موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان فارس در جنوب منطقه مرکزی ایران بین مدارهای ۲۷ درجه و دو دقیقه و ۳۱ درجه و ۴۲ دقیقهٔ عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۴۲ دقیقه و ۵۵ درجه و ۳۸ دقیقهٔ طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان از شمال با استان اصفهان و یزد، از مغرب با استانهای کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر، از جنوب با استان هرمزگان و از شرق با استان کرمان همسایه است.
براساس آخرین تقسیمات کشوری، استان فارس با مرکزیت شیراز شامل ۱۶ شهرستان، ۴۸ شهر، ۶۰ بخش و ۱۸۵ دهستان بوده است. مساحت این استان در حدود ۱۳۳ هزار کیلومترمربع است. شهرستانهای استان فارس عبارتاند از : آباده، استهبان، اقلید، بوانات، جهرم، داراب، سپیدان، شیراز، فسا، فیروزآباد، کازرون، لار، لامرد، مرودشت، ممسنی و نیریز.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان
کوههای زاگرس با جهت شمال غربی – جنوب شرقی استان فارس را به صورت منطقهٔ ویژهٔ کوهستانی درآورده است. قسمت عمدهٔ این ناهمواریها بر اثر یک سلسله حرکات شدید کوهزایی ایجاد شده و تحت تأثیر عوامل فرسایشی نظیر بادهای تند و آبهای روان به صورت کنونی درآمده است. استان فارس را میتوان به دو ناحیهٔ مشخص طبیعی تقسیم کرد:
– ناحیهٔ شمالی و شمال غربی که از ارتفاعات به هم پیوستهای تشکیل شده و گردنههای صعب العبور و درههای عمیق دارد.
– ناحیهٔ جنوب و جنوب شرقی که در فاصلهٔ میان رشتهکوههای فرعی قرار گرفته و شامل دشتهای حاصلخیز شیراز، کازرون، نیریز، مرودشت و مرکزی است که مزارع آنها از طریق رودهای متعددی آبیاری میشوند.
ارتفاعات استان فارس به چهار گروه مهم تقسیم میشوند:
۱. ارتفاعات شمال و شمال غربی که از کوههای سمیرم شروع میشود، تا غرب آباده ادامه مییابد و به کوه عظمت که گردنهٔ معروف کولیکُش در آن واقع شده است، ختم میشود. ارتفاعت برم فیروز نیز در این ناحیه واقع شده و از سپیدان آغاز و به ارسنجان منتهی میگردد.
۲. ارتفاعات مرکزی که کوههای اطراف شیراز (سبزپوشان و بمو) و نیز کوههای مهارلو، خرمن کوه فسا و تودج را در بر میگیرد.
۳. ارتفاعات غربی که در امتداد ارتفاعات کهگیلویه تا کوههای ممسنی در دشت ارژن (کوهمره سرخی) ادامه مییابد و به کوههای سفیدار در فیروزآباد متصل میشود.
۴. ارتفاعات جنوبی نیز شامل کوههای داراب و ارتفاعات بالنگستان یا هنگستان و کوههای لارستان است.
در استان فارس، تحت تأثیر ویژگیهای توپوگرافیک، سه ناحیه آب و هوایی مشخص پدیدار شده است:
۱. ناحیهٔ کوهستانی شمال، شمال غرب و غرب : دارای زمستانهای سرد معتدل و پوشش گیانی قابل توجه است. میزان بارندگی این ناحیه در حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیمتر در سال گزارش شده است.
۲. ناحیهٔ مرکزی : این ناحیه در زمستانها آب و هوای نسبتاً معتدل توأم با بارندگی و در تابستانها، هوایی گرم و خشک دارد. آب و هوای این ناحیه به علت کاهش نسبی ارتفاعات نسبت به شمال و شمال غرب کم و کیف متفاوتی دارد. میزان باران این ناحیه بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیمتر در سال است. شهرهای شیراز، کازرون، فسا و فیروزآباد در این ناحیه قرار گرفتهاند.
