تکیه رضاقلی خان تهران

تکیه رضاقلی خان از تکایای نامدار تهران قدیم است که در محله عودلاجان قرار داشت.کهن محله عتیق عودلاجان یکی از چهار محله عتیق تهران است که هسته اولیه قریه تهران را به اشتراک با دو محله دیگر چال میدان و بازار در ضلع جنوبی خود جا داده است.کوچه را به نام تکیه زده‌اند، کوچه را که به انتها برسانی، تازه ورودی تکیه رضاقلی خان پیداست. تا قبل از خیابان‌کشی شهر در زمان رضاخان پیدا کردن تکیه رضاقلی خان زحمتی نداشت. عظمتی بود برای خودش. سقاخانه‌ای داشت و آب‌انباری و مسجد و حسینیه‌ای. ولی دست روزگار جز حسینیه و مسجدش را باقی نگذاشته است.رضا قلی خان ادیب دوران حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار بوده است. تکیه رضاقلی خان از تکایای نامدار تهران قدیم است و در نقشه قدیم شهر تهران معروف به «نقشه کرشیش» موقعیت تکیه رضا قلی خان مشخص شده است.

رضاقلی‌خان در زمان امیرالشعرایی خود در تهران و در محله ی عودلاجان میانی می زیست. آنچه امروزه با نام تکیه ی رضاقلی‌خان بر جای مانده، در اصل منزل و تکیه ای بوده که وی در این محل بنا کرده است. همچنین، بدون ذکر تاریخ دقیقی از این رخداد بیان شده است که وی در مجموعه ی منزل و عمارت خود مدرسه ای نیز با عنوان مدرسه ی دینی رضاقلی‌خان داشته که پس از تاسیس دارالفنون تعطیل شده است. در کتب تاریخی اخبار دقیقی از زمان ایجاد تکیه رضاقلی‌خان در دست نیست، اما با بررسی نقشه های قدیمی موجود، می توان گفت که اولین آثار وجود تکیه رضاقلی‌خان در نقشه ی موسیو کرشیش -که در هزار و دویست و هفتاد و پنج ه.ق به همت او و محصلان دارالفنون کشیده شده است- دیده می شود. در این نقشه هم چون نقشه های پیشین، قسمت های باغ و بستان نواحی شمال و شمال شرقی ساخته شده و تراکم جمعیت نیز به طور محسوسی افزایش یافته است؛ با این تفاوت که تکیه ی رضاقلی خان و کوچه های اطراف آن هم به طور کامل مشخص است. مکان تکیه در این نقشه، محل تقاطع چهار راه شمال – جنوبی و شرقی – غربی ترسیم شده است. در این نقشه، تکیه را در گوشه ی شمال شرقی خانه ی بیگلربیگی و جنوب خانه و عمارت وسیع حشمت الدوله ثبت کرده اند.
مکان دقیق تکیه در نقشه ی نجم الدوله، در سال هزار و سیصد و نه ه.ق به خوبی مشخص شده است. در این نقشه، محدوده تکیه ی رضاقلی خان عودلاجان، مسکونی تر و شلوغ تر شده و معابر چهار گانه آن تقاطع نامگذاری شده است. راه شمالی به راسته ی سرچشمه، راه جنوبی به گذر درب مدرسه (خیابان شهید خمینی)، راه غربی بی نام ( کرانه ) و راه شرقی به کوچه ی حکیم الهی( پرفسور شهاب ) موسوم شده است. سپس در کنار این تکیه، مسجد و سقاخانه و آب انبار ساخته و کل این بنا موقوفه اعلام شد.

در عصر پهلوی در جریان خیابان کشی های تهران، بخش بزرگی از این تکیه از میان رفت. چنان که راسته ی تاریخی سرچشمه و گذر درب مدرسه از بین رفتند. باقیمانده مسجد و تکیه رضاقلی خان در خیابان شهید مصطفی خمینی، تاکنون چندین بار مرمت شده است. تکیه ی موقوفه ی رضاقلی‌خان تا پایان ماه محرم برقرار بود و مردم در دهه ی عاشورا آن را با بستن پارچه مشکی و … مهیای اجرای مراسم محرم می کردند. این تکیه بعد از پامنار مهم ترین و طولانی ترین گذر محله ی عودلاجان بود. پس از اتمام دهه ی محرم تا سال دیگر تکیه برچیده می شد و سطح تکیه و معبر به وضعیت اصلی خود باز می گشت تا عبور و مرور مردم به راحتی انجام شود. در دوره ی قاجاریه تکیه ی رضاقلی از مراکز مهم عمومی این محله بود که در محله ی سادات قرار داشت.
زمانی که در دوره ی رضا شاه ، کریم آقا خان بوذرجمهری شهردار تهران بود اولین بار خیابان های مستقیم در این محله کشیده شد . با این خیابان کشی بخش هایی از مجموعه گسترده تکیه رضا قلی خان شامل آب انبار ، مسجد و سقاخانه و … تخریب می شود . تکیه رضا قلی خان امروز ، تنها بخشی از مسجد مجموعه اصلی می باشد که چندین بار تا کنون مرمت شده است.
در شرایطی که در دوره پهلوی با توجه به روند شهرسازی و توسعه شهر تهران بسیاری از خانه ها ، تکایا و … تخریب شد ولی مسیر خیابان کشی جدید تهران در محل بقعه سرقبر آقا تغییر مسیر داد . در این محل علاوه بر مدفن سیدابوالقاسم امام جمعه تهران از قبرستان ۱۴ معصوم قدیمی ترین قبرستان تهران ، مقبره بزرگان تهران ، سعید نفیسی دانش‌پژوه، ادیب، تاریخ‌نگار، نویسنده ایرانی و میرزا علی‌اکبر ناظم‌الاطبا نگارنده فرهنگ ادیبی باقی مانده است .
آدرس : خیابان مصطفی خمینی، خیابان تکیه رضا قلی‌خان

منبع:
بزنیم بیرون