روستاییان و عشایر؛ بازوان توانمند توسعه کشور

توسعه و ترویج فرهنگ روستایی با تاکید بر نقش روستا و روستاییان کشور و نیز عشایر غیور به‌ویژه در زمینه توسعه و رشد اقتصادی، زمینه ساز رفع بسیاری از مشکلات موجود در کشور است. توجه بیش از پیش به وضع معیشت مردم در روستاها و نیز عشایر کشور می تواند با ایجاد نشاط و امید در میان مردم، سبب گرم شدن کسب و کار و رونق زمینه های اقتصادی و نیز بهبود صنعت گردشگری روستایی در کشور شود، چراکه مشکل های موجود در روستاها و زندگی عشایری می تواند به شهرها تسری یافته و سرآغازی بر مشکلات در دیگر نقاط کشور باشد.

عشایر، که به تعبیر امام (ره) ذخایر این مملکت محسوب می شوند، همواره با نقش مهم خود در تولید موثر بوده اند و غیرت و تعصب آنها در حفظ یکپارچگی سرزمینی و دفاع از وطن مثال زدنی است. زندگی عشایر غیور کشور در سیاه چادرها و کوچ فصلی آنها به نقاط مختلف کشور برای دستیابی به شرایط بهتر در پرورش دام و محصول های لبنی و تلاش بی مانند در رونق صنایع دستی کشور از جمله خدمت های این قشر زحمتکش به شمار می رود.

حفظ و حراست از این ذخایر انسانی ارزشمند، وظیفه همگان است تا با توجه به آسیب پذیر بودن این قشر، بتوان به آنها در بحران ها، حوادث غیر مترقبه، کم آبی یا بی آبی ها، سیل، انواع بیماری، آفت ها و… کمک رساند. به این ترتیب احساس دور ماندن از امکانات بهتر و قابل دسترس تر در این قشر خدوم و زحمتکش ایجاد یاس و نا امیدی نخواهد کرد و از مهاجرت و کوچ ناخواسته این مردم پاک، مهربان، صمیمی و زحمتکش برای دسترسی به شرایط بهتر به شهرها جلوگیری خواهد شد.

محور قرار دادن توسعه روستاها و محرومیت زدایی از زندگی عشایری، کمرنگ شدن مرکز گرایی و شهرگرایی را در پی خواهد داشت و ارایه برنامه ریزی درست و دادن تسهیلات مناسب و ارزان قیمت، آینده درخشانی را برای این استعدادهای پنهان در کشور ترسیم و روستاها را به کانونی آباد برای تثبیت و افزایش جمعیت روستایی تبدیل خواهد کرد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز روستا و عشایر با «سعید رضا جندقیان بیدگلی» معاون امور دهیاری های سازمان شهرداری ها و دهیاری های وزارت کشور و «مهدی میزبان» مدیرکل دفتر مطالعات جامعه عشایری سازمان امور عشایر ایران به گفت وگو پرداخته است.

– در ادامه مشروح گفت وگوی ایرنا آمده است:

***ایرنا: روستاییان و عشایر چه تاثیر و نقشی در توسعه دارند؟
**جندقیان: روستاییان و عشایر کشور، حدود ۳۰ درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهند. با نگاه به این جمعیت می توان دریافت که این جمعیت بسیار مولد، کم حاشیه، کم توقع، نجیب، دور از آلودگی و معضلات کنونی شهرها، همراه با وابستگی کمتر به منابع نفتی و نیز دخیل در توسعه پایدار هستند، بنابراین توجه به این جمعیت برخوردار از این همه خصلت های مفید، ضروری است.

***ایرنا: زندگی روستایی تا چه اندازه مورد حفاظت قرار دارد و برای خالی نشدن روستاها از سکنه چه اقدام هایی صورت گرفته است؟
**جندقیان: با توجه به این که بر مدیریت روستاها و دهیاری ها در راستای نظم بخشیدن به اوضاع روستاها تاکید می شود اما این به آن معنی نیست که به مسایل توسعه ای که مبتنی بر کالبد فرهنگ حاکم بر روستاها از جمله شرایط اقتصادی اجتماعی سیاسی، اکولوژیک و بوم زیستی، بی توجه باشیم. وقتی جمعیتی بزرگ و بیش از ۶۱ هزار و ۸۰۰ روستا و آبادی در کشور وجود دارد برای این که جمعیت تحت پوشش روستاها و آبادی ها را به نوعی وابسته به نظام سکونت گاهی کنیم و آنها را به توسعه پایدار برسانیم باید یک برنامه مدون، پایدار و پویا داشته باشیم.

