کشف ۱۱۰ رشته قنات متعلق به دوران پیش از اسلام

سرپرست هیئت باستان شناسی قنات‌های شهرستان بویین زهرا گفت: گفت: در فاز دوم این پروژه که با هدف تعیین موقعیت قنات‌های پیش از اسلام در جنوب دشت قزوین صورت گرفت با پیمایش‌های دقیق ۱۱۰ رشته قنات، بقایای ۱۲ آسیاب و ۴ کوره تولید کول (نای) سفالی مورد شناسایی قرارگرفت.

مصطفی ده پهلوان با اعلام این خبر گفت: دشت قزوین در شمال مرکزی فلات ایران قرار دارد و از شمال به دامنه های جنوبی کوه های البرز، از غرب به ارتفاعات موازی چرگر و مناطق طارم، منجیل و زنجان و از جنوب به ارتفاعات رامند محدود می شود.

او با بیان اینکه این دشت از سمت شرق باز است و به دشت ساوجبلاغ کرج منتهی می شود افزود: وسعت دشت قزوین ۴۴۳هزار هکتار و رودخانه شور که از به هم پیوستن رودخانه های کوچک خررود، حاجی عرب، کردان و مسیل های مختلف به وجود می آید، بزرگترین رودخانه این منطقه است و به دریاچه حوض سلطان می ریزد.
به گفته این باستان شناس، دشت قزوین یکی از دشت های طبیعی ـ فرهنگی است که به موازات فرهنگ های پیش از تاریخ و (رویدادهای دوران تاریخی) دیگر نقاط فلات ایران تحولات باستان شناسی خاص خود را پشت سر گذاشته و در جریان تعاملات فرهنگی با مناطق پیرامونی، شواهدی از روابط فرهنگی درون و برون منطقه ای را در خود بر جای نهاده است.
ده پهلوان با بیان اینکه دو عامل اصلی و مهم در دنیای باستان و حتی امروز، دشت قزوین را برای جوامع مستقر در فلات ایران مساعد ساخته تصریح کرد: نخست آن که این دشت از نظر حاصلخیزی دارای ظرفیت فوق العاده ای است و این ویژگی برای استقرار جوامع اولیه در دوران آغاز کشاورزی و همزمان با شکل گیری تمدن های دنیای باستان بسیار مناسب بوده است.

گفتنی است، به دنبال زلزله مهیب دهم شهریور سال ۱۳۴۱ اکثر قنات های بوئین زهرا تخریب و کشاورزی از رونق می افتد. شرکت های خارجی برای کمک به رونق دوباره کشاورزی منطقه اقدام به حفر چاه های عمیق می کنند و این اقدام شوم در منطقه آغاز و به مرور به دلیل عدم درک درست روستاییان از عواقب این امر بی رویه رواج می یابد؛ به گونه ای که امروز به دلیل برداشت زیاد آب شاهد فرونشست زمین و ایجاد فروچاله های متعدد در منطقه بوئین زهرا هستیم. میراث ارزشمند قنات و شبکه های آبرسانی در شهرستان بوئین زهرا خود گواه زیست مسالمت آمیز انسان و طبیعت است؛ میراث و تجربه بشری که متأسفانه به باد بی توجهی قرار گرفت.

