موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان اصفهان با مساحتی حدود ۹۳۷۱۰۵ کیلومترمربع بین ۳۰ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۷ دقیقهٔ عرض شمالی خط استوا و ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۵۵ درجه و ۳۱ دقیقهٔ طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان که در مرکز ایران واقع شده، از شمال به استانهای مرکزی، قم و سمنان؛ از جنوب به استانهای فارس و کهگیلویه و بویراحمد؛ از شرق به استانهای خراسان و یزد؛ و از غرب به استانهای لرستان و چهارمحال و بختیاری محدود است.
براساس آخرین تقسیمات کشوری، این استان دارای دارای ۱۷ شهرستان، ۶۰ شهر، ۳۷ بخش و ۱۱۶ دهستان، و مرکز آن شهر اصفهان است. شهرستانهای استان اصفهان عبارتاند از : اصفهان، اردستان، برخوار و میمه، خمینیشهر، خوانسار، سمیرم، شهرضا، فریدن، فریدونشهر، فلاورجان، کاشان، گلپایگان، لنجان، مبارکه، نائین، نجفآباد و نطنز.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان
استان اصفهان در مرکز فلات ایران است و به علت گستردگی زیاد، شامل بخشهای متعدد کوهستانی و جلگهای است. این نواحی عبارتاند از:
– ناحیهٔ کوهستانی اردستان: که شهرستان اردستان را به وسیلهٔ دو رشته کوه : یکی در غرب از حوزهٔ زایندهرود و دیگری در شرق از کویر لوت جدا میسازد. این ناحیهٔ کوهستانی به وسیلهٔ یک رشته از کوههای کمارتفاع به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم میشود. قسمت شمالی شهرستانهای نائین، اردستان، کاشان و قسمت جنوبی شهرستان یزد را که در دامنهٔ شیرکوه واقع شده است، در بر میگیرد.
– ناحیهٔ کوهستانی شمال شرقی و شرق: که شهر نطنز نیز در دامنهٔ بلندترین قلهٔ آن یعنی کوه کرکسکوه قرار گرفته است.
– ناحیهٔ کوهستانی غرب: که شهرستانهای فریدن و فریدونشهر را در بر میگیرد.
– قسمت جلگهای: که از آبرفتهای زایندهرود به وجود آمده و با شیب ملایمی به باتلاق گاوخونی در جنوب شرقی اصفهان منتهی میگردد.
آب و هوای استان اصفهان به طور کلی معتدل خشک است، اما با توجه به تأثیر بادها و دوری و نزدیکی به منطقهٔ کوهستانی غرب و دشت کویر در شرق و جنوب شرقی، میتوان آب و هوای آن را به ۳ بخش متمایز تقسیم کرد :
– آب و هوای بیابانی: که شمال شهرستان نائین، حوزهٔ بیابانک و انارک تا شمال اردستان را در بر میگیرد. مشخصهٔ ویژهٔ آن تغییر شدید و سریع درجهٔ حرارت، کمی بارش باران و وزش بادهای تند در طول سال است.
– آب و هوای نیمه بیابانی: که شهرستان اصفهان را در بر میگیرد و خشکی هوا و کمیِ بارندگی از مشخصات این نوع آب و هواست. رودخانهٔ زایندهرود به طرز چشمگیری بر روی آب و هوای این ناحیه تأثیر مثبت دارد و آن را تعدیل میکند.
– آب و هوای نیمه مرطوب: سرد که قلمرو غرب و جنوب غربی اصفهان را در بر میگیرد. به نسبت افزایش ارتفاع، میزان بارندگی افزایش مییابد و از درجهٔ گرمای هوا کاسته میشود.
بر اساس گزارش ایستگاه سینوپتیک شهر اصفهان در سال ۱۳۷۳، حداکثر درجهٔ حرارت ۴۰/۶ درجهٔ سانتیگراد، حداقل درجهٔ حرارت ۱۰/۶- درجهٔ سانتیگراد و متوسط درجهٔ حرارت سالانه ۱۶/۷ درجهٔ سانتیگراد ثبت شده است. طبق همین گزارش، تعداد روزهای یخبندان استان ۷۶ روز و متوسط میزان بارندگی سالانهٔ آن ۱۱۶/۹ میلیمتر است.
بادهایی که در استان اصفهان میوزند، عموماً بادهای غربی و جنوب غربیاند. وزش بادهای جنوب غربی زمان خاصی ندارد و این بادها در اغلب ایام سال میوزند؛ اما بادهای غربی معمولاً در دو موقع از سال، یکی از نیمهٔ اسفند تا نیمهٔ اردیبهشت، و دیگری از اوایل شهریور تا اواسط مهر، میوزند.