وزارت کشور هم به عنوان متولی امر اداره دهیاری ها بی توجه به این مساله نبوده و برای ایجاد اشتغال و پویایی اقتصاد روستایی اعتبارهای خوبی را تخصیص داده است، برای رونق بازارچه های محلی، کشاورزی و تغییر الگوی کشت، بخش خدمات و ورود اقتصاد دانش بنیان تلاش های بسیار صورت گرفت و در آینده نزدیک اثرهای آن دیده خواهد شد.

***ایرنا: حاشیه نشینی و آسیب های اجتماعی که پیامد آن است را چگونه می توان کنترل کرد؟ آیا بی توجهی به زندگی روستاییان و عشایر می تواند به این معضل اجتماعی دامن بزند؟
**جندقیان: کلمه سخیفی در ادبیات جغرافیایی سکونت گاهی وارد شده است با عنوان «مهاجرت بی رویه». این مهاجرت ها نه تنها بی رویه نیستند که کامل منطبق بر رویه اند چون انسان ها هوشمند هستند، اندیشه دارند و متناسب با آن اندیشه و تفکر برای کسب درآمد بیشتر، رسیدن به وضعیت با ثبات امنیتی بیشتر برای تحصیل خود و فرزندان خود و نیز برخوردار شدن از بهداشت و درمان مناسب تر مهاجرت می کنند. این امکانات در شهرهای بزرگ بیشتر در دسترس است و آنها نیز وضع مالی نا مناسب و محدودیت درآمد دارند، بنابراین ناچار هستند به حاشیه شهرها مهاجرت کنند، چرا که زندگی در آنجا برای آنها ارزان تر تمام خواهد شد.

به نظر می رسد توزیع خدمات، توزیع شان اجتماعی و اوضاع اقتصادی برای روستاییان و شهرنشینان کشور نامتوازن و نا متعادل است، بنابراین مردم نمی توانند در روستاها بمانند. فردی که در روستا کار می کند و در تنش اقلیمی، در اوضاع و احوال اقتصادی و شرایط نامتعادل زیستی قرار دارد و شغل، ثبات اجتماعی و اقتصادی خود را در روستا در خطر می بیند، پس حتما مهاجرت می کند. امید آن می رود تا بتوان با فراهم آوری زمینه های اشتغال و شان بخشی به عرصه های روستایی، امنیت شغلی، ثبات اقتصادی و اجتماعی، احساس هویت و امنیت فرهنگی و سیاسی در روستاییان، شرایط ماندگاری در روستاها را فراهم کرد و کمتر مصیبت حاشیه نشینی را که امروزه کلان شهرها را درگیر کرده، شاهد بود.

***ایرنا: شرایط ایده آل برای زندگی در روستاها و اشتغال تا چه اندازه فراهم است که از مهاجرت به شهرها، تمرکز گرایی و بیکاری جلوگیری شود؟ آیا می توان به مهاجرت معکوس امیدوار بود؟
**جندقیان: آنچه که آمار و ارقام نشان می دهد حدود ۲۸ درصد جمعیت کشور اینک در روستاها زندگی می کنند. نکته جالب این است که با نگاهی به میزان جمعیت روستایی از ابتدای انقلاب تاکنون در سال های ابتدایی انقلاب حدود ۲۴ میلیون تن جمعیت روستایی وجود داشت. در ۱۳۹۵ خورشیدی جمعیت روستاهای کشور به ۲۰ میلیون و ۸۴۰ هزار تن رسید؛ یعنی به طور تقریب مشاهده می شود جمعیت روستایی کشور در بازه زمانی حدود۴۰ سال از حدود ۲۰ میلیون و اندکی بیشتر، تغییر چندانی نکرده است و به این معناست که زمینه نگه داشت جمعیت که نخستین فاکتور آن اشتغال محسوب می شود، ایجاد نشده است.

بیکاری عاملی است که مردم را به مهاجرت تشویق می کند و امروز با نگاهی به شهر تهران نیز می توان این را دید که چه تعداد از مردم روستایی که جمعیت مولد کشور بوده اند به شهرهایی مثل تهران آمده اند. اگر مطابق بیانات ارزشمند مقام معظم رهبری که امسال را سال اقتصاد مقاومتی، اشتغال و تولید نامیده اند، تمرکز بر اشتغال واقعی و تولید عرصه روستایی قرار داده شود، زندگی آسان تر و درآمد بهتر را در روستاها شاهد خواهیم بود.

«مهدی میزبان» مدیرکل دفتر مطالعات جامعه عشایری سازمان امور عشایر ایران نیز در ادامه این گفت وگو به سوال هایی در ارتباط با عشایر پاسخ داد.

***ایرنا: توجه به جامعه عشایری کشور و اهمیتی که حضور آنها در مشارکت در بخش تولید و اقتصاد دارد را چگونه ارزیابی می کنید؟
**مهدی میزبان: جامعه عشایری پس از انقلاب اسلامی در طول برنامه های ۶ گانه کانون توجه بوده اند. خدمات ارزنده ای در حوزه های زیر بنایی و خدمات رفاهی شامل حال این قشر شد. نتیجه اجرای این برنامه ها را در افزایش شاخص های توسعه در حوزه های زیربنایی اعم از اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و… می توان مشاهده کرد.

