تنگه بلاغی

تنگ بلاغی در جنوب مجموعه میراث جهانی پاسارگاد قرار دارد و دارای طول تقریبی ۱۸کیلومتر(جنوب غربی – شمال شرقی) و عرض بین ۵۰۰متر تا ۱۰ کیلومتر (جنوب شرقی ـ شمال غربی) از ابتدای تنگه در شمال تا تپه رحمت آباد در جنوب می باشد .

در داخل نتگ بلاغی رودخانه سیوند یا بلاغی (با نام قدیمی پلوار) می گذرد و همین امر باعث سرسبزی و خرمی(پوشش گیاهی تنگ بلاغی غالباً جنگلی و پوشیده از درختان بنه یا پسته وحشی و بادام کوهی و در حاشیه رودخانه بید می باشد) آن شده است . وجود رودخانه دائمی باعث شده توجه جوامع انسانی از گذشته بسیار دور تا کنون به این دره شده است به طوری تقریباً تمام دوره های باستانی را که تاکنون در ایران شناسایی شده است ،به صورت یکجا در این دره زیبا شناسایی شده است .

در سالهای قبل از انقلاب مطالعات سد سیوند انجام شد و پس از یک وقفه ۱۵ ساله سرانجام در سال ۱۳۷۱ کلنگ احداث سد سیوند زده شد .

تاریخچه مطالعات باستان شناسی در تنگ بلاغی اگرچه به حدود ۱۰۰ سال قبل می رسد ولی تمام مطالعات و بررسیهای صورت گرفته ناچیز و فقط محدود به یکی از قسمتهای کنده کاریهای راه شاهی موسوم به دختر بر و چند گور توده سنگی یاخرفت خانه متعلق به دوره اشکانی بود .

در دوران گذشته توجه چندانی به آثار موجود درتنگ بلاغی (خصوصاً دوره های غیر از هخامنشی) نشده است . سیاحان اروپایی نظیرجیمز موریه در سالهای ۱۸۰۸و۱۸۱۱ ، آندریاس واستولز در سال۱۸۷۸و مادام دیولافوآو همسرش مارسل دیولافواآدر سال ۱۸۸۱و۱۸۸۲از پاسارگاد دیدن کردندو چیز زیادی از تنگ بلاغی ننوشتند و باستانشناسانی نظیرارنست هرتسفلد در سال۱۹۲۸ ، اریخ .اف اشمیت۱۹۳۵ ، علی سامی۱۹۴۹تا۱۹۵۹ ، دیوید استروناخ۱۹۶۱تا۱۹۶۳، علیرضا شاهپور شهبازی و دکتر رمی بوشارلا ۲۰۰۴و۲۰۰۵ مطالبی در مورد تنگ بلاغی (بیشتر پیرامون کنده کاریهای موسوم به راه شاهی) نوشته اند .

بررسی باستان شناسی تنگ بلاغی به صورت پیمایشی گسترده در بهار و تابستان ۱۳۸۳(به مدت ۴۵ روز پیمایش به صورت پیاده و۱۳۵روز کار در مرکز مطالعات ،پژوهش و مرمت مجموعه میراث جهانی پاسارگاد )برای اولین بار توسط فرهاد زارعی کردشولی کارشناس مجموعه میراث جهانی پاسارگاد صورت گرفت و در همان سال در جشن جهانی شدن پاسارگاد طی یک کنفرانس به اطلاع نماینده یونسکو و نماینده سازمان میراث فرهنگی کشور و مدیر بنیاد پژوهشی پارسه – پاسارگاد رسید و در همان روز تصمیم گرفته شد تمام اطلاعات به صورت گزارش ترجمه شده جهت دعوت از هیاتهای داخلی و خارجی برای انجام حفاریهای نجات بخشی دسته بندی شود و سایتهای که دارای اهمیت بیشتری از لحاظ باستان شناسی بودند ،معرفی شوند ، به همین جهت از یکی دیگر از باستان شناسان بنیاد بنام آقای محمد تقی عطایی دعوت به همکاری شد و بررسی در اول پاییز سال ۸۳ به مدت ۱۲روز دوباره جهت باز بینی از سایتهای شناسایی شده و انتخاب مهمترینها صورت گرفت .

بر اساس بررسیهای صورت گرفته در تنگ بلاغی بیش از ۱۷۰ محوطه باستانی در کل تنگ بلاغی (که از این تعداد۱۳۵ اثر در حوزه دریاچه سد سیوند قرار داشته و یا اینکه راه ارتباطی آن به کلی بعد از ساخت سد از بین می رفت) شناسایی شد.

از قدیمیترین دوره های شناسایی شده دوره میانی پارینه سنگی می باشد که دارای قدمت ۲۵۰ هزار سال تا ۴۰ هزار سال قبل می باشد، مایکل روزنبرگ در بررسیهای در حاشیه رودخانه کر انجام داد و در گزارشهای خود از پیدا شدن ۳۲۸ مکان باز(Open site) که در آن تک یافته های دوره میانی پارینه سنگی کشف گردید، خبر می دهد و با توجه به اینکه رودخانه سیوند(پلوار)نیز یکی از سرشاخه های رودکر می باشد ، احتمال وجود چنین تک یافته های در تنگ بلاغی می رفت و در بررسی(اولین بررسی توسط فرهاد زارعی) انجام شده ، تک یافته های این دوره کشف گردید و در همان سال۱۳۸۳چهار کارگاه ساخت ابزار این دوره در ۴کیلومتری شمال شرقی و شمال پاسارگاد توسط زارعی شناسایی گردید .قدمت این آثار با توجه به تکنیک ساخت آنها مربوط به ۲۵۰هزار تا۴۰ هزار سال قبل می رسد .

دومین دوره شناسایی شده در تنگ بلاغی دوره پارینه سنگی جدید و فرا پارینه سنگی می باشد که دارای قدمت ۱۲هزار سال تا ۸هزار سال پیش می باشد . آثار این دوره در غارها و پناهگاهای صخره ای(۱۵ اثر) شناسایی گردید .

پس از دوره پارینه سنگی جدید و فرا پارینه سنگی ، دوره نوسنگی در تنگ بلاغی آغاز می شود یعنی ۸هزار سال قبل انسانها غارها و پناهگاهای صخره ای را ترک کرده و وارد روستاهای پیش از تاریخ شده اند .

محوطه های دارای فرهنگ مشکی ، باکون و لپویی) در بررسیهای صورت گرفته در تنگ بلاغی تاکنون ۴ محوطه شامل محوطه شماره ۷۳(احتمالاً دارای فرهنگ ،مشکی، لپویی و باکون) محوطه شماره۹۱(دارای فرهنگ باکون) ، محوطه شماره۱۱۹(دارای فرهنگ باکون) ، محوطه۱۳۱(فرهنگ باکون)و تپه رحمت آباد(دارای فرهنگهای مشکی ، باکون از هزاره ششم تا چهارم ق. م) شناسایی شد . در بررسی دوباره تنگ بلاغی محوطه ای کوچک شناسایی شد که دارای سفال آغاز نگارش (هزاره۳و۲ق.م) است این محوطه با شماره ۱۳۲ معرفی شد .