تاریخچه انواع سس‌ها و چاشنی

سس ها و چاشنی باعث لذیذتر شدن غذاها می شوند و طعمی مطلوب را به غذا می دهند .از سس‌های تند و شور و ترش گرفته تا سس‌های شیرین، سس ماهی که از ماهی تخمیر شده به دست می‌آید و در کشورهای تایلند و ویتنام محبوب است تا سس‌های به دست آمده از موادی مثل لوبیا در سرتاسر دنیا بسیار مشهور هستند. سس‌ها خاستگاه‌های مختلفی دارند. از سس‌های مشهور فرانسوی گرفته تا سس‌های آسیایی، انگلیسی، اسپانیایی، ایتالیایی و سس‌های مشهور منطقه آمریکای جنوبی. با این همه پایه تمام سس‌ها از ۵ سس مادر تشکیل شده است.

سس‌های مادر در آشپزی بین‌المللی

اگر چه تنوع سس‌ها در سرتاسر دنیا بسیار زیاد است اما تمام این سس‌ها همگی از چهار سس مادر تشکیل شده‌اند. این سس‌های مادر که اتفاقا علیرغم اسامی متفاوت‌شان همگی ریشه در آشپزی فرانسوی دارند عبارتند از:

سس بشامل یا سس سفید

سس بشامل یکی از اصلی‌ترین انواع سس و چاشنی و سس مادر در بسیاری از آشپزی‌های بین‌المللی است. برای مثال «سس مورنی» که یک سس بسیار مشهور بین‌المللی است از ترکیب سس بشامل به عنوان پایه سس به علاوه سس سفید و پنیر پارمزان درست شده است. به نظر می‌رسد دلیل نامگذاری سس بشامل ادای احترام به «بشامل» مشاور ارش لویی چهاردهم بوده است. ترکیب اصلی سس بشامل شامل آرد، شیر، کره و نمک یا ادویه‌جاتی مثل فلفل سیاه است.سس بشامل یا همان سس سفید یک سس خوشمره و کاربردی برای پخت انواع اسنک و انواع غذاهای فست‌فودی از جمله لازانیا است پس بد نیست طرز تهیه کامل آن را بلد باشید.

برای درست کردن سس سفید یا سس بشامل یک قاشق کره و یک قاشق آرد همه منظوره را با هم به مدت یک دقیقه تفت دهید. یک لیوان شیر را کم کم به این مواد اضافه کنید تا مواد سس گوله نشود و مرتب هم بزنید تا سس به غلظت فرنی برسد. در مرحله بعد ¼ قاشق چایخوری فلفل سیاه را اضافه کنید. اگر احیانا سس بشامل سفت شد بعد از ده دقیقه دو سه قاشق شیر به آن اضافه کنید.

سس اسپانیول یا اسپانیایی

علیرغم اسم این سس اما سس «اسپانیول» در اصل یک سس فرانسوی کلاسیک و قدیمی است. سس اسپانیول که از انواع سس و چاشنی مادر در آشپزی بین‌المللی و پایه بسیاری از سس‌های مشهور دنیا از جمله سس بورگینیون، سس آفریکین، سس شاسر و دِمی گلیس است. وجه تسمیه این سس ظاهرا ازدواج آشپز دربار لویی سیزدهم با یکی از اشراف زادگان فرانسوی است. مواد اصلی سس اسپانیول استاک گوشت یا سبزیجات، آرد و کره و پوره گوجه فرنگی به علاوه ادویه‌جات مختلف است. طرز تهیه سس اسپانیول هم شبیه طرز تهیه سس بشامل است. آرد را در کره سرخ کنید، وقتی که رنگش قهوه‌ای رنگ شد، آب گوشت یا آب مخلوط با آب کباب در آن ریخته دو قاشق هویج و پیاز وکرفس خرد کرده در آن بریزید و مدت نیم ساعت بپزید. سپس سس را صاف کنید و در کنار انواع غذاهای گوشتی سرو کنید.