۳. ناحیهٔ جنوب و جنوب شرقی : به علت کاهش ارتفاع و عرض جغرافیایی و نحوهٔ استقرار کوهها، میزان بارندگی این ناحیه در فصل زمستان نسبت به دو فصل بهار و پائیز کمتر است. هوای این ناحیه در زمستانها معتدل و در تابستانها بسیار گرم است. میزان بارندگی سالانهٔ آن نیز ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیمتر است. شهرهای لار، اِوَز و خُنج جزو این ناحیهٔ خشک به شمار میروند.
براساس گزارش سال ۱۳۷۱ ایستگاه سینوپتیک شیراز، متوسط حرارت این شهر ۱۶/۸۵ درجه و حداکثر و حداقل مطلق دمای آن به ترتیب ۲۹/۲ و ۴/۷۴ درجهٔ سانتیگراد است. براساس همین گزارش، متوسط میزان بارندگی ماهانهٔ منطقه ۴۸/۴۵ میلیمتر است که حداکثر آن با ۱۸۴/۲ میلیمتر در آذرماه و حداقل آن با صفر میلیمتر در ماههای تیر، مهر و آبان است. متوسط رطوبت نسبی این ناحیه حداکثر ۸۴/۵ و حداقل ۱۲/۵ درصد است. تعداد روزهای یخبندان در طول سال نیز ۳۴ روز گزارش شده است.
استان فارس تحت تأثیر بادهای شمالی، غربی، جنوبی و محلی نیز قرار دارد. به طوری که جریان تودههای هوایی آن به چهار گروه تقسیم میشود:
– بادهای شمالی که از سیبری به ایران میوزند و بسیار سرد و خشک هستند و باعث برودت هوا در زمستان، به ویژه در مناطق کوهستانی میشود.
– بادهای غربی که از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه به سوی ارتفاعات زاگرس میوزند و جزو بادهای بارانآوری هستند که سبب ریزش برف و باران میشوند. این بارندگی از اواسط پائیز آغاز می شود و تا اواسط بهار ادامه پیدا میکند.
– تودههای هوای جنوبی که از عربستان به سوی استان فارس میوزند. این تودهها گرم و خشکاند و سبب افزایش دما در تابستان میشوند.
– بادهای محلی که از سمت کوهستان به دشت میوزند و عکس این مسیر را میپیمایند. نام یکی از آنها باد قهره است که در ممسنی در امتداد رودخانهٔ فهلیان میوزد.
جغرافیای تاریخی استان
منطقهٔ فارس، یکی از قدیمیترین مراکز تمدن ایران است. فارس در کتیبههای هخامنشی به صورت پارسه و در نوشتههای یونانی به شکل پرسیس آمده و معرب آن فارس است. یونانیان نام ایالت پرسیس را به اشتباه بر تمام ایران اطلاق میکردند. تا این اواخر هم اروپائیان این اشتباه را تکرار میکردند.
پارسیها مردمانی آریایینژاد بودند که تاریخ ورودشان به این سرزمین دقیقاً روشن نیست. از کتیبههای به جاماندهٔ پادشاهان آشوری چنین برمیآید که پارسیها، مانند مادها، مدتها تحت تسلط آشوریها بوده و در اطراف دریاچهٔ ارومیه یا در کرمانشاه کنونی سکونت داشتهاند. این قوم به احتمال زیاد، در حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد رهسپار نواحی جنوبی ایران شده و در سرزمین فارس امروزی سکونت گزیده است. بر پایهٔ اسناد و مدارکی که از حفریات شوش به دست آمده و نیز براساس آثاری که از بابلیها بر جای مانده است، کوروش در عیلام و انزان سلطنت داشته و پس از وی، پسرش چیشپیش (۷۴۰-۶۷۵ ق.م) پادشاه پاس و انزان بوده است. پس از درگذشت چیشپیش، سلسله هخامنشی به دو شعبه تقسیم شد: یک شعبهٔ آن در پارس و شعبهٔ دیگر در عیلام و انزان سلطنت کردند.
