موزه آبکار تهران

بنای موزه مینیاتور آبکار یکی از ساختمانهای نه چندان قدیمی مجموعه کاخ سعد آباد است. موزه آبکار تهران پیش از انقلاب کاخ لیلا پهلوی معروف بود. در سال ۱۳۷۳ این بنا به موزه مینیاتور آبکار تبدیل شد. برای شکل گرفتن موزه، زیر نظر معماران سازمان میراث فرهنگی کشور ، مختصر تغییری در فضای داخلی آن صورت گرفت و اتاقها به تالارهای موزه تبدیل شد .بنای موزه مینیاتور آبکار، در این مجموعه، در جایی قرار گرفته که چند موزه آنرا همچون نگینی در بر گرفته است، در ضلع شمالی موزه نظامی در ضلع جنوبی موزه بهزاد ، در ضلع شرقی فضای سبز و در غرب و جنوب غربی آن کاخ موزه ملت قرار دارد . محوطه بنا در میدان گاه با فضای بیشتری دیده می شود حوض دایره ای شکل با فواره های زیبا به سبک دوره قاجار و چند باغچه آن را تزیین کرده است. بر روی دیوار آجری قسمت شرقی موزه بر روی دو صفحه فلزی به رنگ زرد دو یادمان دیده می شود ، یکی تابلوی موزه مینیاتور آبکار که با خطوط اسلیمی ظریفی تزئین شده و دیگری لوح یادبود افتتاح موزه.

درب ورودی ، درب چوبی است که با اللهام از درب های دوره قاجار با نقش گره ساخته شده است . با گذشتن از دو پله کوتاه ، پا به درون موزه می گذاریم و وارد تراس کوچکی می شوین که ورودی ساختمان محسوب می شود . در سمت راست ورودی ، که رد ضلع شرقی بنا قرار گرفته است ، تالار شماره یک به چشم می خورد ، بعد از آن ، با گذشتن سه پله ، به راه روی کوچکی میرسیم کنار پله ها باغچه کوچک مصنوعی ساخته شده ، در انتهای سمت راست راهرو تالار شماره دو و در انتهای سمت چپ آن تالار شماره سه و بین دو تالار ، در انتهای راهرو در ضلع غربی بنای انبار کوچک موزه دیده می شود.

برای تبد یل این بنا به موزه هیچگونه تغییری در ساختار فیزیکی ساختمان داده نشده است.

تالار شماره یک

در این تالار، تقریبا آخرین دستاوردهای استاد به نمایش گذاشته شده است. این مجموعه در برگیرنده آثار مینیاتور

تذهیب و نقش گره میباشد. این آثار در کنار هم تنوع ویژه ای به تالار بخشیده است. تابلوهای مینیاتور تک چهره زنان که به شیوه قلم گیری و اغلب تک رنگ، ملایم و چشم نواز به شیوه پرداز خلق شده، بخشی از این مجموعه است. تک چهره های تغزلی زنان در این تابلوها به رنگهای غالبا سفید، سبز، زرد،قهوه ای و ارغوانی با زمینه سیاه تصویر شده است. در میان تابلوها، تابلوی تک چهره دختر قالیباف به چشم می خورد که مجموعه ای از عناصر هنر نقاشی سنتی ایرانی همچون مینیاتور، تذهیب، نقش قالی و تشعیر را در برگرفته است. چهره دختر جوان قالیباف به شیوه قلم گیری و پرداز خلق شده، نقش قالی نیمه بافته با چله هائی که به چشم می خورد نمایانگر هنر والای تذهیب و نقش قالی است. ریزش تدریجی رنگها از بالا به پائین در نخهای آویزان از دار قالی از ویژگیهای این تابلو است.

با گذراز این مجموعه تابلوهای مینیاتور را در پیش داریم. مینیاتور هائی که هنر تذهیب آنها را تکمیل کرده است. نقش تذهیب در این آثار چنان با وقار و بدیع خلق شده که نگاه بیننده به ناچار در خطوط قدرتمند آن بر روی این آثار گره می خورد و برای لحظاتی ثابت می ماند.تذهیب این آثار اغلب شرفه دار، دایره ای شکل، با دوایر متعدد و متداخل و بیضی شکل است. زمینه این آثار اغلب با رنگهای لاجوردی و فیروزه ای روشن رنگ آمیزی شده است. در میان آثار تذهیب آبکار تذهیب دایره شکلی وجود دارد که یک تابلوی مینیاتور دو صورتی را تزئین کرده است. این مینیاتور که به شیوه اصفهان تصویر شده خود دارای ارزش والائی است. هنرمند نتوانسته کار هر دو صورت را به پایان برساند. بدین ترتیب یک چهره کامل و چهره دیگر نیمه کاره مانده است. همین مسئله، به تابلو مفهومی راز آمیز بخشیده است. هر دو چهره از پرداز بسیار قوی برخوردار است و از قویترین کارهای آبکار به شمار می آید.