سس هالندیز یا هلندی

یکی دیگر از انواع سس و چاشنی مشهور در دنیای رنگارنگ آشپزی بین‌المللی سس «هالندیز» یا هلندی است. این سس هم یکی از سس‌های مادر با اصالت فرانسوی است و از ترکیب کره آب شده و زرده تخم‌مرغ، لیموترش یا سرکه، نمک و فلفل سیاه درست می‌شود. به نظر می‌رسد این سس هدیه پادشاه هلند به فرانسوی‌ها بوده اما حکایت‌ها متفاوت است.

سس ولوته

یکی دیگر از انواع سس و چاشنی که از جمله ۵ سس‌ مادر در آشپزی بین‌المللی با ریشه فرانسوی است. مواد اصلی این سس لطیف و خامه‌ای استاک مرغ، کره، آرد سفید و نمک و فلفل است. طرز تهیه سس ولوته مشابه طرز تهیه سس بشامل است با این تفاوت که برای غلیظ شدن سس بعد از اضافه کردن استاک مرغ باید رمانوی شعله بماند و مرتب هم بزنید تا ته نگیرد و بافتی کرمی و لطیف پیدا کند.

سس گوجه فرنگی

پنجمین سس مادر و کلاسیک فرانسوی سس گوجه فرنگی است. همان‌طور که از نامش پیداست ماده اصلی درست کردن این سس گوجه‌فرنگی است و پیاز، ریحان، نمک، روغن، سیر و انواع ادویه‌جات برای مزه‌دار کردن این سس استفاده می‌شوند. طرز تهیه سس گوجه‌فرنگی هم بسیار ساده است. تمام مواد را با هم تفت دهید و در انتها گوجه فرنگی پوره شده را اضافه کنید. روی شعله ملایم اجازه دهید پوره گوجه فرنگی حسابی بپزد و به روغن بیفتد.

علاوه بر سس‌های مادر که پایه بسیاری از انواع سس و چاشنی در آشپزی بین‌المللی محسوب می‌شوند، سایر سس و چاشنی با انواع و اقسام نام‌ها از جمله مواد مزه‌دار کننده و طعم دهنده در آشپزی محسوب می‌شوند. برخی از مشهورترین از انواع سس و چاشنی در دنیای آشپزی عبارتند از:

سس مایونز کم چرب

از میان انواع سس و چاشنی «سس مایونز» یکی از محبوب‌ترین‌ها و پرکاردبردترین‌هاست. سس مایونز که خودش پایه بسیاری از سس‌های خوشمزه و محبوب مثل سس «تارتار» و سس هزارجزیره است با بافت نرم و لطیف و کرمی اصالتی فرانسوی دارد که بعدها در نخستین کتاب‌های آشپزی انگلستان هم از آن برده شد. به نظر می‌رسد تا قبل از جنگ آرکوس در سال ۱۵۸۹میلادی، علیرغم استفاده گسترده از این سس سفید و کرمی شکل در آشپزی ملل هنوز نام مشخصی برای آن در نظر گرفته نشده بود.

زمانی که «دوک ماین»، قبل از حاضر شدن در جنگ مقابل «هنری چهارم»، اجازه گرفت تا خوراک مرغ با سس سرد (تقریباً به شکل سس مایونز امروزی) خود را تمام کند این سس با توجه به نام او مایونز نام گرفت. در تمام این سال‌ها سس‌های مایونز با کیفیت‌های مختلف به سفره ایرانیان راه پیدا کرده و برای درست کردن انواع سس و چاشنی و غذاهای محبوبی از جمله «سالاد الویه» به کار گرفته شده است.

سس هزار جزیره

سس هزار جزیره با آن نام جذاب و هیجان‌انگیزش یکی از محصولات به دست آمده از سس مایونز است. سس هزار جزیره به عنوان چاشنی در انواع سالاد، برگر و ساندویچ‌های مختلف و غذاهایی که با مرغ گریل و کبابی درست می‌شوند استفاده می‌شوند. مواد اصلی سس هزار جزیره عبارتند از: خردل، گوجه فرنگی، سس مایونز، روغن زیتون، سرکه، سس تند، تخم مرغ و …

