مدرسه شمسیه یزد

مدرسه شمسیه یزد ،از آثار شمس‌الدین محمد، داماد خواجه رشیدالدین می باشد. در کنار مدرسه، بازار، خانقاه و دارالسیادت نیز تأسیس شده بود. او چهار تن از قضات محلات یزد را به عنوان هیات أمنای مدرسه تعیین نمود . مزارع و باغات و مغازه‌هایی را وقف آن کرد.خواجه علیشاه گیلانی، وزیر اولجایتو، نیز مسجد جامعی در تبریز بنا نهاد و مدرسه و خانقاهی در کنار آن احداث نمود. از بناهای زمان سلطان ابوسعید، مدرسه عبدالقادریه است که خواجه عبدالقادربن خواجه کمال الدین محمد بن سدید اشکذری، عالم ریاضیات آن را در یزد به سال ۷۳۴هجری تأسیس کرد این مدرسه دو طبقه داشت.

تاریخچه بنا

اطلاع دیگری که مربوط به همین قرن است ولی در تاریخ جدید یزد تألیف شده در قرن نهم هجری مندرج است . نکته‌ای است درباره مدرسه شمسیه که توسط میرشمس‌الدین محمد یزدی داماد رشیدالدین فضل‌الله طبیب در یزد بنا شد و بعدها جسد میرشمس‌الدین زیر قبه آن دفن شد. شمس‌الدین موقعی که در تبریز بود (سال ۷۳۲) به ایجاد این مدرسه راغب شد. لذا طرح مدرسه را از تبریز به یزد فرستاد. پس طبعاً طرح بر روی کاغذ بوده است. این است عبارت کتاب مذکور: «در یک روز سی و سه بقعه طرح انداخته از بقاع و مساجد و خوانق و رباطات و حمامات و مصانع. و در تبریز طرح مدرسه چهار منار و دارالسیاره و خانقاه و بازار و حمام بینداخت و به یزد فرستاد و بنایان عمارت بنا کردند.

معماری بنا

بنای موجود شامل صحنی مربع شکل و دو ایوان رفیع در دو سوی جنوب غربی و شمال شرقی آن و گنبدخانه و هشتی در پشت این دو ایوان است که همگی بر روی یک محور در امتداد قبله قرار دارند. در طرفین ایوان شمال شرقی، دو نمازخانه واقع است که امروزه نمازخانه شرقی را کتابخانه کرده اند. یک باب منزل مسکونی در سوی غربی مقبره نیز به کتابدار اختصاص یافته است. دیوارهای گنبدخانه مقبره نقوش زیبای هندسی و گل و بوته با گچ و رنگ داشته است.

این مدرسه از دیدگاه تزیینات یکی از شاهکارهای هنر معماری یزد است. تزیینات باقی مانده مدرسه شمسیه یزد عبارت است: کتیبه گچ‌بری به خط جلی زیبا در پیش درگاه ورودی. کاشیکاریهای معرق در همین پیش درگاه و همچنین طرحها و گل اندازی‌ها و رسم‌های هندسی و ترنج‌ها و شمسه‌ها و حاشیه‌هایی به رنگ و روغن در داخل صحن زیر گنبد. بنای اصلی مدرسه دو طبقه بوده که امروز از طبقه دوم چیزی جز خرابه باقی نمانده است. مدرسه شمسیه یزد یا مقبره سید شمس الدین در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۱۳ با شماره ثبت ۲۰۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.