در سال ۵۵۳ ق.م کوروش اول به فرمانروایی سلسلهٔ ماد پایان داد و از اتحاد ماد و پارس دولت بزرگ هخامنشی را به وجود آورد : (۵۵۹-۵۲۹ ق.م) هخامنشیان تا مرگ داریوش سوم (۳۳۱ ق.م) در حدود ۲۱۹ سال بر ایران حکومت کردند و سرانجام به دست اسکندر مقدونی منقرض شدند. پس از مرگ ناگهانی اسکندر در سال ۳۲۲ ق.م حکومت ایران دچار آشفتگی شد و سلطنت هخامنشیان، در سال ۳۱۲ ق.م، به دست سلوکوس افتاد. با این همه، پارس تا زمان آنتینو خوش چهارم جزو قلمرو سلوکی بود. هنگامی که وی در سال ۱۶۴ ق.م درگذشت، پارس استقلال یافت. شاهان پارس در دورانی که سلاطین اشکانی صاحب قدرت بودند از آنها اطاعت میکردند. با این وجود پارس هرگز ضمیمهٔ متصرفات اشکانیان نشد. از پادشاهان پارس، سکههایی به دست آمده است که تقریباً اسامی همهٔ پادشاهان محلی را میتوان از روی آن سکهها روشن کرد.
ظاهراً پس از اینکه در سال ۲۸ هـ.ق استخر و فیروزآباد به تصرف اعراب درآمد، تمامی فارس ضمیمهٔ متصرفات اعراب شد و به تدریج مردم فارس نیز مسلمان شدند. اعراب فاتح تقسیم ایالت فارس را به پنج ولایت که هر یک را یک کوره میگفتند، از ساسانیان به ارث بردند و این تقسیمبندی، تا حملهٔ مغولان باقی ماند.
پنج کورهٔ فارس عبارت بودند از:
– کورهٔ اردشیر خوره که مرکز آن شیراز بود.
– کورهٔ شاپور خوره که مرکز آن شهر شاپور بود.
– کورهٔ قباد خوره یا ارجان که مرکز آن ارجان بود.
– کورهٔ استخر که مرکز آن پرسپولیس بود.
– کورهٔ دارابجرد (دارابگرد) که مرکز آن شهری به همین نام بود.
از قرن دهم و یازدهم که ایران در سایهٔ حکومت سلسلهٔ صفوی آرامش و انتظام نسبی یافت و روابطاش با کشورهای غربی که از قرن نهم هجری شروع شده بود، ادامه یافت، بسیاری از سیاحان خارجی از شیراز و فارس دیدن کردند که گزارشهای آنها بعضاً بسیار خواندنی و جالبتوجه است.
اشارهای کوتاه به تاریخ شهرستانهای استان فارس، سیمای تاریخی این استان را بیش از پیش ترسیم خواهد کرد.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵ استان فارس ۰۳۶۸۱۷۳ نفر جمعیت داشته است که از این تعداد ۵۶/۷ درصد برابر ۱۱۹۱۶۳۲ در نقاط شهری و ۴۱/۹ درصد برابر ۹۱۳۵۹۸۱ نفر در نقاط روستایی ساکن بودهاند. در حدود ۱/۴ درصد از جمعیت استان که جمعیتی معادل ۰۰۴۵۵ نفر را در بر میگیرد، غیرساکن (عشایر کوچرو و رمهگردان) گزارش شده است.