سس کچاپ

تاریخچه سس کچاپ از آن داستان‌های جالب و بامزه آشپزی است. اولین نسل سس کچاپ اصلا گوجه فرنگی نداشت و انگلیسی‌ها آن را براساس آشپزی چینی درست کردند. مواد اصلی نخستین نسل سس کچاپ عبارت بودند از: انواع مختلف ماهی ،قارچ و سبزیجاتی مثل بادمجان. اما سس کچاپ به شکل امروزی با طعم اصلی گوجه فرنگی در ابتدا در سال ۱۹۰۵ میلادی شخصی به نام Henry J. Heinz سس کچاپ به شکل امروزی و با اضافه کردن سرکه برای بالا بردن عمر نگهداری آن بدون استفاده از مواد نگهدارنده مضر که تا آن زمان برای نگهداری طولانی مدت از سس کچاپ استفاده می‌شد را درست کرد.

سس سالاد فرانسوی

سس سالاد فرانسوی یکی دیگر از انواع محبوب و مشهور سس و چاشنی در سرتاسر دنیاست. این سس خوشمزه که معمولا در کنار انواع سالاد، فست‌فود و ساندویچ به صورت سرد سرو می‌شود از ترکیب روغن زیتون، خردل، سرکه، فلفل پاپریکا، شکر قهوه‌ای، سس کچاپ و نمک تشکیل می‌شود. خردل را به این دلیل به سس فرانسوی اضافه می‌کنند که امولوسیون ناپایدار آب و روغن پایداری بیشتری پیدا کند. رنگ سس فرانسوی از نارنجی تا قرمز کم‌رنگ متغیر است.

انواع دیگر سس‌ها

سس کباب: مخلوطی از سس گوجه فرنگی، سرکه و ادویه است که هنگام تهیه کباب و جوجه کباب استفاده می‌شود.

سس چیلی: یکی دیگر از فرآورده‌های گوجه فرنگی سس چیلی است، سس تندی که از گوجه فرنگی، سیر، پیاز، فلفل، سرکه، شکر و نمک تهیه می‌شود. فرمول آن تقریباً شبیه کچاپ است، با این تفاوت که به جای پوره گوجه فرنگی که در تهیه کچاپ استفاده می‌شود، در سس چیلی، از گوجه فرنگی که پوست آن گرفته شده و خرد شده باشد، استفاده می‌گردد. البته بعضی از تولیدکنندگان مقدار شکر و پیاز آن را بیشتر از سس کچاپ به کار می‌برند و بعضی از سازندگان نیز فلفل بیشتری به آن می‌افزایند، تا تندی آن بیشتر شود.

سس مایونز: نوعی سس غلیظ سفید و کرم مانند است که معمولاً به صورت سرد سرو می‌شود. این سس امولسیونی از روغن نباتی به صورت معلق در زرده تخم مرغ است. همچنین از سرکه یا آب لیمو و انواع ادویه‌جات، برای مزه دار کردن این سس نیز استفاده می‌شود. مایونز، مادر همه‌ی سس‌ها قلمداد می‌شود و پایه‌ی اصلی بسیاری از سس‌های ترکیبی و سس‌های سالاد به شمار می‌رود، به طور مثال آیولی، مایونز تهیه شده با روغن زیتون به همراه سیر است، سس تارتار، مایونز چاشنی زده با ترشی و سبزیجات معطر است.

سس روسی: سس مایونز به همراه کمی سس قرمز است و سس هزار جزیره، سس روسی به همراه ترشیجات و سبزیجات معطر است.داستان‌های ضد و نقیضی در مورد چگونگی پیدایش سس مایونز وجود دارد ولی بسیاری از صاحب نظران آشپزی معتقدند که اولین بار این سس به صورت مخلوطی از زرده تخم مرغ و روغن در فرانسه تهیه شد. آشپزهای فرانسوی در سال ۱۷۵۶ این سس را در محله‌ای به نام مائون تهیه کردند، به همین دلیل به آن مائونز به معنای سس تهیه شده در مائون می‌گفتند، که بعدها به مایونز تغییر یافت، البته ایتالیایی‌ها ادعا می‌کنند که این سس شبیه ترکیبی است که در روم باستان از مخلوط روغن زیتون و تخم مرغ تهیه می‌شده است، به هر حال دعوای تاریخی بر سر مخترع این چاشنی لذیذ ادامه دارد. اولین بار در سال ۱۹۰۵ میلادی و در شهر منهتن بود که کارخانجات تولید سس مایونز، کار خود را آغاز نمودند.

