جستجوی شهر به شهر :
رزرو هتل رزرو هتل های شهر وان ترکیه

پل شهرستان ( جی )

تاریخ بروزرسانی :
۲۴ دی ۱۳۹۶

پل شهرستان در تاریخ ۱ دی ۱۳۴۸ با شمارهٔ ثبت ۸۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قدیمی ‏ترین پل زاینده‏ رود است که به عقیده بعضی از محققین اساس امروز آن ساسانی است ولی ریشه و پایه هخامنشی دارد و قسمت های فوقانی آن الحاقاتی از آثار دوره دیالمه و سلاجقه را در بر می‏ گیرد . این‌ پل‌ قدیمی‌ در ناحیه‌ « جی‌ قدیم ‌» ‌ واقع‌ شده‌ و از نظر معماری‌ فوق ‌العاده‌ جالب‌ توجه‌ است‌ و یکی از پل های باستانی است که در چهار کیلومتری مشرق اصفهان واقع و از دو طرف از آن پل عبور می ‏کنند . یکی از خیابان های مشتاق و سارویه و از دامنه تپه اشرف و دیگر از دالان بهشت ؛ در دو طرف این پل بیشه و باغ ها و آپارتمان های تابستانی وجود دارد .

این پل از نظر معماری بسیار جالب و بعقیده باستان شناسان مربوط به دوره ساسانیان است و پایه ‏های آن بر روی سنگ های طبیعی کف رودخانه استوار گردیده است عده‏ای هم ساختمان آن را به دوره دیلمیان مربوط می ‏دانند . این پل در نه کیلومتری مشرق پل خواجو واقع شده است ثبت این پل در گردش اداری است .
امروزه این پل را پل شهرستان می‏ نامند ، ولی در روزگاران قدیم جسر حسین و پل جی هم نامیده می ‏شده . از نویسندگان قدیم ، مفضل بن سعد بن‏ حسین مافروخی اصفهانی در کتاب خود بنام محاسن اصفهان ، از این پل بنام جسر حسین یاد کرده است و قصر هایی که نزدیک این پل بنا شده بوده را ستوده است . با توجه به مطالب کتب تاریخی و آثار به دست آمده که به آن اشاره خواهد شد ، پل مذکور از پل‏ های معروف اصفهان در دوران دیلمیان و سلجوقیان بوده است . بر پایه شباهت پل شهرستان با پل‏ های ساسانی خوزستان ، مانند : پل شادروان شوشتر و پل دزفول ، اساس و بنیاد این پل را به دوران ساسانی نسبت داده ‏اند . زیرا توجه ساسانیان به پل سازی که یکی از لازمه‏ های شهر های کنار رودخانه یا است شهرت دارد .

اقدامات ساسانیان در زمینه ایجاد تاسیسات زیربنایی ، نظیر جاده ، پل ، سد و کانال‏ های آبرسانی ، نشانه‏ ای از توجه آنها به برنامه ریزی عمرانی است و از پیش می ‏توان پذیرفت که شکوفایی زندگی شهری با جمعیت رو به افزایش شهرها ، بدون وجود تجهیزات فوق ، امکان ‏پذیر نبوده است . برخی از آثار بجا مانده از تاسیسات ساسانی و همچنین اشارات مورخین اسلامی به جنبه هایی از اقدامات مزبور ، بیانگر توجه ساسانیان به هر دو نوع برنامه ریزی فوق الذکر است . افزایش جمعیت و گسترش ابعاد شهرها ، بی شبهه مسایل متعدی بر کارگردانان عصر ساسانی مطرح می ‏کرد که از آن جمله ، مشکل تامین آب مردم بود . ساسانیان سدهای متعدد بدین منظور ایجاد کردند و به توزیع آب ، میان شهرنشینان اهتمام نمودند . سپس با استفاده از نوشته ‏های اصطخری و این حوقل در می ‏یابیم که حتی قرن ها پس از اسلام ، اداره تقسیم آب در شهرهایی چون سمرقند ، به عهده زرتشتیان بود .

سمرقند ، منبع آبی مهم و شبکه توزیعی از لوله‏ های فلزی ( قلعی ) داشت و نموداری از ابتکارات ارزنده ساسانیان به شمار می ‏رفت . توزیع آب در محلات نیشابور نمونه دیگری از اقدامات ساسانیان در زمینه تاسیسات آبرسانی شهر ی است . در زمان قدیم ، آب رودخانه‏ ای را که از طرف شمال به شهر نیشابور سرازیر می ‏شد ، از زیرزمین به داخل شهر می ‏آوردند و آن را پس از رسیدن به شهر ، به وسیله رشته‏ های متعدد قنوات به محله‏ های و خانه ‏ها تقسیم می ‏کردند . به طوری که تقریباً بیشتر مناطق ، دارای آب جاری بوده است .
تقسیم آب زاینده رود نیز همانطور که ذکر شد ، به اردشیر بابکان نسبت داده شده است . شاید احداث مادی ‏های اصفهان نیز از اقدامات دوره ساسانی باشد . این رسته یادآور می ‏شود که نامگذاری رودخانه زرین رود ( زاینده رود ) از اقدامات اردشیر بابکان بوده است .