تابلوهای مینیاتوری به شیوه قاجاریه بخش دیگر از آثار استاد در این تالار است. مجلس بزم و مجالس خانوادگی موضوعها ی اصلی این مجموعه را تشکیل می دهد. هنرمند خوشد ل ما که در همه جا از خط و رنگ زنده و پر جاذبه به عنوان نگرش فلسفی خود به انسان به کار می گیرد، در این مجالس نیز چنین کرده است. در این آثار شیوه زندگی مردم و نیز ملزومات زندگی آنان همچون زیر اندازها پوشاک زنان و مردان و … دوره قاجاری، از اواسط حکومت ناصرالدین شاه به بعد را به خوبی تصویر کرده است.

آخرین بخش از آثار تالار شماره یک را، آثار نقش گره تشکیل می دهد. آثاری که یک دوره از زندگی پر تلاش، ولی با برکت هنرمند را از آن خود کرد. در داخل برخی از این نقوش خطوط اسلیمی و گلهای ختائی با زیبائی ویژه ای در هزار توی نقوش هندسی گره، چون جوهر شعری ناب، جای باز کرده است.

وقتی از تالار شماره یک بیرون می آئیم در مسیر راهروی کوچکی قرار می گیریم. چند تابلوی قشنگ از نقش گره و مینیاتور، دیوار این راهروی کوچک را آذین کرده است. تابلوهای این مسیر نیز خود، شعری مصور است و تابلوهای مینیاتور نیز که به رنگهای سبز، آبی و ارغوانی در زمینه به دیوار نشسته اند غزلی دیگر را فریاد می زنند.

تالار شماره دو

در این تالار سه دسته از آثار هنری کلارا آبکار به نمایش گذاشته شده است:

۱- مجموعه ای از نقاشیهای آبرنگ، مستند سازی اشیاء موزه مردم شناسی و هنرهای تزئینی.

هنرمند با استفاده از نمونه های پارچه های ترمه پشمی با نقوش بته جقه، محرمات، با گل ریز ، گلهای افشان، هندسی تزئینی و اسلیمی توانسته نقوش این مجموعه بیشتر ایلیاتی را به تصویر بکشد. بخش دیگر از مجموعه مستند سازی را زیور آلات ( گوشواره، گردنبند، انگشتری، پیشانی بند، پابند یا خلخال، گل سر و مهر انگشتری) تشکیل می دهد. نقوش این مجموعه بیشتر اسطوره ای و رمزی است. این تصاویر به شیوه کنده کاری تزئین شده با سنگهای قیمتی و مینا کاری شکل گرفتند. رنگهای به کار گرفته در این مجموعه به گونه ایست که ماهیت شیئی و رنگ اصلی آن به خوبی نشان داده می شود.

۲- در ویترین بزرگ این تالار نقاشیهای زیر لاکی، روغنی، به نمایش گذاشته شده است.

اشیاء این ویترین را جلدهای آلبوم، جعبه های چوبی،نقاشی روی چینی و سرامیک تشکیل می دهد. مینیاتور و تذهیب روی جلد آلبوم ها در این مجموعه، نشانه قدرت خلاقه هنرمند نگارگر است. هشت جلد آلبوم در این مجموعه، به صورت یک لتی و دولتی موجود است. سطح بیرونی و درونی نمای جلد آلبومها با نقاشی تزئین شده. مجالس مینیاتوری از حالات لیلی و مجنون و دیدار خسرو و شیرین، قصه های مهم از ادب داستانی کشورمان جلوه ویژه ای به این آلبومها داده است. تصاویر مینیاتوری این جلدها را نقوش تذهیب نیرومندی در برگرفته. چهره های پرداز شده و نیز ترکیب بندی رنگها در این آثار، نشانه درک بالای هنرمندانه و روانشناسانه از رنگ و کاربرد آن در نگارگری سنتی ایران است.