رویهمرفته بادهای شدید فقط در نواحی بیابانی استان میوزند و سایر بادهای استان معمولاً به صورت نسیم و بادهای خفیف محلیاند. شهر اصفهان از نظر آب و هوا ممتاز، و فصول چهارگانهٔ آن بسیار منظم است؛ چنانکه آغاز و پایان هر فصل به خوبی مشهود است.
جغرافیای تاریخی استان
در کتابهای تاریخی، اصفهان را پایگاه سپاه شهری و دفاعی معرفی کردهاند که با توسعهٔ قلاع و دژها از امنیت نسبی برای سکونت و شهرسازی برخوردار گردیده است. وجود قلعههای متعدد تاریخی مانند قلعهٔ آتشگاه، سارویه و تبرک، کهندژ، گارد دژ و همچنین حصارهای ادوار مختلف مؤید این نظر است.
در ادوار پیشین، اصفهان نقش پلی را داشت که قسمتهای کمارتفاع شرق فلات ایران را با سرزمینهای کوهستانی غرب مرتبط میساخت و برای اطراق سرمازدگانِ کوهستان غرب، و گرمازدگان و خستگانِ هوای خشک شرق، محل مناسب و مطلوبی بود.
از اصفهان قبل از اسلام، یعنی دورهٔ حکومت مادها و دورهٔ شاهنشاهی هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان اطلاعات زیادی در دست نیست و از آن دورهها، آثار قابل توجهی بر جای نمانده است. آنچه مسلم است، استقرار جلگهٔ اصفهان در میان بیابانها و کوههای خشک مرکزی ایران از یک طرف، و اهمیت و موقعیت ارتباطی خاص آن در مرکز فلات پهناور ایران از طرف دیگر، تاریخ و سابقهٔ آن را به سابقه و قدمت کشور ایران مرتبط کرده است. پیش از برپایی پادشاهی مادها، اصفهان حد شرقی ممالکی بوده است که بابلیها از آن اطلاع داشتهاند و به احتمال قوی جزو ناحیهٔ انزان یا انشان بوده است.
از آنجا که بررسی تاریخ مناطق مختلف استان و بهویژه شهر اصفهان در شناسایی تاریخ و قدمت این خطه از سرزمین پهناور ایران مؤثر است، در ادامه، پیشینهٔ تاریخی برخی از مناطق مهم استان، به طور اجمال مورد اشاره قرار میگیرد:
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
در آبانماه ۱۳۷۵، جمعیت استان اصفهان ۲۵۵۹۲۳۳ نفر بوده است. از این تعداد ۷۴/۳۰ درصد در نقاط شهری و ۲۵/۶۷ درصد در نقاط روستایی سکونت داشته و بقیه غیرساکن بودهاند. در همین سال، از کل جمعیت استان ۴۹۲۰۱۳۲ نفر مرد و ۷۶۳۹۰۹۱ نفر زن بودهاند که در نتیجه، نسبت جنسی برابر ۱۰۵ به دست میآید. به عبارت دیگر، در این استان در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۰۵ نفر مرد وجود داشته است. از جمعیت این استان ۳۶/۶۸ درصد در گروه سنی کمتر از ۱۵ ساله، ۵۸/۴۹ درصد در گروه سنی ۶۴-۱۵ ساله و ۴/۸۰ درصد در گروه سنی ۶۵ ساله و بالاتر، قرار داشتهاند و سن بقیه افراد نیز نامشخص بوده است. از کل جمعیت استان ۹۹/۴۵ درصد را مسلمانان تشکیل میدهند. این نسبت در نقاط شهری ۹۹/۳۳ درصد و در نقاط روستایی ۹۹/۸۱ درصد است.
در فاصلهٔ سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵، در حدود ۶۴۰۵۹۱ نفر به استان اصفهان وارد و یا در داخل آن جابهجا شدهاند. محل اقامت قبلی ۴۰/۱۳ درصد مهاجران، سایر استانها، ۲۴/۶۱ درصد شهرستانهای دیگر همین استان، و ۳۱/۹۲ درصد در شهرستان محل سرشماری بوده است. محل اقامت قبلی بقیهٔ افراد خارج از کشور، یا اظهارنشده بوده است.
مقایسهٔ محل اقامت قبلی مهاجران با محلی که در آن سرشماری شدهاند، نشان میدهد که ۱۶/۴۳ درصد از روستا به شهر، ۵۷/۱۰ درصد از شهر به شهر، ۵/۸۹ درصد از روستا به روستا و ۱۷/۲۴ درصد از شهر به روستا، در طی دورهٔ ۱۰ سالهٔ ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵، مهاجرت کردهاند.
