آیا میدانید کدامیک از آثار تاریخی و طبیعی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است ؟ در این مطلب لیست میراث جهانی ایران ثبت شده در یونسکو را آورده ایم تا با خواندن آن در کنار افتخار به سرزمینمان سعی در نگهداری از آنها را وظیفه خود بدانیم . میراث جهانی یونسکو نام عهدنامهای بینالمللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی وفرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد و متعلق به تمام انسانهای زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص میباشد.
بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو میتوانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت ضمن باقیماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکانهای میراث جهانی ثبتشده در یونسکو، مکانهایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر است. کشور ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در ۲۶ فوریه ۱۹۷۵ به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. با ثبت ۲۲ اثر فرهنگی (ملموس) و ۲ اثر طبیعی، در رتبه نهم فهرست میراث جهانی یونسکو (تا تیر ماه ۱۳۹۸) قرار دارد.
آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی (میراث فرهنگی ملموس) یونسکو:
فهرست
- چغازنبیل، شوش (۱۹۷۹)
- میدان امام اصفهان (۱۹۷۹)
- تخت جمشید، فارس (۱۹۷۹)
- تخت سلیمان، تکاب (۲۰۰۳) از لیست میراث جهانی ایران ثبت شده در یونسکو
- بم و چشمانداز تاریخی آن، کرمان (۲۰۰۷/ ۲۰۰۴)
- پاسارگاد، فارس (۲۰۰۴)
- سلطانیه، زنجان (۲۰۰۵)
- بیستون، کرمانشاه (۲۰۰۶)
- مجموعه قره کلیسای آذربایجان (۲۰۰۸)
- سازههای تاریخی ـ آبی شوشتر (۲۰۰۹)
- بازار تبریز (۲۰۱۰)
- بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی (۲۰۱۱)
- باغ های ایرانی (۲۰۱۱)
- گنبد قابوس، استان گلستان (۲۰۱۲)
- مسجد جامع اصفهان (۲۰۱۲)
- کاخ گلستان، تهران (۲۰۱۳)
- شهر سوخته استان سیستان و بلوچستان (۲۰۱۴)
- چشمانداز فرهنگی میمند (۲۰۱۵)
- محوطه باستانی شوش (۲۰۱۵)
- قنات ایرانی (۲۰۱۶)
- شهر تاریخی یزد (۲۰۱۷)
- چشم انداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس (۲۰۱۸)
- راه آهن سراسری ایران (۲۰۲۱)
- منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات (۲۰۲۱)
- آثارثبتشده ایران در فهرست میراث طبیعی یونسکو:
- دشت لوت (۲۰۱۶)
- جنگلهای هیرکانی (۲۰۱۹)
چغازنبیل، شوش (۱۹۷۹)
چغازنبیل نخستین نیایشگاه ایران است و در سال ۱۹۷۹ بهعنوان اولین اثر تاریخی و فرهنگی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. باستان شناسان و خاورشناسان ارزش این بنای تاریخی را بسیار میدانند و معبد چغازنبیل جایگاهی متمایز میان علاقهمندان به تاریخ در سراسر جهان دارد.
چغازنبیل در حوالی شهر باستانی «دوراونتاش» قرار داشته است که امروزه منطقه نزدیک شوش در خوزستان را شامل میشود. قدمت بنای چغازنبیل به ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد میرسد. بنای اولیه بیش از ۵۰ متر ارتفاع داشت و شامل پنج طبقه میشد. در محوطه داخل چغازنبیل معابد مختلفی وجود دارند. زیربنای مجموعه چغازنبیل مربعی با مساحت بیش از ۴۰۰ متر مربع است.
اولین بار، پیدا شدن یک آجرنوشته از محوطه باستانی چغازنبیل منجر به کشف شهر باستانی دوراونتاش شد. امروزه همچنان کاوشهای باستانشناسی در منطقه چغازنبیل ادامه دارد و سالانه باستانشناسان زیادی از سراسر جهان از این منطقه بازدید میکنند.
