سردر عالی قاپوی قزوین

سردر عالی قاپوی قزوین یکی از آثار تاریخی متعلق به دوران صفویه در شهر قزوین است که در مرکز این شهر در خیابان شهدا قرار دارد. این بنا سردرِ یکی از هفت درِ ورودی به ارگ سلطنتی صفویان بود که به خیابان سپه و میدان شاه باز می‌شده و تنها در از این مجموعه است که اکنون به یادگار مانده است. این بنا در ۳۱ تیر ۱۳۱۳ بشماره ۲۱۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

برای آشنایی بیشتر با شهر قزوین پیشنهاد می کنیم مطلب سیری در قزوین را مطالعه بفرمایید.

تاریخچه بنا

پس از جنگ چالدران در سال ۹۲۰ هجری قمری، شهر قزوین به دلیل موقعیت ویژه جغرافیایی و سوق‌الجیشی و به جهت این که بر سر راه‌های مهم ارتباطی قرار گرفته و بُعد مسافتی که با مرزهای عثمانی داشت.مورد توجه واقع شد و رفته رفته به صورت پایتخت دوم سلسله صفویه درآمد.

مقدمات انتقال پایتخت از سال ۹۵۱ هجری قمری آغاز شد. شاه طهماسب فرزند بزرگ شاه اسماعیل، اراضی موسوم به زنگی‌آباد یا برمکی آباد را از میرزا شرف جهان که از بزرگان و معتمدان قزوین بود، خریداری کرد و معماران و مهندسان و هنرمندان برگزیده کشور را فراخواند و فرمان احداث مجموعه‌ای از باغ‌ها، کاخ‌ها و عمارات دولتی را صادر نمود. در نهایت باغی پدید آمد با گذرهای مربع و چمن‌های مثلث و شش گوش و نهری بزرگ که از میان آن‌ها جاری بود و در حواشی آن درختان میوه و گل، عمارات عالی، تالارهای متعدد، ایوان‌ها، کوشک‌ها، حوض‌ها، دروازه‌های مرتفع و مزین به کاشی‌های رنگارنگ و … که به «سعادت‌آباد» معروف شد.

امرا و اعیان دولت صفوی نیز در جنب آن، قصرها و عمارات مجللی بنا کردند. شاه طهماسب در سال ۹۶۲ هجری قمری وارد قزوین شد. این مجموعه سلطنتی شامل ۲۳ باغ و ۱۴ کاخ و باغ خصوصی و ۸ باغ و کاخ دولتی و مهمانخانه‌ای با ۲۵۰ اتاق و ظروف طلا و نقره بود. از چنان زیبایی زایدالوصفی برخوردار بود که شاه طهماسب ۱۱ سال از آن بیرون نرفت. به همراه اساتید مینیاتور و خطّاط و نقاش به تزئین بخشی از کاخ‌ها همت گماشت. این ارگ سلطنتی در هنگام رونق و آبادانی، ۷ درِ ورودی داشت که از جمله آن‌ها سردرِ رفیع عالی‌قاپو بوده است.

مشخصات سردر عالی قاپوی قزوین

در دوره سلطنت شاه طهماسب صفوی (۹۸۳-۹۳۰ هجری قمری) ساخته شد. در زمان سلطنت شاه عباس اول (۱۰۲۸-۹۸۵ هجری قمری) به صورت کنونی، تغییر شکل یافت. این بنای رفیع با ۱۷ متر ارتفاع شامل ایوان رفیع ورودی با قوس تیزه‌دار و سه ردیف طاق‌نما در طرفین آن است. گوشواره‌هایی با ستون‌نماهای آجری در دو طبقه، نمای سردر را تکمیل می‌کنند. هشتی متصل به ایوان ورودی به شکل هشت ضلعی است و در طرفین محور ورودی آن اتاق‌های نگهبانی قرار دارد. در این هشتی پلکان‌هایی دیده می‌شود که به طبقه بالا؛ جایگاه نقاره‌زنان راه می‌یابند. کتیبه و شباک کاشی تنها تزئینات باقی مانده در ایوان ورودی است. این کتیبه به خط ثلث و به قلم علیرضا عباسی؛ نقاش و خطاط معروف صفویه است.

شاردن سیاح فرانسوی به کتیبه دیگری در این سردر که مضمون آن بیت معروف زیر است و در حال حاضر وجود ندارد اشاره می کند: گشاده باد به دولت همیشه این درگاه به حق اشهد ان لا اله الا الله

وضیعت کنونی بنا

سردر عالی قاپو قبل از انقلاب، جایگاه شهربانی و سپس در اختیار نیروی انتظامی بود. اکنون در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفته و به منظور احیای دولتخانه صفوی در در حال مرمت می باشد. بازسازی و مرمت بنا در خرداد ۹۱ آغاز گردید. مرمت بخش‌های آسیب‌دیده کف فرش هشتی، رنگ برداری و رنگ‌آمیزی درب‌های ورودی. مرمت آجرهای فرسوده و شکسته، بندکشی توخالی هشتی و تهیه و نصب درب‌های چوبی بخش داخلی بخشی از عملیات مرمتی بوده است.

در مقابل سردر میدان بزرگی به نام «میدان اسب» قرار داشت که گنجایش ۱۰ هزار سوار را داشته. محل برگزاری مسابقات چوگان‌بازی و اسب‌سواری بوده است. در مجاورت سردرِ عالی قاپو، عمارت جهان‌نما ساخته شد.