او عامل مهم دیگر را وضعیت خاص جغرافیایی این دشت عنوان کرد و افزود: دشت قزوین در دامنه های جنوبی البرز و حاشیه شمال کویر مرکزی ایران واقع شده و داد و ستد و ارتباط در دنیای باستان بین تمدن های شرق و غرب به ناچار از این تنها رهگذر مساعد و قابل زندگی انجام می گرفته و بی شک محوطه های پیش از تاریخی، تاریخی و اسلامی بسیاری در این دشت شکل گرفته اند.
سرپرست هیات باستان شناسی گفت: در کنار بهره گرفتن از تمامی زحمات و نتایج باستان شناسان در دهه های گذشته که در دشت قزوین فعالیت داشته اند، نیاز است که برخی از این یافته ها و محوطه های متعلق به دوره های مورد نظر با توجه به اهداف ارائه شده و در افق ها و بافت های مجزایی، مورد بازنگری و بررسی مجدد قرار گیرند.
وی تصریح کرد: از آنجایی که رشته قنات های منطقه مورد نظر (به عنوان عامل شکل گیری، حیات و حتی رکود محوطه های باستانی) تاکنون مورد شناسایی و ثبت دقیق قرار نگرفته اند، بنابراین شناسایی دقیق آنها می تواند تأثیر شگرفی در درک ما از عوامل تأثیرگذار در شکل گیری محوطه های منطقه مورد نظر داشته باشد.
او با بیان اینکه ایرانیان در طول تاریخ همواره نقش اساسی در دانش مهندسی آب شامل مهار، کنترل، ذخیره و توزیع آب داشته اند گفت: آثار باقی مانده از ساخت سدها، شبکه های آبرسانی، پل ـ بندها و سازه های مشابه دیگر که بسیاری از آنها پس از گذشت بیش از هزاران سال از تاریخ ساختشان، همچنان درحال استفاده هستند، از آن جمله اند.
وی با اشاره به این نکته که حدود دو سوم از جغرافیای ایران را نواحی خشک و بیابانی فرا گرفته افزود: مردمان این سرزمین از دیرباز با هوشمندی خود، به مقابله با آن پرداخته و با مهار آب این مشکل را برطرف کرده اند که یکی از اقدامات مهندسی ایرانی، ساخت و ابداع کاریز یا قنات است.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، ده پهلوان، وجود بیش از چهل هزار رشته قنات در ایران با قدمتی چندهزار ساله که همچنان نزدیک به سی هزار رشته از آن در حال بهره برداری است، را نشان از هوشمندی ایرانیان در استحصال آب در مناطقی دانست که نزولات جوی به کمترین میزان بوده و روانآب قابل اعتمادی وجود ندارد.
او در ادامه استان قزوین را یکی از استان های فعلی ایران دانست که شواهد بسیاری از سازه های سنتی آب در آن در زمینه مهندسی مهار آب شامل حفر قنات، کانال های سنتی انتقال آب، ساخت بند، آب انبار و سایر سازه های آبی سنتی، برجای مانده است.
این باستان شناس با بیان اینکه طبق آمار وزارت وقت کشاورزی در سال ۱۳۷۸، ۲۸۵ رشته قنات با تخلیه سالیانه ۱۳۰ میلیون متر مکعب بصورت فعال در این استان وجود داشته افزود: این درحالی است که سوابق بیش از ۷۰۰ رشته قنات با عمری حداقل ۳۷ ساله تا هزاران سال در این استان وجود داشته است.
ده پهلوان تأکید کرد: حفظ سوابق ارزشمند مهندسی آب و قنات در این استان و برنامه ریزی برای احیاء آن با اهداف گردشگری، اقتصادی و فرهنگی به جهت قدمت دیرپای آثار تاریخی در استان قزوین امری ضروری است که در اثر عدم توجه به آن، بیم آن می رود تا سوابق بسیاری از این دستاوردهای مهندسی آب از بین برود.
او گفت: در فاز نخست پروژه پژوهشی بررسی و شناسایی قنات های شهرستان بوئین زهرا به بررسی و شناسایی قنات های بخش های مرکزی و رامند و دهستان های رامند جنوبی، ابراهیم آباد، سگزآباد و رحیم آباد و در فاز دوم به بررسی و شناسایی قنات های مناطق دیگری از قبیل بخش های مرکزی و شال و دشتابی و دهستان های زهرای بالا، زهرای پایین، زین آباد، قلعه هاشم، دشتابی شرقی و غربی از شهرستان بوئین زهرا پرداخته شد.
به گفته وی، در جریان این پروژه و با پیمایش های دقیق ۱۱۰ رشته قنات، بقایای ۱۲ آسیاب، ۴ کوره تولید کول (نای) سفالی در شهرستان بوئین زهرا مورد شناسایی قرار گرفت.
سرپرست هیئت باستان شناسی گفت: متأسفانه در اثر توسعه بی رویه زمین های کشاورزی و اقدامات تخریبی و تجاوز به حرایم قنات ها بخشی زیادی از رشته قنات ها برای همیشه تخریب شدند و در مواردی درک موقعیت اصلی مادر چاه ها و سایر چاه های برخی از قنات ها میسر نشد.
او تأکید کرد: بخشی از این خلاء با کمک عکس های هوایی تاریخی پوشش داده شد و به راحتی می توان روند تخریب هر قنات را به صورت مستند مشخص ساخت.