میدان امام اصفهان (۱۹۷۹)
میدان نقش جهان اصفهان با نام میدان امام اصفهان نیز شناخته میشود و بهعنوان یکی از مراکز اصلی ایران در دوران پادشاهان گذشته، بناهای تاریخی برجستهای را در خود جا داده است. در چهار گوشه میدان نقش جهان اصفهان، بناهایی از دوره صفویه باقی ماندهاند. این بناها شکوه و اقتدار ایران را در زمانهای گذشته یادآوری میکنند.
میدان نقش جهان اصفهان از اولین بناهای ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار میرود. بناهای معروف میدان نقش جهان اصفهان شامل عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام و سر در قیصریه میشوند.
میدان نقش جهان اصفهان نزدیک به ۴۰۰ سال قدمت دارد و از معروفترین نقاط گردشگری ایران در دنیا است. در طول سال، گردشگران بسیار زیادی از داخل و خارج کشور برای بازدید از ساختمانها و فضای میدان امام به شهر اصفهان سفر میکنند.
تخت جمشید، فارس (۱۹۷۹)
تخت جمشید ایران در نزدیکی مرودشت استان فارس، نمادی با عظمت از شکوه فرهنگ و تمدن آریایی در زمان هخامنشیان است. در گذشته تخت جمشید شهری باشکوه و رونق فراوان بوده است که مقر حکومت پادشاهان هخامنشی در آن قرار داشت. ساخت کاخهای تخت جمشید از بیش از ۵۰۰ سال قبل از میلاد آغاز شد و تا ۱۵۰ سال بعد از آن ادامه داشت. پس از حمله اسکندر مقدونی به ایران، کاخهای تخت جمشید توسط شاه یونان به آتش کشیده شد و بخشهای زیادی از بناها ویران شدند. اما امروزه خرابههای باقی مانده از بناهای تخت جمشید نیز، عظمت و شکوه ایران باستان را نمایان میکنند.
نام مجموعه تخت جمشید همزمان با چغازنبیل برای ثبت در فهرست میراث یونسکو مطرح شد؛ اما ابتدا نام چغازنبیل در این فهرست ثبت شد.
تخت سلیمان، تکاب (۲۰۰۳) از لیست میراث جهانی ایران ثبت شده در یونسکو
تخت سلیمان منطقهای باستانی و کهن در ۴۵ کیلومتری شهر تکاب در استان آذربایجان غربی است. سابقه سکونت اقوام مختلف در این منطقه به هزاره اول پیش از میلاد میرسد. بهدلیل آثار باستانی کشف شده از منطقه تخت سلیمان که یادگار دورههای مختلف تاریخی از جمله مادها، اشکانیان و ساسانیان است. این منطقه تاریخی را در سال ۲۰۰۳ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کردند.
مساحت منطقه تخت سلیمان به ۱۲۴ هزار متر مربع میرسد و از بخشهای مختلفی مانند معبد آناهیتا، آتشکده زرتشتی و دریاچه تخت سلیمان، تشکیل شده است. آتشکده منطقه تخت سلیمان باقی مانده از دوران ساسانیان است و تا پیش از حمله اعراب، از مهمترین مراکز دینی ایرانیان به شمار میرفت که تا ۷۰۰ سال مشعل آن را روشن نگه داشته بودند. از بناهای تاریخی تخت سلیمان میتوان به زندان سلیمان، قلعه و استحکامات کوه بلقیس، معبد آناهیتا و دریاچه فیروزهای رنگ تخت سلیمان اشاره کرد.
در طول سالیان دراز در این منطقه افسانههای گوناگونی از دریاچه تخت سلیمان و معبد آناهیتا ساختهاند. طبق باورهای قدیمی، دریاچه تخت سلیمان جواهرات و آثار ارزشمندی را از دوران کوروش کبیر و بعد از آن در خود جای داده است؛ اما تا به امروز هیچ گنجی را در این دریاچه پیدا نکردهاند. در طول سال گردشگران زیادی از این منطقه باستانی بازدید میکنند.
