حفره یک معبر طبیعی در سمت جنوب و یک معبر طبیعی در سمت شمال غربی دارد. هر دوی این معبرها با دیواره هایی از سنگ های زبره تراش و معمولاً خشکه چین مسدود و محدود شده اند. دروازه ای که امروزه از بین رفته در میان دیوار جنوبی تعبیه شده بوده است.
در میان این حفره و درست مانند جزیره ای در دل سنگ، صخره ای سخت و ستبر به قطر و بلندی حدود دویست متر جای گرفته است. پیرامون این صخره سنگی نیز به مانند بدنه کوه هایی که حفره را در بر گرفته اند. دارای پرتگاه های بلند و خطرناک است. دستیابی و صعود فقط از سمت غرب آن ممکن است. قلعه آتشگاه بر روی همین صخره ساخته شده و بقایای دیوارهای آن در محل موجود است.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.