کاشمر

نام اصلی این شهر ترشیز است. درگذشته این شهر جزو ولایتی بود به نام بوشت ویا یوشت که غیر از ترشیز، شهر معروف دیگر آن، کندر بوده است. درسال ۵۲۰ هـ. ق این شهر توسط سلطان سنجر سلجوقی محاصره و غارت شد و پس از این تاریخ، یکی از مراکز مهم فرقه اسماعیلیه گردید. در قرن هشتم هجری، این شهر توسط امیر تیمور گورکانی ویران شد. آثار به جامانده در این شهر متعلق به قرون هفتم و هشتم هجری است. سرو‌ افسانه‌ای کاشمر در این شهر قرار دارد.

شهرستان کاشمر، با پهنه‌ای حدود ۵ هزار کیلومتر مربع، در باختر خراسان رضوی قرار گرفته است. جمعیت شهرستان کاشمر در سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ ه.ش، ۱۸۶۷۶۵ نفر بوده است، که از این شمار ۹۲۴۷۵ نفر مرد و ۹۴۲۹۰ نفر زن بوده اند. کاشمری ها متدین، زحمت کش و علاقه مند به زادگاه خود هستند. به آداب سنتی نیاکان خود پای بندند و به سالخوردگان و بزرگان احترام بسیار می گذارند. قالی‌بافی، زیلوبافی، گیوه بافی، تهیه پارچه های دست‌باف و بافتن چادرشب ابریشمی مهم‌ترین صنایع دستی این شهرستان را تشکیل می‌دهند.قالی بافی کاشمر چه از نظر کمیت و چه از نظر کیفیت دارای شهرت خاصی بوده و عواید حاصله از ان بالاترین رقم اهالی را تشکیل می دهد.قالی و قالیچه بافت این شهرستان بیش‌تر پشمی و دارای طرح‌های کاشمری و کاشانی و نقش‌های زیرخاکی، لچک، ترنج، اسکیمی، تخت جمشید، درختی، سه کله (قالیچه)، چهار رقصی، طرح و ترکمنی (قالیچه) و گل‌توره ای (قالیچه) هستند. آرامگاه‌مدرس، باغ‌مزار، برج‌کشمیر، تپه باستانی‌کندر، چند باب آسیاب در دامنه‌کمر باغ دشت، سد شاهی در کوه سرخ و ریوش، سد عضدالدوله در شمال آبادی کاشمر، سید مرتضی در ۵ کیلومتری شمال کاشمر، قلعه‌آتشگاه،قلعه‌پسر، قلعه دختر و مسجد جامع برخی از مکان‌های دیدنی و تاریخی شهرستان کاشمر را تشکیل می‌دهد.

مکان های دیدنی و تاریخی

آرامگاه‌مدرس، باغ‌مزار، برج‌کشمیر، تپه باستانی‌کندر، چند باب آسیاب در دامنه‌کمر باغ دشت، سد شاهی در کوه سرخ و ریوش، سد عضدالدوله در شمال آبادی کاشمر، سید مرتضی در ۵ کیلومتری شمال کاشمر، قلعه‌آتشگاه،قلعه‌پسر، قلعه دختر و مسجد جامع برخی از مکان‌های دیدنی و تاریخی شهرستان کاشمر را تشکیل می‌دهد.

صنایع و معادن

صنایع خوراکی، نساجی، سلولزی، کانی غیر فلزی، فلزی، شیمیایی، و برق در کاشمر وجود دارند. معادن آنتیموان در علی آباد کاشمر، کائولن ریوش، کائولن اوج پلنگ، کائولن مکی، و… در این ناحیه وجود دارد.

کشاورزی و دام داری

کشاورزی، به ویژه باغ‌داری کاشمر رونق دارد و بیش‌تر بر پایه روش های سنتی استوار است. مهم ترین فرآورده های کشاورزی کاشمر عبارت اند از : گندم، جو، چغندرقند، پنبه، آفتابگردان، زیره، درختان میوه دار، به ویژه انگور، نباتات علوفه ای، صیفی جات و حبوبات. پرورش دام و طیور نیز در کاشمر به دو گونه سنتی و صنعتی انجام شده و مردم به پرورش گوسفند، بز، گاو و شتر می پردازند.

مشخصات جغرافیایی

شهرستان کاشمر، با پهنه ای حدود ۵ هزار کیلومتر مربع، در باختر خراسان، از نظر جغرافیایی در ۳۵ درجه و ۱۱ دقیقه پهنای شمالی و ۵۸ درجه و ۲۷ دقیقه درازای خاوری و بلندی ۱۲۱۵ متر از سطح دریا قرار دارد. این شهرستان از سوی شمال به شهرستان های نیشابور و سبزوار، از باختر به شهرستان برداسکن، از خاور به شهرستان تربت حیدریه و از جنوب به شهرستان های گناباد، فردوس و طبس محدود است. هوای کاشمر معتدل و خشک بوده و بیش ترین درجه حرارت در تابستان ها ۳۸ درجه بالای صفر و کم ترین آن در زمستان ها، ۳ درجه زیر صفر است. میانگین بارندگی سالیانه کاشمر ۱۸۰ میلی‌متر گزارش شده است.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