بم و چشمانداز تاریخی آن، کرمان (۲۰۰۷/ ۲۰۰۴)
ارگ بم در جنوب استان کرمان قرار دارد. ارگ تاریخی بم و فضای فرهنگی آن پنجمین اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو است. قدمت این بنای تاریخی و محوطه اطراف آن به دوره پادشاهی اشکانیان در ایران باستان میرسد. ارگ قدیم با ساختمانهایی از خشت و آجر، بزرگترین بنای خشتی جهان بود که متاسفانه پس از زلزله بم در سال ۱۳۸۲، بخشهای زیادی از آن ویران شد.
معماری پیشرفته در باقیماندههای ارگ بم نیز کاملا مشاهده میشود. پس از نابودی ارگ بم، زنگ خطر سازمان یونسکو برای محافظت از این بنای رو به تخریب به صدا در آمد و در سالهای پس از آن، عملیات بازسازی و محافظت از بنای ارگ قدیم انجام شد و ارگ جدید بم را ساختند. پس از انجام بازسازیهای گسترده، سازمان یونسکو نام ارگ تاریخی بم را از فهرست آثار در معرض نابودی کامل، خارج کرد.
از برجستهترین خصوصیتهای معماری در ارگ بم میتوان به سیستم آبیاری زیرزمینی ارگ باستانی بم اشاره کرد. سیستم گسترده شبکه زیرزمینی قنات در گذشته در منطقه گرم و خشک کرمان، امکان کشت محصولاتی مانند خرما را مهیا میکرد. امروزه ارگ تاریخی بم از مهمترین منابع تاریخی و فرهنگی در جهان به شمار میرود.
پاسارگاد، فارس (۲۰۰۴)
منطقه پاسارگاد فارس محدودهای تاریخی با بناهای باستانی قابلتوجه است که تنها از مقبره کوروش در آن یاد میشود. منطقه تاریخی و فرهنگی پاسارگاد ششمین میراث ثبت شده ایران در یونسکو است که در ۱۷ تیرماه سال ۱۳۸۳ به ثبت رسید و به دوره هخامنشیان تعلق دارد. آرامگاه کوروش در پاسارگاد، در عین سادگی، معماری قابل توجهی دارد و به سبک نیایشگاههای باستانی ساخته شده است.
از دیگر جاهای دیدنی منطقه تاریخی پاسارگاد میتوان به آبراهههای باغ شاهی، سنگنگاره انسان بالدار، کوشکها، کاخ دروازه، کاخ اختصاصی، کاخ بارعام، باغ شاهی، برج سنگی، تل تخت و کاروانسرای مظفری اشاره کرد. این مجموعه با ارزش در استان فارس از پرطرفدارترین نقاط گردشگری ایران بهخصوص برای گردشگران خارجی است.
سلطانیه، زنجان (۲۰۰۵)
گنبد سلطانیه در زنجان، آرامگاهی تاریخی است که به سلطان محمد خدابنده یا الجایتو، هشتمین پادشاه ایلخانیان تعلق دارد. این آرامگاه از برجستهترین آثار معماری ایرانی با نشانههای اسلامی به شمار میرود و گنبد آجری بنای آن سومین گنبد بزرگ جهان است. رتبههای اول و دوم به کلیسای سانتا ماریا دل فیوره و مسجد ایاصوفیه تعلق دارند.
از زیباترین مشخصههای گنبد سلطانیه میتوان به کاشیهای فیروزهای رنگ بنا اشاره کرد. هشت مناره و هشت ایوان گنبد سلطانیه رادر بر گرفتهاند. تزیینات داخلی بنا و سبک معماری گنبد سلطانیه در دوره ایلخانیان، نمونهای منحصربهفرد بوده است. این بنای تاریخی در سال ۱۳۸۴ در فهرست میراث یونسکو به ثبت رسید.
بیستون، کرمانشاه (۲۰۰۶)
مجموعه بیستون کرمانشاه از باستانیترین مناطق جهان محسوب میشود. این منطقه بهدلیل قرار داشتن در محدوده مناسب جغرافیایی از زمانهای بسیار دور، محل شکلگیری تمدن و یکجانشینی اقوام مختلف بوده است. بیستون در مسیر گذرگاه تجاری بازرگانان قرار داشت و همین مسئله رونق اقتصادی منطقه بیستون را نیز بالا برده بود. آثار و بناهای متعددی در منطقه بیستون از دوران باستان باقی ماندهاند.