در آبانماه ۱۳۷۵، از ۳۳۵۴۹۲۳ نفر جمعیت ۶ ساله و بالاتر استان ۸۴/۶۷ درصد باسواد بودند. نسبت باسوادی در گروه سنی ۱۴-۶ ساله ۹۷/۵۲ درصد و در گروه سنی ۱۵ ساله و بیشتر ۷۹/۴۶ درصد بوده است. در بین افراد لازمالتعلیم (۱۴-۶ ساله) نسبت باسوادی در نقاط شهری ۹۷/۸۱ درصد و در نقاط روستایی ۹۶/۸ درصد بوده است. در این استان نسبت باسوادی در بین مردان ۸۸/۲۶ درصد و در بین زنان ۸۰/۸۹ درصد بوده است. این نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب ۹۰/۷ درصد و ۸۳/۶ درصد، و در نقاط روستایی ۸۲/۹۹ درصد و ۷۳/۰۲ درصد بوده است.
در آبانماه ۱۳۷۵، از جمعیت ۱۴-۶ سالهٔ استان ۶۹/۴۵ درصد در حال تحصیل بودهاند. این نسبت در نقاط شهری ۷۲/۵۳ درصد و در نقاط روستایی ۶۱/۲ درصد بوده است. در این استان ۹۵/۷۲ درصد از کودکان، ۹۰/۸۵ درصد از نوجوانان و ۴۰/۰۶ درصد از جوانان به تحصیل اشتغال دارند.
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵، در استان اصفهان افراد شاغل و افراد بیکار (جویای کار) در مجموع ۳۶/۷۲ درصد از جمعیت ده ساله و بالاتر را تشکیل میدادهاند. این نسبت در نقاط شهری ۳۵/۱۳ درصد و در نقاط روستایی ۴۱/۴۵ درصد بوده است. از جمعیت فعال این استان ۸۵/۶۳ درصد را مردان و ۱۴/۳۷ درصد را زنان تشکیل میدادهاند. بیشترین میزان فعالیت مربوط به گروه سنی ۳۴-۳۰ ساله با ۵۷/۵۹ درصد، و کمترین میزان مربوط به گروه سنی ۱۴-۱۰ ساله با ۳/۶۵ درصد بوده است. بالاترین میزان فعالیت برای مردان مربوط به گروه سنی ۳۹-۳۵ ساله با ۹۶/۸۴ درصد، و برای زنان مربوط به گروه سنی ۲۹-۲۵ ساله با ۱۷/۷۵ درصد بوده است.
بر طبق همین سرشماری، از شاغلان ۱۰ ساله و بیشتر استان ۱۴/۵ درصد در گروه عمدهٔ کشاورزی، ۴۲/۲۵ درصد در گروه عمدهٔ خدمات و ۴۲/۱۱ درصد در گروه عمدهٔ صنعت و ۱/۱۴ درصد نیز در سایر گروههای عمدهٔ فعالیت اقتصادی به کار اشتغال داشتهاند. این نسبتها در نقاط شهری به ترتیب ۷/۱۹، ۴۹/۰۵، ۴۲/۵۶، ۱/۲۰ درصد و در نقاط روستایی ۳۲/۷۱، ۲۵/۳۱، ۴۱ و ۰/۹۸ درصد بود است. توزیع نسبی شاغلان ۱۰ ساله و بیشتر، برحسب گروههای عمدهٔ فعالیت، نشان میدهد که در نقاط شهری گروه عمدهٔ خدمات، و در نقاط روستایی گروه عمدهٔ صنعت، بیشترین تعداد افراد شاغل را به خود اختصاص دادهاند.
استان اصفهان از جمله استانهایی است که ترکیب قومی مختلفی دارد. هرچند اکثریت قریب به اتفاق جمعیت استان را فارسزبانها تشکیل میدهند، ولی بختیاریها، ارمنیها و تا حدودی آذریها نیز در قسمتهایی از آن سکنی گزیدهاند. در حال حاضر، زبان رایج در استان اصفهان عموماً فارسی است، ولی مردم ساکن در آن به زبانها و لهجههای دیگری نیز تکلم میکنند که مهمترین آنها لری، ارمنی و عبری است.
استان اصفهان از کانونهای مهم صنایع کشور است؛ ضمن اینکه کشاورزی آن نیز از اهمیت قابلتوجهی برخوردار میباشد. با توجه به عوامل مختلف از قبیل آب و هوا، نوع خاک و ارتفاع، مناطق کشاورزی استان را میتوان به شرح زیر طبقهبندی نمود:
– منطقهٔ دشتی: که اطراف زایندهرود و گلپایگان را در بر میگیرد و به واسطهٔ وجود آبهای سطحی و زیرزمینی فراوان و زمینهای مستعد از مهمترین مناطق کشاورزی است.