تعدادی از جلد آلبومها فقط با تذهیب منقوض شده است. تزئین این نگاره ها طرحهای اسلیمی و گلهای ختائی است. به طور سنتی این نقوش همواره در آثار مذهب کاران ایران به چشم خورده است.

در این اثر، کلارا آبکار، برای نخستین بار، نقش بته جقه را بین خطوط اسلیمی به کار گرفتند. این اندیشه جدا از کار کرد رنگهای روشن و زنده استاد در تذهیب کلاراآبکار را در بین آثار هنرمنان سنتی در جایگاه ویژه ای قرار داده است.

جعبه های کوچک چوبی منقوش که به روش زیر لاکی نقاشی شده ، جزئی از این مجموعه است. در متن سطح بیرونی یکی از این جعبه ها مجلس بزم به تصویر کشیده شده و حاشیه اطراف آن منقوش به نقوش تذهیبی با رنگهای هماهنگ است. در چهار سطح بیرونی جعبه نقش تذهیب دیده می شود. جعبه دیگری نیز در این مجموعه دیده می شود که سطح بیرونی و چهار طرف آن مجالس مینیاتوری از کتاب خمسه نظامی به تصویر در آمده. اطراف تابلوهای مینیاتور را تذهیب در بر گرفته است.

۳- آثار مینیاتور کلارا آبکار، در فاصله های مناسب، بر روی دیوار این تالار به نمایش در آمده است. در میان این آثار اولین اثر رنگی نقاشی وجود دارد.( در مدرسه صنایع مستظرفه قدیمه اجازه رنگ وقتی به هنرجو داده میشد که طراحی را بطور کامل فرا میگرفت . این اثر بازمانده از آن دوران است.) این اثر در سال به تقلید از روی کار رضا عباسی تصویر شده است. بر روی همین دیوار تابلوی مینیاتور ( سیزده بدر ) قرار گرفته . نقاش سعی بر آن داشته تا آئین آخرین روز از مراسم نوروزی ایرانیان را ترسیم کند.

تالار شماره سه

این تالار در برگیرنده بهترین نمونه های آثار کلارا آبکار است. چند نمونه از مینیاتور روی عاج و چند کپی از کار مینیاتوریست های بنام ایران و یک نمونه از تذهیب که حاصل تجربه و خلاقیت فردی خانم آبکار است این مجموعه را تشکیل میدهد. مضامین این مینیاتورها برگرفته از ادبیات کلاسیک و عرفانی ایرانی همچون لیلی و مجنون ، خسرو و شیرین،شیخ صنعان و دختر ترسا، یوسف و زلیخا و … است. نمونه های کپی کلارا آبکار از آثار هنرمندان صاحب نام گذشته ، مینیاتور داستان پیرزن وسلطان سنجر کپی از کار سلطان محمد و مینیاتور انوشیروان و بزرگمهر همچنین کپی از کار اقا میرک مینیاتورست زمان صفوی، شکار بهرام ، نام کلارا آبکار را در کنار اساتید صاحب نام مینیاتور ایران تثبیت کرده است.

مجالس مینیاتور روی عاج را، مجالس خسرو و شیرین ، یوسف و زایخا و نیز مجلس سنتی رفتن عروس به خانه داماد تشکیل می دهد. مینیاتور مجلس بزم با رنگهای ملایم و شاد با تذهیب دایره شکل در این مجموعه دیده می شود. تذهیب زیبای این مینیاتور نیز خود حکایت از ذوق و سلیقه هنرمند در ابداعات هنری دارد. تذهیب با زمینه سفید ترکیب خوش آیند رنگ و طرح بته جقه خاکستری بطور مشخص در فواصل گردشهای خطوط اسلیمی بر زمینه سفید است. چنین نقش و رنگی در تذهیب ایرانی تا آن زمان استفاده نشده بود.

نمونه هائی از نقوش قالی و مجالس مینیاتوری الهام گرفته از اشعار شاعرانی نظیر خیام و… از آثار دیگر در این تالار است.

بوسیله دستگاه پروژکشن در این تالار آثار موجود در گنجینه موزه که به معرض دید گذاشته نشده بوسیله اسلاید به نمایش گذاشته می شود.