برجستهترین اثر بیستون سنگ نبشته آن است که نام آن در سال ۱۳۸۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. سنگ نبشته بیستون از کتیبه و نقش برجستهای تشکیل میشود که اطلاعات زیادی را از دوران باستان به باستانشناسان ارائه داده است.
سنگ نبشته بیستون در کوه بیستون و بر فراز دشتی وسیع قرار دارد. در اطراف کوه بیستون اشیای گرانبهایی از دورههای مختلف تاریخی بهخصوص عصر پارینهسنگی به دست آوردهاند که این آثار قدمت منطقه بیستون را مشخص میکنند. در حال حاضر منطقه بیستون همچنان از مهمترین نقاط کاوشگری برای باستانشناسان به حساب میآید و در طول سال محققان زیادی از بیستون بازدید میکنند.
از دیگر آثار تاریخی در منطقه بیستون میتوان به کاروانسرای عباسی، نیایشگاه بیستون، نقش برجسته مهرداد، فرهاد تراش، تندیس هرکول، کاخ باستانی ساسانی و کتیبه شیخ علیخان اشاره کرد. منطقه بیستون بهدلیل قرار گرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی، جاذبههای طبیعی متعددی نیز دارد که از مهمترین آنها میتوان سراب بیستون و غارهای باستانی متعلق به دوران پارینهسنگی در کوه بیستون را نام برد.
مجموعه قره کلیسای آذربایجان (۲۰۰۸)
کلیساهای ارامنه در استانهای آذربایجان شرقی و غربی از قدیمیترین اماکن مذهبی سرزمین ایران به شمار میروند. قدمت قدیمیترین کلیسای این مجموعه به حدود قرن هفتم میلادی میرسد و ساخت آنها تا قرن چهاردهم میلادی نیز ادامه داشته است. این کلیساها شامل قره کلیسا، کلیسای استفانوس مقدس و کلیسای زور زور میشوند.
کلیساهای ارامنه آذربایجان ایران، در تاریخ هشتم ژوئیه سال ۲۰۰۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند و همچنان از مهمترین اماکن جهان برای ارامنه به شمار میروند. کلیسای استفانوس مقدس در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و سه کیلومتری جنوب رودخانه ارس، شهرت بیشتری نسبت به دو کلیسای دیگر دارد.
از برجستهترین خصوصیت کلیساهای آذربایجان معماری بنای آنها است. کلیسای زور زور را با نام کلیسای مریم مقدس ماکو نیز میشناسند. در طول سال گردشگران زیادی از کلیساهای آذربایجان بازدید میکنند.
سازههای تاریخی ـ آبی شوشتر (۲۰۰۹)
از برجستهترین دلایل ثبت سازه های آبی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو، پیشرفته بودن سیستم طراحی این سازهها در زمان باستان بوده است. در دوران هخامنشیان و ساسانیان از سازههای آبی شوشتر در خوزستان برای بهرهبرداری هرچه بیشتر از آبهای زیرزمینی و منابع آب استفاده میشده است.
نبوغ طراحی و خلاقیت معماری در ساخت این سازهها، امروزه باعث حیرت جهانیان میشود. کانالها، آسیابها، پلها، سدها و تونلهای گسترده، با سیستم هیدرولیکی، برای هدایت مناسب آب و جلوگیری از هدر رفت آن، نمونههایی بینظیر از شاهکاری معماری به شمار میروند. دانش مهندسی در این منطقه در گذشته و طراحی منحصربهفرد سازههای آبی شوشتر، سبب ثبت آنها در فهرست میراث تاریخی و فرهنگی یونسکو در جهان در سال ۲۰۰۹ میلادی شد.