– منطقهٔ کوهستانی: و کوهپایهای، که از اختصاصات این منطقه پوشش گیاهی متوسط، وجود آبهای سطحی و زمینهای مساعد برای کشت گندم آبی و دیم، علوفه و سیبزمینی و کاشت درختان میوه و اشجار است. از جمله میتوان از سیب درختی در منطقهٔ سمیرم و غرس مو و کشت سیبزمینی در فریدن نام برد.
به غیر از گندم که در همهٔ شهرستانهای استان کشت میشود، تنوع آب و هوا، میزان آبهای سطحی و زیرزمینی، بازار مصرف و دانش و تکنولوژی کشاورزی سبب شده است، این استان از تنوع کشت برخوردار باشد. در این استان فقط گندم به صورت دیم کاشته میشود. مناطق دیمکاری نیز محدود به قسمتی از جنوب و شمال غربی استان است. میزان محصول دیم استان در مناطق مختلف و در هر سال به علت تغییر میزان بارندگی متفاوت است؛ به طوری که در بعضی از سالها میزان محصول حتی کمتر از بذرِ کاشته شده، میشود.
پراکندگی زمینهای زیرکشت درختان میوه بیشتر در منطقهٔ جنوب، مرکز و غرب استان است. نواحی شرق و شمال استان به واسطهٔ شرایط اقلیمی، نوع خاک و میزان آبهای موجود کمتر از سایر نواحی به کشت درختان اختصاص داده شده است. در منطقهٔ شرق استان، در ناحیهٔ خور و بیابانک، به واسطهٔ شرایط آب و هوایی، بیشتر نخلستان دیده میشود.
استان اصفهان یکی از صادرکنندگان میوههای درختی است و گلابی، سیب و گیلاس از مهمترین میوههای آن هستند.
دامپروری در استان مشتمل بر گاوداری و پرورش گاو به شکل صنعتی، نیمهصنعتی و سنتی روستایی صورت میگیرد. گاوداریهای صنعتی به طورکلی به شکل ماشینی و مکانیزه و اغلب به صورت مجتمعهای شیر و گوشت فعالیت دارند. گوسفندداری و پرورش گوسفند به روش ثابت و متحرک انجام میپذیرد و پرورش طیور عمدتاً به روش صنعتی انجام میگیرد و دارای سابقهای بیش از ۲۰ سال در استان است.
علاوه بر موارد فوق، پرورش زنبور عسل و ماهی نیز در استان مرسوم و متداول است. استان اصفهان ذخایر سرشاری از انواع مواد مختلف معدنی دارد. در حال حاضر، قسمتی از این معادن مورد بهرهبرداری قرار میگیرد و به مصرف صنایع مختلف سبک و سنگین میرسد. مهمترین این معادن عبارتاند از : معادن سرب و روی ایرانکوه واقع در غرب شهرستان اصفهان، معادن طلای موته در حوالی میمه، معدن سنگچینی و ساختمانی در گدار سرخ گلپایگان.
استان اصفهان از مناطق مهم صنایع دستی کشور است. صنایع دستی در طول قرنهای متمادی به عنوان نمایندهٔ هنر اصیل اسلامی و ایرانی در دنیا شناخته شده است. در ذهن هر شنوندهای، همراه با نام اصفهان، بیدرنگ تصویر کاشیهای معرق، تابلوهای مینیاتور، قالیهای نفیس و نقشهای قلمکار آن زنده میشود. ویژگیهای فکری، روانی و ذوق صنعتگر اصفهانی موجب شده است که این صنایع از نظر تنوع، کیفیت و کمیت در میان سایر شهرهای ایران مقام اول را دارا باشد.
مصنوعات دستساز این هنرمندان و صنعتگران، نظر خریداران ایرانی و خارجی را به خود جلب کرده است. صنایع دستی و هنری اصفهان عبارتاند از : خاتمسازی، میناکاری، قالیبافی، سکمهدوزی، قلمکاری، مینیاتورسازی، نقاشی و تذهیب، کاشی و سرامیک، نقرهسازی و ملیلهسازی.
صنایع دیگری که در استان اصفهان موجودند عبارتاند از : کارخانهٔ ذوبآهن، صنایع فولاد مبارکهٔ اصفهان، کارخانهٔ پلیاکریل اصفهان، صنایع نظامی، صنایع مواد غذایی و فرآوردههای پلاستیکی و کارخانههای بافندگی و ریسندگی.
۱۹ بهمن ۱۳۹۲
نظر کاربران :
جز زيباترين استان هاي ايران و تاريخي ترين و استاني ارز اور براي كشور با هنرمنداني خلاق قلمکاری كه واقعا ديدن است
اصفهان یکی تاریخی ترین و زیباترین آثار تاریخی را در ایران و جهان است .