گنبد جبلیه کرمان ،یکی از آثار تاریخی و دیدنی کرمان می باشد که در دامنه کوههای مسجد صاحب‌الزمان این شهر قرار دارد. هرچند گفته می‌شود در ساخت این گنبد هشت ضلعی سنگی از شیر شتر به عنوان مصالح استفاده شده اما تاریخ ساخت بنا معلوم نیست و در نوشته‌های تاریخی نیز به هدف از ساخت آن اشاره‌ای نشده است.از شواهد و قراین برمی‌آید که این بنا در دوره‌های قبل از اسلام بنیان گذاری و در دوره سلجوقی تکمیل شده باشد.گنبد جبلیه را “گنبد گبری” هم نامیده‌اند که بر این مبنا می‌توان قدمت بنا را به قبل از اسلام نسبت داد.آنچه از ظاهر این بنا مشخص است سقف گنبد را از آجر ساخته‌اند و داخل گنبد ظاهرا دارای تزیینات گچبری بوده که قسمت بالای آن ریخته و قسمت پایین بنا اگر تزییناتی هم داشته از بین رفته است.
معماری گنبد جبلیه
گنبد هشت ضلعی جبلیه تماما از سنگ است و عرض پی آن در پایه به سه متر می‌رسد. در هشت طرف آن، هشت در به عرض دو متر قرار گرفته است که اخیرا برای استحکام بنا و جلوگیری از تخریب، درگاه‌ها را با سنگ مسدود کرده‌اند و فقط یکی را باز گذاشته‌اند. مصالح به‌کار رفته در دیوارها شامل سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل می‌شود. می‌گویند در ساخت گنبد جبلیه به‌جای آب، از خاکستر، تخم‌مرغ و شیر شتر استفاده شده است و مورخان و معماران دلیل استحکام بنا را همین امر می‌دانند. البته صحت این مطلب دقیقا به اثبات نرسیده است.
هشت‌ضلعی
در پایینی‌ترین بخش یک هشت‌ضلعی واقع شده است که در واقع دیوارهای اتاق هستند. این دیوارهای ضخیم هشت ضلع را تشکیل می‌دهند که در هر ضلع، می‌توان طاق‌نمای بزرگ قوس‌داری را مشاهده کرد. داخل طاق‌نماها و در طرفین آن‌ها نغول استفاده کرده‌اند. هدف از این کار، کاهش بار بنا در داخل قوس‌ها بوده است. این نغول‌ها شامل لوحی مربع یا مستطیل شکل در بالای سردرها، دو نغول مستطیلی در بالا و طرفین طاق‌نما و دو نغول با قوس جناغی در پایین و دو طرف طاق‌نما می‌شود.
حلقه‌های میانی
میان دیوارهای هشت‌ضلعی و گنبد، دو حلقه واقع شده‌اند که حلقه پایین‌تر به‌صورت شانزده ضلعی و حلقه بعدی دوباره هشت‌ضلعی می‌شود. با بالا رفتن ارتفاع، از قطر بنا کاسته شده است. در لایه پایینی نورگیرها به‌صورت یک در میان در اضلاع کار شده‌اند. در حلقه بالایی نیز روی هر ضلع سه نغول مستطیلی تعبیه شده‌اند.
گنبد
گنبد را با استفاده از آجر ساخته‌اند. ارتفاع ساقه سنگی گنبد هشت متر است و در وسط آن نورگیری تعبیه کرده‌اند. به‌نظر می‌رسد قرار بوده است این گنبد دوپوش باشد و به دو دلیل این اتفاق نیفتاده است؛ یا یکی از پوش‌ها از بین رفته یا عملیات ساخت پوش دوم ناتمام مانده است. داخل گنبد نیز ظاهرا تزیینات گچبری داشته که قسمت بالای آن ریخته است. قسمت پایین بنا نیز اگر تزییناتی داشته، از بین رفته است.
درون بنا
درون بنا تزیینات خاصی دیده نمی‌شود. البته برای تبدیل هشت‌ضلعی به دایره ساقه گنبد، از طاق‌نما یا قوس تیزدار استفاده شده است. نغول‌ها نیز در این بخش حضور دارند.