بازار تبریز (۲۰۱۰)
بازار تاریخی تبریز از گذشتههای دور در مسیر تجارت جهانی در جاده ابریشم قرار داشته است و امروزه نیز مهمترین مرکز بازرگانی در شهر تبریز است. در این بازار سر پوشیده بیش از ۵۵۰۰ باب مغازه قرار گرفته است و بناهایی تاریخی مانند مسجد و مدرسه نیز وجود دارند. مشاغل صنعتی و کهن ایران مانند تولید صنایع دستی و فرشبافی از مهمترین مشاغل رایج در بازار سنتی تبریز هستند.
بازار تاریخی تبریز بهعنوان بزرگترین بازار سرپوشیده جهان و کهنترین بازار خاور میانه در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث تاریخی جهانی یونسکو به ثبت رسید. با قدم زدن در بازار تاریخی تبریز، زیباترین عناصر معماری اصیل ایرانی را مشاهده خواهید کرد.
بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی (۲۰۱۱)
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در استان اردبیل از کهنترین آرامگاههای عرفای صوفی در ایران است. قدمت این اثر تاریخی مانند بسیاری دیگر از آرامگاههای اسلامی در ایران، به دوره صفویه باز میگردد. بقعه شیخ صفی الدین بهدلیل قدمت تاریخی و میراث متعدد هنری به جا مانده در آن از هنرمندان برجسته ایران باستان، در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی در گذشته محل قرار گرفتن خانه و خانقاه این عارف برجسته نیز بوده است و پیکر شیخ صفی را پس از مرگش، بنا به خواسته خود او، در این ساختمان دفن کردهاند. در بقعه شیخ صفی الدین آرامگاههای شاه عباس صفوی و شاهزادگان صفوی و نوادگانشان نیز قرار دارند.
در طراحی معماری داخلی این آرامگاه از نشانههای تصوف بهره گرفتهاند و در ساخت بخشهای مختلف ورودی مرقد، نمادهایی از فرقه صوفیه به چشم میخورد. انواع مختلف شاخههای هنری از کاشیکاری و معرق گرفته تا تذهیب و گچبری و نقرهکاری داخلی در این بنای تاریخی به چشم میخورد.
باغ های ایرانی (۲۰۱۱)
باغهای ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو درمجموع ۹ باغ هستند که از زیباترین جاذبههای تاریخی با طبیعت بسیار زیبا در استانهای مختلف ایران به شمار میروند. هرکدام از این باغها بهتنهایی ویژگیهای برجسته گردشگری را در خود جای دادهاند.
در میان باغهای ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو، نام قدیمیترین باغهای باستانی از دوره هخامنشیان تا باغهای ساخته شده در دوره قاجار به چشم میخورند. معماری باغ ایرانی، طبیعت چشمگیر، سیستم آبیاری منحصربهفرد و شکوه و زیبایی محوطه باغ، از اصلیترین دلایل ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو بودهاند. هرکدام باغهای ثبت شده در این پرونده، در زمان شکوه خود مقر پادشاهان ایران زمین بودهاند و حاکمان مختلف، از زیبایی این کاخها برای نشان دادن عظمت فرمانروایی خود در جهان، استفاده میکردند.
اسامی باغهای ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شرح زیر است:
باغ پاسارگاد مرودشت بهجایمانده از دوره هخامنشیان
باغ ارم شیراز باقی مانده از قرنهای ۱۰ و ۱۱ هجری (از مالک و سازنده باغ ارم، اطلاعاتی در دست نیست)
باغ شاهزاده ماهان کرمان، بهجایمانده از دوره قاجار
باغ چهلستون اصفهان مربوط به دوره صفویه
باغ فین کاشان بهجایمانده از دوره صفویه
باغ های ایران
باغ عباس آباد بهشهر از دوره صفویه
باغ دولت آباد یزد، بهجایمانده از دوره افشاریه
باغ اکبریه بیرجند، مربوط به دوره زندیه
باغ پهلوان پور مهریز، بهجایمانده از دوره قاجار
گنبد قابوس، استان گلستان (۲۰۱۲)
برج گنبد قابوس بنایی با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال و بلندترین برج آجری جهان است. برج گنبد قابوس در فاصله سه کیلومتری شهر تاریخی جرجان قرار گرفته است. این برج در سی و ششمین اجلاس جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
معماری برجسته برج گنبد قابوس سبب شهرت فراوان این بنای تاریخی شده است. این برج روی تپهای به ارتفاع ۱۵ متر قرار دارد و آن را از روی نام پادشاه جرجان در زمان حکومت آل زیار، «شمس المعالی قابوس بن اسکندر بن وشمگیر» نامگذاری کردهاند. پادشاه جرجان این بنا را برای نشان دادن جلال و شکوه حکومت خود بنا کرد و با وجود اینکه روایتهایی از ساخت این بنا برای قرار گرفتن مقبره قابوس در آن وجود دارد، اما تاکنون کالبدی در برج قابوس پیدا نکردهاند.
