محوطه باستانی تپه قلی درویش قم

محوطه باستانی تپه قلی درویش شناسنامه تاریخی قدمت استان قم است که سابقه قم را به سال های بسیار دوری که تاکنون مشخص شده بود، برده است. محوطه باستانی تپه قلی درویش بر سر راه شاهراه قم – جمکران است که یکی از مهمترین پایگاه های باستانی در بخش مرکزی فلات ایران و مربوط به دوران آهن است . محوطه باستانی تپه قلی درویش با طول جغرافیایی ۵۰/۵۳ و عرض جغرافیایی ۳۴/۳۸ در حاشیه جنوبی شهر قم، ابتدای بزرگراه قم – جمکران در کیلومتر نخست جاده قدیم قم – کاشان واقع شده است. وسعت محوطه باستانی تپه قلی درویش بیش از ۱۰۰ هکتار بوده که امروزه حدود ۳۰ هکتار آن، به شکل مسطح برجای مانده است.
ارتفاع محوطه در ابتدا حدود ۲۰ متر در ضلع جنوبی و ۱۰ متر در ضلع شمالی بوده که در حال حاضر فقط پنج متر از ضخامت لایه های فرهنگی – استقراری محوطه در بخش جنوب شرقی بالاتر از سطح زمین های اطراف بر جای مانده است. کاوش های باستان شناسی در تپه تاریخی قلی درویش نشانگر نشیمنگاهی در منطقه قم مربوط به هزاره چهارم پیش از میلاد است .
این محوطه در برگیرنده آثاری از هزاره ۵ قبل از میلاد تا هزاره اول قبل از میلاد می باشد یعنی در حدود ۷هزار سال تاریخ قم را در خود دارد و حداقل سه الی چهار مرحله مهم فرهنگی را در خود جای داده است.
این محوطه یکی از محوطه های شناخته شده و کاوش شده حاشیه کویر مرکزی است که در برگیرنده سه دوره اصلی استقراری – فرهنگی عصر برنز قدیم (حدود ۳۵۰۰ تا ۲۸۰۰ قبل از میلاد)، برنز جدید (حدود ۱۸۰۰ تا ۱۶۰۰ قبل از میلاد) و عصر آهن (حدود ۱۵۰۰ تا ۱۲۰۰ قبل از میلاد) است.

در کاوش های این محوطه بخشی از فضاهای استقراری جوامع عصر آهن یک مستقر در این محوطه مورد شناسایی قرار گرفت و فضاهای مزبور با توجه به نقش و عملکرد آن به گروه های واحدهای مسکونی، فضاهای مرتبط با فعالیت های تجاری، اداری و اقتصادی، فضاهای معروف کنش های آیینی- مذهبی، بقایای معماری نظامی و واحدهای معرف فعالیت های تخصصی صنعتی تقسیم بندی شده است.
در طی کاوش های باستان شناسی فصلی نخستین آتشکده و نماز خانه مربوط به دوران آهن در بخش مرکزی فلات ایران کشف شد و از آن لایه برداری شد که تقریبا دست نخورده باقی مانده بود و گمان می رود کشف این آتشکده همراه با یک دست خط پیش – هخامنشی یکی از مهمترین کشف های این پایگاه باستانی باشد. این نماز خانه همراه با آتشکده ای که در مرکز آن واقع شده با خشت هایی مهر و قالب زده شده که دقیقا مربوط به هزاره نخست پیش از میلاد است و سپس بر روی آن سکوی قلی درویش ساخته شده است. گروه کاوش در قلی درویش توانستند نماز خانه را دست نخورده و سالم پس از گذشت ۳۰۰۰ سال از زیر خاک در آورند که در طی گذشت روزگاران (در زیر خاک مانده ) است . این آتشکده مربوط به دوران آهن و با طراحی معماری شهری و همچنین دفن خمره ای مربوط به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح که در بخش مرکزی فلات ایران واقعا بی نظیر و بی سابقه بود .
بر اساس کاوش های باستان شناسی ‘سیامک سرلک’ سرپرست گروه کاوش در پایگاه باستانی تپه ی قلی درویش مشخص شده است که در لایه های ۵۰۰۰ ساله قلی درویش می توان فرهنگ بومیان این منطقه را شناسایی و رد یابی کرد که این مساله در بخش مرکزی فلات ایران بی نظیر است . اولین کاوش های باستان شناسی در این تپه ی تاریخی از سه سال پیش نتایج سرشار و پرباری داشته است اکنون پایگاه باستان شناسی تپه ی قلی درویش داده های ارزشمندی درباره گذشته این منطقه دارد.
یافت شدن سه مهره ی تسبیح یا گردنبد تزیینی در جیرفت در دوران باستان و موارد یافت شده در تپه قلی درویش قم، یک پیوند فرهنگی بین بخش میانی (مرکزی) و بخش خاوری (شرقی) فلات ایران در طی هزاره ی سوم پیش از میلاد را نشان می دهد . پیش از این یافت شدن گونه ای از کاسه های ویژه در تپه ی قلی درویش این گمان پدیدآورد که می بایست بین تپه ی قلی درویش و در بخش میانی فلات ایران و بخش خاوری آن یک پیوند فرهنگی وجود داشته باشد .
کاوش های باستان شناسی در لایه سوم باستان شناختی مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد است و بی تردید تپه ی قلی درویش یکی از پرآوازه ترین مناطق در هزاره ی سوم پیش از میلاد بوده و بعدها در هزاره ی نخست پیش از میلاد این منطقه به شهر بزرگی دگرگون شده است.
یافتن خطوط تکرار شونده مانند خط میخی و سایر نشانه های میخی مانند بر روی یک استوانه در پایگاه قلی درویش در نزدیکی شهر قم گمانه زنی درباره ی گونه ای زبان نوشتاری در این پایگاه باستانی در طی دوران هزاره ی نخست پیش از میلاد را نیرو بخشید . همچنین نشانه های الفبایی نشان از آن دارد که یک واژه ی ویژه در این دست نوشته تکرار شده مانند چنین پدیده ای را می توان در چغازنبیل دید . پیش از این کاوش های باستان شناسی در لایه های نشیمنگاه انسانی (مسکونی) هزاره ی سوم پیش از میلاد در تپه ی قلی درویش منجر به یافتن یک دفن خمره ای یک کودک در انتهای اتاقی مربوط به دوران برونز (۲۲۰۰-۱۲۰۰پیش از میلاد ) شد.

منابع:خبرگزاری جمهوری اسلامی-شبکه اطلاع رسانی دانا