به استناد همین آمارگیری، از کل جمعیت استان در حدود یک میلیون و ششصد و چهل هزار نفر مرد و یک میلیون و هشتصد و هفتاد و شش نفر دیگر زن بودهاند که نسبت جنسی آن معادل ۱۰۳/۴ نفر است. تعداد خانوارهای استان در سال ۱۳۷۵ برابر ۲۲۹۷۵۵ خانوار بوده است که تعداد ۲۷۲۴۴۸ خانوار آن به مناطق شهری و ۱۴۹۲۹۷ خانوار آن به مناطق روستایی تعلق داشته و ۹۸۰۸ خانوار دیگر نیز جمعیت غیرساکن بودهاند. به استناد همین اطلاعات، متوسط بعد خانوار در کل استان ۵ نفر، در مناطق شهری ۴/۸، در مناطق روستایی ۵/۴ و در بین جمعیت غیرساکن ۵/۶ نفر بوده است.
تراکم نسبی جمعیت استان ۳۸/۷ نفر در هر کیلومتر است که با توجه به ۳۳/۹ نفر شاخص ملی، ۵/۲ نفر بیشتر نشان میدهد.
توزیع جمعیت شهری استان در ۴۸ شهر، نشانگر گسترش قابل توجه شهرنشینی در محدودهٔ استان است، ولی هنوز هم در مناطقی از استان، جمعیت عشایری همچنان با کوچنشینی زندگی میکنند. مهمترین ایلات عشایری استان که بخشی از جمعیت آن هنوز هم اسکان نیافتهاند، ایل قشقایی، و نیز ایلات خمسه، ممسنی و کهگیلویه هستند که اجمالی از وضعیت اجتماعی آنان در زیر مورد اشاره قرار میگیرد:
ایل قشقایی : دربارهٔ منشأ این ایل، نظرات متفاوت وجود دارد. قشقاییها مهمترین ایل کوچنده منطقهٔ فارس محسوب میشوند و مشتمل بر دوازده طایفهاند. بعضی از صاحبنظران، قشقاییها را از مغولهایی میدانند که در زمان سلطنت چنگیزخان از ترکستان مهاجرت کرده و در زمان نادرشاه در فارس سکنی گزیدهاند. بدون هیچ ادعایی و به احتمال قوی، قشقاییها دنباله قبیلهای قدیمی در ترکیهٔ آسیایی (شرق ترکیه) به نام قبیلهٔ خلج هستند که در عراق عجم در جنوب ساوه سکونت داشتند. بخشی از این ایل بزرگ به قسمتهای مختلف تقسیم و در منطقهٔ فارس پخش شدند. به همین دلیل، نام «قشقایی» که در زبان ترکی به معنی «فراری یا فرار کرده» است، به آنها اطلاق میشود. دلیل این مدعا، تیرهای از ایل قشقایی است که در شمال منطقهٔ فارس مستقر شده و در بلوک قونقری، آبادینشین شده است. این تیره به نام قدیمی «خلج» معروف است و گویش ترکی خود را نیز حفظ کرده است.
ایلات خمسه سه ایل بزرگ ترکزبان به نامهای اینالو، بهارلو و نفر هستند، یک ایل عرب زبان شامل دو طایفه عرب جیاره و عرب شیبانی و یک ایل فارسی زبان موسوم به باصری را در بر میگیرند. از ترکیب این پنج ایل، ایلات خمسه شکل گرفته است. نحوهٔ زندگی آنها ساده است و ییلاق و قشلاق آنها از جنوب آباده و مرودشت تا فسا را در بر میگیرد. از میان این ایلات، ایل بهارلو یکجانشین شدهاند و در کنارههای رود داراب زندگی میکنند.
ایلات ممسنی از چهار طایفهٔ تکش، جاویدی، دشمنزیاری و رستم تشکیل شدهاند. قلمرو این ایلات از کهگیلویه در شمال تا کازرون در جنوب گسترده است. نحوهٔ زندگی آنان ساده و تابع معیشت عشایری است.
