کلوخ اندازان یزدی

در زمان هایی نه چندان دور، مردم ایران برای استقبال از ماه رمضان آداب و آیین بخصوصی داشتند. آدابی چون نقاره زنی، کلوخ اندازون، ، خاک گیری، بازسازی و نوسازی مساجد و قالی های آنها، ریزه خوانی و مناجات خوانی. هرچند هنوز گوشه هایی از این آداب و رسوم هنوز در برخی مناطق به چشم می خورد اما به نظر می رسد زندگی شهری و اقتضائات آن مجال پرداختن به این سنت های زیبا را از مردم این دیار ستانده است. آیین زیبای نقاره زنی در شب حلول ماه رمضان یکی از سنت هایی است که از زمان ایران باستان رواج داشته و پس از ورود اعراب به ایران رنگ و بوی اسلامی به خود گرفته است. سال گذشته به مناسبت حلول ماه رمضان، پس از مدت ها بار دیگر سنت نقاره زنی احیا شد تا مردم امروز را به تامل در دقایق مناسک و رسوم گذشته وادارد. مراسم نقاره زنی با طبالی همراه است و انسان با شنیدن نوای آن حس می کند حتی در موسیقی کوبشی ایرانی نیز حسی حزین سیلان دارد، صدا با گوش جان ها آشناست و یاد غم غریبی را در دل زنده می کند. دکتر «اردشیر صالح پور» مدرس دانشگاه هنر درباره سنت «نقاره زنی» می گوید: «سنت نقاره زنی به ایران باستان باز می گردد، حرمت و تقدس خورشید همواره برای ایرانیان مد نظر بوده و هر گاه هنگام غروب خورشید به چاهسار مغرب فرو می رفته همواره از بیم این که مبادا برنیاید، تشویشی در دل آنها ایجاد می شد و برای ازدیاد نور و برکت خورشید، شروع به نقاره زنی می کردند. بعدها همواره در کسوف و خسوف هم بر طبل های برنجی می کوفتند و این تصور عامیانه را داشتند که خورشید در خلق اژدهای شب فرو رفته و شب دارد او را می بلعد .» وی با اشاره به تاریخ و قدمت برگزاری این مراسم از قول هرودوت، مورخ یونانی می افزاید: «نقاره زنی به هنگام جنگ یکی از سنت های رایج هخامنشیان بوده و در دوره ساسانیان با کرنا نوازی همراه بوده است. پس از اسلام، دیلمیان اولین حکومت اسلامی هستند که خلفای بغداد را وادار می کنند از آیین نقاره نوازی به گاه اذان و شامگاه و صبحگاه استفاده کنند و این نخستین آمیزه فرهنگ ایرانی و اسلامی است. این سنت تداوم پیدا می کند و این دو نوبت نوازی (شامگاه و صبحگاه) به سه نوبت و چهار و پنج نوبت می رسد .» دکتر صالح پور در ادامه با اشاره به این که این سنت تا قرن دهم کم کم فراموش شد، به احیای مجدد آن در دوره صفویان اشاره می کند و می افزاید: «در دوره صفویان که یک حکومت مذهبی سر کار می آید از نقاره زنی برای تهییج لشگر استفاده می شود. در دوره قاجار شاهد توجه جدی به نقاره زنی هستیم که در میدان ارگ سلطنتی ناصرالدین شاه سر در نقاره ای است که آن جا نقاره می نواختند .» سال گذشته به مناسبت افتتاح سر در باغ ملی و همزمانی آن با حلول ماه مبارک رمضان نقاره نواخته شد. آیا این سنت زیبا تداوم پیدا می کند؟ مراسم پیشواز در شهرستان ها شهرستان های ایران هر کدام سنت ها و آیین های ویژه ای برای ماه مبارک رمضان دارند. «ابوالقاسم فقیری» محقق فرهنگ عامه در این مورد به آداب مردم شیراز اشاره می کند: «شیرازی ها، آخرین جمعه ماه شعبان را کلوخ اندازون گویند. در این روز رسم است که مردم دسته دسته به گردشگاه های اطراف شهر می روند و آن روز را با خوشی به شام می رسانند. چون باور دارند که ماه مبارک رمضان، ماه عبادت است و در این ماه تنها باید عبادت کرد.» از چند روز مانده به ماه رمضان، بعضی از خانواده ها نذر دارند و افطاری می دهند و بیشتر میهمانی ها به شکل افطاری برگزار می شود. همچنین رسم است که پس از افطار، مردم به دید و بازدید می روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می نشینند، صحبت می کنند و شب چره ای شامل تنقلاتی مانند رنگینک، زولبیا و بامیه می خورند.» در همین شیراز، خانواده هایی که دختری را شوهر داده باشند، در اولین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف می دانند تا افطاری کاملی به نام «روز والون» تهیه کنند و همراه با گلی برای عروس بفرستند، در شیراز از هر نوع هدیه عروس را گلی می گویند. «رمضان خوانی» یا «الله رمضونی» نیز یکی از سرگرمی های بچه ها و جوانان در ایام ماه مبارک رمضان در برخی از مناطق کشور است . دکتر «محمد مهدی ناصح» درباره نحوه اجرای این رسم در خراسان به ویژه در شهر بیرجند چنین توضیح می دهد: «کودکان و نوجوانان در ایام ماه رمضان در گروه های مختلف و تحت سرپرستی یک نفر به در منازل می روند و با خواندن شعرهایی، از صاحب خانه تقاضای شیرینی و خوردنی می کنند، شعرهایی که در این مراسم خوانده می شود به نام رمضانی مشهور است و معمولا توسط سرگروه خوانده می شود .» مردم گیلان چند روز قبل آغاز ماه مبارک رمضان با روزه داری به پیشوازاین ماه مبارک می روند که در اصطلاح محلی به آن آیین« پیشاشو » گفته می شود. درماه مبارک رمضان سفره خانواده های گیلانی نیز نسبت به ماههای دیگر سال تغییرمی کند و غذاهای مقوی جای غذاهای کم پروتئین را می گیرد. بسیاری از خانواده های گیلانی در این ماه برای افطار یک نوع شیرینی محلی تهیه می کنندکه به آن “رشته و خوشکار” می گویند. در پخت این نوع شیرینی ازآرد برنج ، شکر ، مغز گردو و ادویه جات معطر استفاده می شود و استفاده از آن به دلیل برخورداری از گلوکز و پروتئین گیاهی موجود در مغر گردو بسیار نیرو بخش است. غذاهای ماه رمضان در هر گوشه از ایران زمین، مردم هر خطه در ماه رمضان، غذاهای خاصی می پزند و برای افطار و سحر تدارک ویژه ای می بینند. «سید احمد وکیلیان» مدیر مسئول فصلنامه «فرهنگ مردم» در این باره می گوید: «زمانی که هنوز دکان نانوایی در شهرها نبود، مردم در خانه ها نان می پختند، به طور مثال در شهر اصطهبانات فارس، هفت نوع نان مانند نان های جو، ذرت و بلوط برای سحر و افطار طبخ می شد که از نان های سبک تر برای افطار و از برخی دیگر برای سحر استفاده می کردند. همچنین در این شهر هفت نوع اشکنه نیز برای ماه رمضان پخته می شد مانند اشکنه های شمبلیله، بابونه، گشنیز، باقلا و …… وی می افزاید: «آتش نیز یکی از غذاهای سنتی ماه رمضان است و انواع مختلفی دارد. آش بی بی سه شنبه در جهرم فارس، آش روزه در برد سیر کرمان،‌ آتش قره میخ دردره گز خراسان و آش قونبید در قم، هر یک به شکل و شیوه خاصی پخته می شود.» از دیگر غذاهای ماه رمضان می توان از آبگوشت مرغ در کازرون، برنج بلغور در کالتان، پشت اسمی در جهرم، پنیر کوزه در قزوین،ته تالی در اراک، ترشی تره در کته سر خمام، تیره در سهران طالقان، چنگال لور در اصطهبانات فارس و حلالی در اسماهور الیگودرز نام برد. همچنین ایماج از جمله خوراکی های سفره افطار در قزوین است که با خرده های نان خشک، پنیر و گردو درست می شود . آداب ترکمن ها در ماه رمضان ترکمن ها در ایام ماه مبارک رمضان آداب و رسوم مخصوص خود را برگزار می کنند. آداب و رسومی چون؛ نماز تراویح، روز خانه تکانی، روز شیرینی پزان و نماز عید سعید فطر که خود آیین ویژه ای دارد. یکی از جالب ترین رسوم ترکمن ها، تهیه جهیزیه دختران در شب های ماه مبارک است. در این شب ها دختران جوان و دم بخت ترکمنی تا سحر بیدار می مانند و به دوخت و دوز جهیزیه مشغول می شوند. هر دختر باید ۴۰ عدد پیراهن بلند ترکمنی و ۴۰ عدد «نقش بالاق» یا شلوار هفت تکه ترکمنی به عنوام جهیزیه به خانه شوهر ببرد و همه این ها را باید با دست های خود دوخته باشد. همچنین در شب های قدر برای دخترانی که تازه نامزد شده اند و یا نوعروسانی که پیش از ماه مبارک رمضان به خانه بخت رفته اند شیرینی مخصوصی فرستاده می شود. علاوه بر این در شب «یا رمضان» امام جماعت مسجد یا یکی از طلبه ها همراه گروهی از جماعت به خانه ها سر می زند و مقابل در هر خانه ۳ بار غزل مخصوص شب قدر را می خواند.