کاشمر و ترشیز پیشین، از گذشته های دور تا کنون دچار دگرگونی و تغییر نام شده است. در بررسی نام این شهر به بیش از بیست نام برخورد شده است، که با یک جمع بندی می توان تمامی آن ها را در واژگان «کاشمر»، «ترشیز»، «بست» و «سلطان آباد» خلاصه کرد. بدین گونه واژه کشمر، که می تواند به معنای آغوش مادر گرفته شود، با گذشتن از شکل های کیشمر و کشمار، سرانجام به گونه کاشمر در آمده و در همین صورت بازمانده است. از سوی دیگر فرهنگ نگاران، کاشمر را گونه کامل شده «کاخجر»، «کاشخر» و «کاشغر» دانسته اند و بر این باورند، که «کاش» برگردانیده شده «کاج» است و «کاخجر»، یاد آور سرو بزرگ و سرشناس این سرزمین است.
بنا بر روایتی در محلی که اکنون کاشمر خوانده می شود، بین گشتاسب کیانی و زرتشت پیامبر دیداری روی داده است. چون گشتاسب کیانی، دین بهی را پذیرفت، زرتشت نخستین آتشگاه خود را در قلمرو حکومت کیانی پی ریخت و در جلو در این آتشکده، درخت سروی را که تبار بهشتی داشت، با دست خویش کاشت تا همین سرو را بر ایمان شاه گواه بگیرد. بر هر برگ این سرو نام گشتاسب نقش بسته بود و چون درخت بالا گرفت، شاه نیز بر گرد سرو مینوی، تالار بزرگی ساخت تا نگهدار حرمت سرو باشد.
کشمر در ۳۱ هـ . ق، به دست مسلمانان افتاد. پیروان زرتشت، که حاضر به پذیرش جزیه نبودند، در نیمه دوم سده ۸ م، در حالت جنگ و گریز، این ناحیه را ترک کردند و خود را به بندر جاسک، و دریای مکران ( دریای عمان) رسانده سپس با گذشتن از دریای مکران به کرانه های گجرات، از جمله بندر سورات و بمبئی رفتند. خراسان، (از جمله ترشیز) در دو سه سده نخستین اسلام،‌ بین امرای طاهری، چون رافع بن هرثمه ( در گذشته ۲۸۴ هـ . ق ) و امرای صفاری، مانند احمد بن عبدالله ( کشته شده ۲۶۸ هـ . ق) و ابوطلحه منصور سرکب، دست به دست گشت. در سال ۴۳۸ هـ . ق، هنگامی که حسن صباح، پیشوای اسماعیلیان، در الموت استقرار یافت، دستیار مومن خویش، حسین قاینی را، که از پیش حکومت ترشیز و قهستان را داشت، به عنوان داعی به کاشمر فرستاد. در سال ۵۲۰ هـ . ق، وزیر سلطان سنجر سلجوقی، ترشیز را محاصره و چپاول کرد. ابن اثیر و یاقوت حموی، چیره گی اسماعیلیان را بر ترشیز، بین سال های ۵۲۰ تا ۵۳۰ هـ . ق، دانسته اند. لشگریان هلاکوخان نیز در تون و ترشیز چپاول و کشتار بسیار کردند.
امیران قهستان و ملوک سیستان، گه گاه ترشیز را به قلمرو خود می افزودند. سربداران نیز حکومت خود را از جام تا دامغان و از خبوشان تا ترشیز،‌ گسترش دادند و خواجه علی موید ( ۷۶۶- ۷۸۸ هـ . ق ) نیز که آخرین آن ها بود، ولایت های قاین، طبس، ترشیز و قهستان را به قلمرو خود افزود و این جایگاه تا سال ۷۸۲ هـ . ق، که خواجه علی به تیمور لنگ پیوست، ادامه داشت. تیمور لنگ، ترشیز را در سال ۷۸۴ هـ . ق، به سازش گشود. از آن پس، شاهان و شاهزاده گان تیموری تا اوایل سده ۱۰ هـ . ق، ترشیز را در اختیار داشتند. آخرین آنان، یعنی سلطان حسین میرزا بایقرا، تا سال ۹۱۰ هـ . ق، خراسان را در دست داشت. پس از او چندی اوزبک ها به رهبری محمد خان شیبانی، بر خراسان چیره شدند. از این زمان تا استقرار کامل صفوی، ترشیز را گاه حاکمان اوزبک و گاه سردارانی از طایفه های صفوی، چون شاملو و استاجلو، اداره می کردند. در اواخر حکومت شاه تهماسب، ترشیز در دست محمود خان صوفی اوغلی بود و در روزگار محمد شاه صفوی، نخست ترشیز را به همان محمود خان دادند، و سپس شاه علی سلطان افشار حاکم کاشمر گردید.
تاریخ کاشمر، به ویژه در سده ۱۲ و ۱۳ هـ . ق، به گونه ای با خانواده عرب عامری یا عرب میش مست آمیخته است. حضور دایم امرای عرب میش مست، در رویدادهای دوران افشاریان، زندیان و قاجاریان جدی و چشمگیر است، نه تنها در ناحیه کاشمر، بلکه در تمامی ایران، به ویژه مازندران، اصفهان،‌ کرمانشاه، یزد و خراسان.