مصالح ساختمان به کار رفته در پل شهرستان
الف) سنگ
از لاشه سنگ و ملات برای ساختن پل استفاده شده است .
ب) آجر
در ساختمان پل و بنای موسوم به گمرک خانه ، از آجر استفاده شده است . ابعاد آجر ها به این شرح است ۲۵*۲۵*۵ سانتیمتر، قرمز رنگ ۲۶*۲۶*۵ سانتیمتر، کرمی مایل به سبز .
پ) خشت
ابعاد خشت ها به علت اندودی که در اثر مرمت‏ های مکرر بر روی آن انجام شده ، نامشخص می ‏باشد . از خشت ، در ساختمان گمرگ خانه پل استفاده شده است .

خصوصیات پل شهرستان
طول پل مزبور از ستون مدور آجری تا انتهای سنگفرش قدیمی ، در حدود ۱۰۵ متر و عرض آن از ۴/۲۵ تا۵ متر متغیر است . جهت پل ، شمالی – جنوبی با کمی انحراف است . انحراف آن از فاصله چهل متری از سمت جنوب آغاز می ‏گردد کف پل هموار نیست ، بلکه از مرکز پل در دو سمت دارای شیب ملایمی است .

پل شهرستان دارای یازده چشمه و دوازده پایه سنگی بزرگ است دو دهنه کناری آن ، مربوط به نهر های منشعب از رودخانه است . بر روی هر کدام از پایه ‏های سنگی ، یک طاقنما دیده می‏ شود که از پایه سوم ( سمت جنوب ) شروع شده و تعداد آنها به هشت عدد می ‏رسد ، ابعاد آنها متفاوت است در سمت شمال پل ، بنایی از خشت و آجر ساخته شده که سقف آن فرو ریخته بود . بنا دارای اتاق کوچک و دو طاقنما به عرض ۱/۱۶ متر و ارتفاع ۹۳ سانتیمتر می‏ باشد . این ساختمان به گمرک خانه شهرت دارد که مرمت کرده و به صورت چاپخانه سنتی در آورده ‏اند .
در یکی از جرزها ، یک ستون مدور آجری به ارتفاع ۱/۳۰ سانتیمتر به دست آمده که ابعاد آن ۲۵*۱۷/۵*۵ سانتیمتر و قرمز رنگ می ‏باشد آجرها، به دلیل اینکه بتوانند ستون دایره ‏ای شکل ایجاد کنند ، به صورت ذوزنقه ‏ای ساخته شده ‏اند .

شیوه ساختمان پل
همانطور که ذکر شد ، پل بر بستر صخره ‏ای رودخانه احداث شده است . در زمان ‏های باستان ، برای ایجاد پل ‏ها ، بستر صخره ‏ای رودخانه انتخاب می ‏شد . همچنین محل مورد نظر را در جایی انتخاب می‏ کردند که رودخانه باریک شده است . این شیوه ، برای استحکام و صرفه جویی در مصرف مصالح در ساختمان پل به کار گرفته می ‏شد در این شیوه ، ابتدا صخره را تراشیده سپس با سنگ و ساروج پایه‏ های پل را به وجود می ‏آوردند . در ساختن پل شهرستان نیز از همین شیوه استفاده شده ، و پایه ‏ها را از سنگ لاشه و ساروج ساخته ‏اند .
به نظر می ‏رسد تمام پل از سنگ و ملات ساخته شده و سپس بعد از ویرانی که بر اثر طغیان ‏های مکرر زاینده رود صورت گرفته ، طاق ‏ها را مرمت کرده ‏اند . آثار مرمت، به خاطر ناهمگونی قوس های طاق مشخص می ‏باشد . آثار بجامانده از پل و مرمت ‏ها را اینگونه می ‏توات تقسیم بندی کرد :