مصالح بکار رفته
مصالح بکار رفته در دیوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است.در کرمان در مورد این بنا این گونه شایع است که در ملات آن شیر شتر استفاده شده و از این رو در استحکام آن نقشه داشته است. پس از ظهور اسلام و فتح ایران به دست مسلمین در هنر معماری نیز تغییر و تحولاتی صورت گرفت، هر چند سبک ایرانی هنوز در این سال ها رعایت و لحاظ می شد.
موزه سنگ کرمان
گنبد جبلیه در سال ۱۳۱۶ توسط وزارت فرهنگ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۸۳ پس از مرمت به موزه سنگ کرمان (گنجینه جبلیه) تبدیل شد. این مجموعه ۱۰۰ قطعه از سنگ‌های حجاری‌شده و کتیبه‌ها را از دوره‌های تاریخی مختلف در خود جای می‌دهد.
از کتیبه‌های موجود در این گنجینه می‌توان به کتیبه مسجد آبدر اشکان رابر بافت اشاره کرد.این کتیبه یکی از قدیمی‌ترین کتیبه‌های موجود در این گنجینه است که مربوط به بنای یادبود یک مسجد در ارتفاعات شمال شهر رابر آبادی آبدر اشکان (اشکون) واقع در شهرستان بافت است. این کتیبه بر روی قطعه سنگی طبیعی و به خط کوفی اجرا شده و مضمون آن به این شرح است: امر ببنا هذالمسجد یحیی بن عبدالله بن یوسف فی سنته خمسه عشرین و اربع مائه غفرالله له.
کوچکترین سنگ قبر کشف شده در استان کرمان نیز در این گنجینه نگهداری می‌شود.این سنگ در سال۱۳۷۷توسط احمد ایلاقی کشاورز دهستان قائم آباد کشف و تحویل سزامان میراث فرهنگی استان کرمان شد .این سنگ با ابعاد ۲۲ در ۲۶ سانتیمتر و کتیبه آن شامل دو بخش است .یکی نوار حاشیه‌ای و دیگری نوشتار وسط که در یک کادر قرار گرفته است.حاشیه کتیبه که شروع آن از قسمت پایین گوشه سمت راست است شامل آیه ۱۸و بخشی از آیه ۱۹سوره مبارکه آل عمران است.
در پایان کتیبه در قسمت سمت چپ نام متوفی و سال وفات در یک کادر محرابی شکل قرار گرفته است بدین مضمون: هذا قبر العبد الضعیف المحتاج الی رحمت الله ابی جعفر احمد بن حمزه بن علی غفارالله ان توفی فی جمادی الاخر سنه الحدی و اربعین و خمسه مابه.چنانکه از کتیبه سنگ بر می‌آید تاریخ وفات متوفی سال۵۴۱هجری قمری می باشد .
سنگ قبر
در میان سنگ قبرهای موجود در گنجینه جبلیه سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری نویسنده تاریخ کرمان نیز به چشم می‌خورد.به گفته دکتر باستانی پاریزی مورخ معاصر کرمانی، وی در امر تالیف کتاب تاریخ کرمان با پدرش همکاری داشته است.متن سنگ قبر وی به این مضمون است: وفات مرحوم مغفور آقای میرزا آقاخان خلف مرحوم میرزا احمدعلی خان وزیری طاب ثراه به تاریخ شهر شوال سنه .۱۳۱۷
در بین وقف نامه‌های سنگی موجود در گنجینه جبلیه، کتیبه وقف آتشکده روستای قناتغستان نیز جالب توجه است.این وقف نامه بعد از تخریب آتشکده، توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان کرمان به این سازمان منتقل شد و هم‌اکنون در این گنجینه نگهداری می‌شود.این وقف نامه مربوط به سال۱۲۸۲ هجری قمری می باشد .
نحوه دسترسی
آدرس : استان کرمان، شرق کرمان، خیابان شهدا
نظر کاربران :
به یک بار رفتنش می ارزه ولی بازدید از داخل گنبد به اندازه هزینه بلیط نمی ارزه
جبلی» تحریف یافته کلمه گبری است كه «گ» به «ج» بدل شده‌است که آن را گنبد «گبر» نیز گفته‌اند می‌توان حدس زد که شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است
گفته مي شود در ساخت اين بنا از شير شتر به جاي آب استفاده شده كه دليل استحكام اين بناست
مسجد صاحب الزمان در واقع هم محل گردشگري و تفريح درون شهري اغلب خانواده هاست و هم قبرستان اصلي كرمان