ایلات کهگیلویه از طوایف کهگیلویهاند و به سه ایل آقاجری، بادی و جاکی تقسیم میشوند. قلمرو این ایلات از کهگیلویه در شمال غربی فارس تا مناطق گرمسیر گسترده است. یکی از تیرههای بزرگ جاکی، ایل بویراحمدی است که به زبان لری تکلم میکنند و قلمرو آنها نواحی شمال شهرستان ممسنی است که با ایلات ممسنی نیز در ارتباط هستند.
استان فارس سهمی عمده در بخشهای اقتصادی کشور به ویژه کشاورزی و صنعت دارد. طبق گزارش آمارنامهٔ کشاورزی، این استان با ۰۵۹۰۲۵۱ هکتار سطح زیر کشت پس از استانهای آذربایجان شرقی و خراسان، رتبهٔ سوم را در کل کشور دارد. براساس همین آمارنامه، این استان با ۱۲/۵۹ درصد تولید گندم رتبهٔ دوم را در کشور دارد.
در بخش صنعت، استان فارس پس از استانهای تهران، مازندران، اصفهان، مرکزی و خراسان دارای مقام ششم در کشور است.
ترکیب صنعتی استان عمدتاً از صنایع الکترونیکی، شیمیایی، ریسندگی، بافندگی و صنایع غذایی تشکیل شده است. بیشترین سهم صنایع الکترونیکی به کارخانههای مخابراتی ایران (کُما) تعلق دارد که از سال ۱۳۴۸ در این استان شروع به تولید کرده است.
کارخانه لاستیکسازی دنا (بریجستون) یکی از چهار تولیدکنندهٔ بزرگ لاستیکسازی ایران، در این استان قرار گرفته است. در زمینهٔ صنایع ریسندگی، بافندگی و چرمسازی، این استان با ۵۰ کارگاه بزرگ و کوچک، سهمی عمده در تولید محصولات نساجی و فرشبافی دارد. همراه با تولید محصولات کشاورزی، صنایع غذایی نیز که یکی از نیازهای مبرم کشور است، رشدی چشمگیر یافته است. براساس اطلاعات موجود، بیش از ۲۰۰ واحد صنایع غذایی در این استان فعالیت دارند که تولید مواد غذایی نظیر روغن، قند، شکر، گوشت و … را برعهده دارند.
پالایشگاه شیراز از سال ۱۳۵۲ آغاز به کار کرده و فرآوردههایی مانند گاز مایع، بنزین معمولی، بنزین سوپر و … را تولید میکند. در سالهای اخیر صنعت پتروشیمی استان نیز توسعهٔ قابل توجهی یافته است.
بررسی وضعیت کشاورزی و صنعتی استان گویای آن است که این منطقه پتانسیل بالایی از نظر تولید محصولات کشاورزی و صنعتی دارد که با اندکی توجه میتواند به رونق اقتصادی بیش از پیش استان منجر شود.
۱۱ بهمن ۱۳۹۲
به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 0 میانگین: 0]
نظر کاربران :
استان فارس از هز نظر که بخوایم حساب کنیم جز بهترین استان های ایارن هست و از مهمترین استان های ایرانه.و مرکز استان این استان که شیراز هت واقعا شهر زیبا و با ارزشی هست
استان فارس از نظر تاريخي و زيباي بهترين و كامل ترين استان ايران است از جمله تخت جمشید كه جهاني است
استان فارس جزو یکی از بزرگترین استانهای کشور به حساب میاد متأسفانه چند سال پیش به خاطر کشت بیرویه گندم مقدار زیادی از چشمه ها و قنات های خودش را از دست داد و آب های زیرزمینی به شدت کاهش یافت. جدا از این حرفها خیلی استان سرسبز و زیبایی به شمار میاد و پر از آثار تاریخی و تفریحی که در کشور امسال اونها رو نخواهید دید. از جمله تخت جمشید پاسارگاد، نقش رستم، نقش رجب و بسیاری از آثار تاریخی دیگر و بسیاری از باغ های زیبا و چشم نواز در شهر شیراز. بهترین موقع سفر به شهر شیراز در ماه اردیبهشت است.