۱ – آثار بنای اولیه در پا طاق قوس‏ ها که از سنگ و ملات استفاده شده ، با پایه ‏های پل از نظر مصالح یکسان می ‏باشند .
۲ – آثار مرمت بعدی که به شیوه اولیه ساختمان پل و با سنگ و ملات انجام گرفته است . این مصالح اندکی با مصالح اولیه از نظر ابعاد سنگ‏ ها متفاوت می ‏باشد .
۳ – قسمت‏ های بالای طاق چشمه ‏ها که مرمت شده ، در دوران بعدی ( احتمالاً سلجوقیان ) با آجر مرمت شده است . ابعاد آجر های این قسمت ۲۵*۲۵*۵ و رنگ قرمز ملایم می‏ باشند . آجر های مذکور با آجر های ستون روی پل ، از نظر جنس و ابعاد یکسان می ‏باشد . بر روی آجر ها از اندود مقاومی استفاده شده است .
۴ – قسمت ‏های دیگری از پل ، از جمله حاشیه قوس‏ها و بعضی نقاط دیگر طاق‏ ها یا آجرهایی به ابعاد ۲۶*۲۶*۵ به رنگ کرمی مایل به سبز مرمت شده است . این مرمت بر اساس نوع آجرها ، احتمالاً به دوران صفوی مربوط می ‏گردد . نمونه آجر های یاد شده در ساختمان پل خواجوی اصفهان نیز به کار گرفته شده و مرمت ‏های دوران اخیر نیز با آجری به همین شکل انجام گرفته است .
۵ – آجر های دیگر در مرمت پل به کار گرفته شده که ابعاد آن عبارتند از : ۲۰*۲۰*۴ ۲۳*۲۳*۷ سانتیمتر ، رنگ این آجرها ، کرمی مایل به زرد و کرمی مایل به قرمز است .

از سبک ساختمان پل می ‏توان دریافت که تاریخ احداثل پل ، با ساختمان اولیه که در تپه اشرف ایجاد شده ، مربوط به یک دوره است . به کارگیری مصالح و بریدن صخره ‏ها ، همه حاکی از این موضوع می ‏باشد . احتمالاً پل ،
در دوران آل بویه ، سلجوقی و صفوی ، مورد مرمت کلی قرار گرفته است . اهمیت پل که تا دوران صفوی ، راه اصفهان به شیراز از فراز آن می گذشت ، محرز می ‏باشد .
اصفهان ، دارای دو پل دیگر نیز هست که به شیوه پل شهرستان ، بر روی صخره‏ های کف رودخانه ایجاد شده ‏اند . ساختمان اولیه آنها را نیز به دوران پیش از اسلام نسبت می‏ دهند، مانند پل مارنان . پل مزبور در طغیان ‏های زاینده رود ویران شده و در سال ۱۳۶۷ به طور کامل بازسازی شد . در عکسی که زمان ویرانی پل برداشته شده است ، می‏ توان استفاده از مصالح متنوع را ، مانند پل شهرستان ، مشاهده کرد ؛ همچنین پل خواجو که در دوران صفوی به طور کامل بازسازی شد . بنابراین شاید بتوانیم اساس بنای این سه پل را از احداثات زمان ساسانیان بدانیم .

از دیوار خشتی که به موازات رودخانه ، در حفاری سال ۱۳۵۲ به دست آمد ، می ‏توان پی برد که قسمت شمالی پل – که شهرستان نامیده می ‏شده – کاملاً محصور بوده و راه دست یافتن به شهر ، تنها از طریق بنای گمرک خانه پل بوده و در واقع گمرک خانه ، دوازه شهرستان محسوب می‏ شده است .

یا آثار بجا مانده از پل و پیرامون آن ، می ‏توان نتیجه گرفت که پل شهرستان در دوره ساسانی ساخته شد و سپس در دوران بعد از اسلام ، به دفعات مورد مرمت قرار گرفت . زیرا پل ، بنایی است که برای همگان سودمند است و باید آن را حفظ می ‏کردند . بنای گمرک خانه پل ، مربوط به دوران بعدی است . با این نوع بناها از روزگار آل بویه آشنا هستیم . نمونه ‏های از آن ، در بند امیر در جلگه مرودشت باقی مانده است . ولی به احتمال زیاد ، این شیوه ماخوذ از دوره پیش از اسلام می ‏باشد و ، شاید گمرک خانه بر بنایی کهنتر ساخته شده باشد . بنابراین اگر ساختمان اولیه تپه اشرف را بنای تدافعی قلمداد کنیم ، دلیل منطقی خواهیم یافت که نگهبانی از پل ورود و خروج به شهر را از وظایف ساکنان قلعه بدانیم.

920 1 پل شهرستان ( جی )

921 پل شهرستان ( جی )

به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 1 میانگین: 4]
           
برو بالا
 

نظر کاربران :

  • الهام حاجی زاده

    وقتی از دور به این پل نگاه می کنید سریع سی و سه پل اصفهان به ذهنتون میاد دقیقا همون طرح کار شده فقط دقت زیادی مثل سی و سه پل روشن شده و بعضی حجره حاج از اون بقیه کوچکتره

    ۱۰ بهمن, ۱۳۹۷ پاسخ دادن
  • نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

    تخت جمشید روستای کندوان زیبایی های گیلان سد شاه عباسی طبس اماکن دیدنی یزد