سس تنوری: سس تنوری نوعی سس است که در هنگام کباب شدن گوشت این سس را بر روی گوشت اضافه می‌کنند. محتوای این دسته از سس‌ها، اغلب گوجه فرنگی همراه با سرکه و شکر است. شکر یکی از اجزای مهم سس تنوری است که باعث کاراملی شدن سس حین پخت می‌شود و به خورد عصاره گوشت می‌رود.

سس تارتار: نوعی سس سفید غلیظ است که از سس مایونز و سبزیجات ریز شده تهیه می‌گردد. از این سس برای چاشنی انواع خوراک‌های ماهی استفاده می‌شود. این سس از خانواده سس مایونز است.

سس سالاد: سس سالاد امولسیون پایدار، غلیظی است که از روغن نباتی، تخم مرغ با زرده تخم مرغ و یک ماده اسیدی تهیه می‌شود. حدود ۴۰ الی ۵۰ درصد روغن دارد و یک یا چند ماده دیگر مانند سرکه، آب لیمو، نمک، شکر، ادویه، شیر، خردل، نشاسته، صمغ و افزودنی‌های مجاز هم به آن اضافه می‌کنند.

سس سویا: نوعی سس تخمیر شده است که از سویا، غلات برشته شده، آب و نمک تهیه می‌شود. معمولاً در غذاهای آسیایی از این نوع سس استفاده می‌شود، اگرچه سس سویا انواع مختلفی دارد اما تمام آن‌ها شورمزه و قهوه‌ای رنگ هستند و برای مزه دار کردن غذا، هنگام پخت و یا سر میز غذا خوری مورد استفاده قرار می‌گیرند. این سس اولین بار در کشور چین تهیه شد، اما امروزه در سراسر قاره آسیا به خصوص، کشور ژاپن و حتی در دیگر نقاط دنیا از آن استفاده می‌شود. البته سس سویایی که مردمان ژاپن در تهیه غذا به کار می‌برند با سس سویای چینی بسیار متفاوت است. سس سویا معمولاً شور است و استفاده از آن برای برخی افراد مناسب نیست.

سس خردل: از جمله سس‌هایی است که از ترکیب و مخلوط نمودن خردل کوبیده و سرکه تهیه می‌شود و گاهی به آن سایر ادویه‌ها و شکر اضافه می‌شود. این سس برای تکمیل طعم غذا به کار می‌رود و از جمله سس‌های ساندویچی است.

سس کره: برای تهیه این سس، کره را حرارت می‌دهند تا قهوه‌ای رنگ شود، سپس به آن سرکه، نمک، فلفل و ادویه دلخواه اضافه می‌کنند.

سس هلندی: سس نسبتاً چربی که از مخلوط کردن کره، زرده تخم مرغ، آب لیمو و برخی ادویه‌ها تهیه و با ماهی و سبزیجات مصرف می‌شود.

سس خامه: سسی که از پختن کره و آرد مخلوط با شیر یا خامه تهیه می‌شود.

سس سیب: نوعی سس شیرین است که از سیب پخته و له شده تهیه می‌شود. برای مزه دار کردن این سس، آن را با شکر، شیرین می‌سازند. سس سیب را با انواع غذاها از جمله همراه با گوشت و همچنین انواع دسرها مصرف می‌کنند.

سس سفید: این نوع سس را در تهیه‌ی انواع دیگر سس‌ها به کار می‌برند. امروزه برای تهیه آن، شیر گرم را به تدریج به آرد و کره اضافه می‌کنند و آرام هم می‌زنند، سپس ادویه‌جات مختلف را به این سس اضافه می‌نمایند. غلظت سس به دست آمده به میزان آرد و شیر مصرف شده بستگی دارد.