بنا به ویژگی های جامعه عشایری و مناطق زیست آنها، در جاهایی محدودیت ها و محرومیت هایی دیده می شود. یکی از دلایل پایداری نسبی برخی چالش ها در جوامع عشایری همین مناطق استقرار آنها شامل مناطق دور افتاده، حاشیه ای و صعب العبور است که امکان استقرار خدمات به وسیله ارگان های مختلف را با محدودیت هایی مواجه می سازد. از طرفی دیگر حضور فصلی عشایر که در تعریف های مربوط به کف استانداردها در برخی از مناطق، ممکن است کمتر از ۲۰ خانوار باشند نیز آنها را از دریافت برخی امکانات محروم می کند. کوچندگی و دور افتادگی عشایر از مراکز ارایه برخی از خدمات وامکان برخورداری همراه با محدودیت ها، اجازه دسترسی را به آنها نمی دهد که از آن جمله می توان به مراکز بهداشتی ودرمانی و نیز امکان دسترسی به مراکز آموزشی به ویژه بعد از دوره ابتدایی اشاره کرد.

هر چند اینک در بسیار ی از مناطق عشایری بیش از ۵۰ مدرسه «یک دانش آموزی» وجود دارد و این یعنی آموزش وپرورش مانع محروم ماندن حتی یک دانش آموز می شود. اما در آموزش بعد از دوره ابتدایی ریزش بسیاری مشاهده می شود.

***ایرنا: برای رفع مشکلات و محرومیت های موجود در میان عشایر کشور چه تدبیرهایی اندیشیده شده است؟
**مهدی میزبان: در سال ۱۳۹۵ شورای عالی عشایر چند طرح بسیار مهم را تصویب کرد که شامل ارایه خدمات آموزشی، ترویجی و فرهنگی به مناطق عشایری می شود. طرح به تصویب هیات دولت رسیده است و بیش از ۱۶ دستگاه و سازمان در این خصوص مسوولیت دارند، این طرح درمرحله برنامه ر یزی قرار دارد تا در طول برنامه ششم در حوزه های آموزش های رسمی و ترویجی برای توانمند سازی درحوزه های کار و فعالیت، ارایه خدمات صورت گیرد.

همچنین در حوزه بهداشت و درمان نیز طرحی تصویب و در حال طی مراحل آخر است تا با ارایه به دولت وابلاغ آن به واحدهای مربوطه، خدمات به صورت ثابت و سیار در منطقه های استقرار عشایر به آنها ارایه شود. امسال بیش از هفت هزار میلیارد ریال از محل های مختلف برای رونق کسب وکار و تولید و اشتغال به صورت وام با کارمزدهای بسیار اندک برای عشایر عزیز در نظر گرفته شد که می توان به طرح زنجیره تولید گوشت عشایری اشاره کرد و شامل مرحله پروار بندی تا بسته بندی، بازاریابی و…می شود. اتحادیه و تعاونی های عشایری و کارها را به صورت پیوسته پیگیری می کند تا عشایر متناسب با زحمتی که متحمل می شوند دستمزد دریافت کنند. همچنین امسال ضررهای دامداران در مورد دام زنده تا حدودی جبران شد و عشایر در این زمینه سال خوبی را سپری کردند.

مهم ترین مشکل عشایر آسیب پذیری بسیار زیاد این قشر در برابر خشکسالی است چرا که زندگی عشایر به علوفه مرتعی وابسته است و علوفه مرتعی هم به میزان بارش بستگی دارد. سازمان امور عشایر و ستاد بحران در سال های اخیر برای عشایر آسیب دیده از خشکسالی سعی در جبران خسارت ها داشته و دارد. از دیگر مشکلات عشایر می توان به محرومیت زنان در دسترسی به خدمات آموزشی، درمانی، رفاهی و… اشاره کرد. برای حل آن، صندوق های خُرد زنان راه اندازی شد که با دادن اعتبارهایی به زنان می توانند در تولید، کسب و کارهای خانگی و صنایع دستی خودکفا باشند و تعاونی های عشایری نیز وظیفه بازاریابی و بازار رسانی محصولات را بر عهده دارند.

امید آن می رود که با اجرای این برنامه ها شاهد تسهیل شرایط کوچ و اسکان در جامعه عشایری باشیم و کوچندگی باعث محرومیت زنان و کودکان عشایر از خدماتی که نظام برای آنها در نظر گرفته است نباشد. هرچند تاکنون خدمات مناسب و گسترده ای به عشایر عزیر کشور ارایه شده اما تا تحقق شرایط ایده آل هنوز فاصله هست.