محوطه تاریخی و باستانی خورهه در مجاورت روستایی به همین نام و در ۴۸ کیلومتری شمال شرق شهرستان محلات، در استان مرکزی واقع شده است. خورهه در اوستا به مفهوم محل برآمدن خورشید است و از سویی کلمه خور در این کتاب به مفهوم منطقه ییلاقی است. محوطه تاریخی خورهه محلات از آثار تاریخی به جا مانده از دوره اشکانی، اسلامی و سلجوقی است که ۳ هزار متر مربع وسعت دارد و از یک بنای اربابی شامل: بخش درونی، اتاق‌های متعدد و محوطه بیرونی تشکیل شده است. محوطه تاریخی خورهه ۱۵ دی سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۳۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
فهرست
ویژگی های محوطه تاریخی خورهه
محوطه تاریخی خورهه دارای ۳۰۰۰ مترمربع مساحت است که از یک بنای کاخ شامل بخش درونی، اتاق‌های متعدد و محوطه بیرونی تشکیل شده است. در حال حاضر از این محوطه تاریخی ۲ ستون متشکل از شش قطعه سنگ با ارتفاع ۸ متر، بقایای فرو ریخته ستون‌ها، بخشی از دیواره‌های سنگی، گورها و آثار به دست آمده در ۶ مرحله عملیات کاووش در این منطقه برجای مانده است. کاووش در منطقه تاریخی خورهه برای اولین بار در دوره ناصر‌الدین شاه قاجار انجام شد. تصاویری از این کاوش در آرشیو کاخ گلستان و کتاب مربوط به کاوش‌های باستان‌شناسی خورهه برجای مانده است.
معماری خورهه
شیوه به کار گرفته در ستون‌ها و جرزها را می‌توان در شیوه رایج معماری ایرانی و باختر دید. در استواری ستون‌ها، همانند معماری هخامنشی از هیچ‌گونه ملاتی بهره‌گیری نشده و پایه‌های آن دارای دو مکعب و یک شالی است. ساقه‌های ستون‌ها بدون شیار بوده و شکل مخروط ناقص دارند و از پایین به بالا باریک می‌شوند. سرستون‌های خورهه به شیوه ایونیک ساخته شده و دارای شیارهای حلزونی گرد است.
کاخ خورهه
در کاخ خورهه دو بخش اندورنی و بیرونی با ۲ ورودی کاملا مجزا وجود داشته که از نکات مهم معماری دوره اشکانی هستند. بخش بیرونی بنا از رییس خانواده بوده که از آن برای ملاقات و معاملات با افراد خاص استفاده می‌کرده است و بخش اندرونی بنا مختص به افراد خانواده اربابی است که به احتمال بسیار یکی از فرمانداران مهم ایالتی اشکانی در این منطقه بوده است. در داخل بنای اندرونی دو اتاق تو در تو تعبیه شده بود که یکی آشپزخانه و دیگری انباری بوده و از کشفیات هیئت کاوش در سال ۱۳۷۹ به شمار می‌رفته است. این بنای اشکانی در دوره ساسانی نیز مورد استفاده بوده است.
کاخ خورهه اشکانی
کاوش‌ها در این منطقه نشان می‌دهد که در معماری بنا در دوره ساسانی اندکی تغییر داده شده و کارکرد جدیدی برای آن در نظر گرفته شده است. بنا در این دوره مورد استفاده صنعتی قرار گرفته است. برخی ستون‌های برجای مانده از این بنا را با ستون‌های تخت جمشید مقایسه می‌کنند که مقایسه صحیحی نیست. آثار از پایه ستون به طرف بالا به شکل مخروطه ناقص باریک ساخته شده و سطح مخروط‌ها حلزونی است. بر اساس اسناد موجود تا سال ۳۷۴ هجری چهار ستون پابرجا بوده است که به مرور تخریب شده‌اند. پایه‌های این ستون‌ها با معماری شرقی برآمده ساخته شده‌اند.
کاخ تاریخی خورهه
حفاری‌ها در معبد خورهه نشان داده که کاخ بازمانده در این منطقه ترکیبی از ۳ بنای مربوط به هم در دوره‌های مختلف است. ساختمان اصلی بنای جنوبی با ستون‌ها، اتاق‌ها و صحن حیاط ساختمان شمالی که از قسمت جنوب به بنای اصلی متصل شده است. این قسمت اتاق‌ها و راهرویی را تشکیل می‌داد که دارای اتاقی مربع شکل و بزرگ بود که حیاط پشتی به حساب می‌آید.
بنای غربی نیز شامل تعدادی اتاق و یک تالار است. در حفاری‌های سال ۱۳۸۴ توسط میراث فرهنگی در جنوب شرق این محوطه، که وسعتی در حدود ۶۰۰ مترمربع را دربر می‌گرفت، اسکلت و گورهای متعلق به دوره اسلامی، اشیای سفالی، پیکان و تیغه‌های سنگی کشف شد که مربوط به دوره اشکانیان بودند. در ادامه کاوش‌ها در خورهه سنگ‌نبشته‌ای به دست آمد که در کنار رودخانه روستا بود. این سنگ‌نوشته را که حدود یک تن وزن دارد، محققان مربوط به دوره سلجوقیان دانستند، برخی نیز بر این عقیده‌اند که ممکن است سنگ‌نوشته قدمت بیشتری داشته باشد.
کتیبه سلجوقی خورهه
در حال حاضر تحقیقات باستان‌شناسی و اطلاعاتی که به دست آمده مشخص می‌کند که مقایسه بناهای خورهه با معماری هلنیستی و یا انتساب نیایشگاه بودن این بنا به دلیل داشتن ستون‌های خاص به کاخ موجود در این منطقه صحیح نیست و هیچ مستند خاصی مبنی بر معبد بودن این منطقه وجود ندارد. در سال‌های اخیر عملیات مرمت ستون‌های باقی‌مانده از محوطه تاریخی خورهه با مهار آسیب‌های شیمیایی و انحراف و زدودن گل‌سنگ‌ها صورت گرفت.
نحوه دسترسی
آدرس: استان مرکزی، محلات، ۴۸ کیلومتری شمال شرق محلات
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.