برج گنبد قابوس نمونهای از شاهکار مهندسی معماری در ایران باستان است
معماری برجسته برج گنبد قابوس نمونهای از اولین بناهای یادبود در ایران به شمار میرود و طراحی بینظیر آن، پیشرفت علوم مهندسی و ریاضی را در زمان حکومتهای اسلامی در ایران آشکار میکند. ارتفاع ۷۲ متری برج گنبد قابوس در طول سالیان دراز، پابرجا مانده است و هیچ سازه آجری در طول تاریخ نتوانسته با این بنا رقابت کند. نام اصلی این بنا برج گنبد کاووس است که به مروز زمان به نام گنبد قابوس تغییر کرده است.
داخل برج گنبد قابوس کتیبهای به خط کوفی به چشم میخورد. معماری این برج کاملا ایرانی و از آجر و ملات ساروج است. در ظاهر بنای گنبد قابوس نیز، کتیبههایی به خط میخی آن را تزیین کردهاند. کتیبهها نیز مزین به قاب آجری هستند و جلوهای زیبا بهظاهر بنا بخشیدهاند. بنای برج گنبد قابوس را در جهان با عنوان شاهکار مهندسی ایران باستان میشناسند.
مسجد جامع اصفهان (۲۰۱۲)
مسجد جامع اصفهان یا مسجد جمعه اصفهان یا مسجد جامع عتیق از مهمترین و قدیمیترین ابنیه مذهبی ایران است. سيمای فعلی مسجد عمدتا مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است، اما تعميرات و الحاقات آن به دوران بعد، بهخصوص عصر صفويان مربوط میشود.
این مسجد یکی از برجستهترین آثار معماری ایران و جهان است و از آنجا که بخشهای مختلف آن در دوران مختلف تاریخی ساخته و پرداخته شده، مجموعه حاضر همچون موزهای عظیم، معرف روند تحول و تکامل معماری ایران در دوره اسلامی و حتی پیش از آن است، چراکه کاوشهای باستانشناسی نشان از آن دارد که احتمالا این مسجد پیش از تسلط اعراب بر این شهر، مرکز مذهبی مهم شهر بوده و بهصورت یکی از آتشکدههای شهر اصفهان کاربری داشته است.
بنای کلی مسجد جامع اصفهان در حال حاضر شامل بخشهایی از قبیل شبستان مسجد، گنبد جنوبی، گنبد شمالی، ایوان درویش، ایوان صاحبب، ایوان استاد، ایوان شاگرد، ایوان عمر، مسحد الجایتو، شبستان زمستانی بیت الشتاء و کتابخانه خواجه نظامالملک میشود. یکی از شاخصترین آثار موجود در این مجموعه محراب مسجد الجایتو است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ایرانی، از شهرتی عظیم در جهان برخوردار است.
کاخ گلستان، تهران (۲۰۱۳)
کاخ گلستان تهران از معروفترین جاهای دیدنی تهران به شمار میرود. کاخ گلستان تنها اثر فرهنگی و تاریخی پایتخت ایران است که در فهرست آثار تاریخی یونسکو ثبت شده است. قدمت عمارت کاخ گلستان به دوران قاجاریه و بیش از ۴۰۰ سال پیش باز میگردد، گرچه بنا و محوطه اولیه کاخ گلستان در زمان صفویان پایهگذاری شده است، اما شکل امروزی بنا را در زمان زندیه و به دستور کریمخان ساختهاند و معماری داخلی بنای کاخ گلستان و گسترش و تزیینات بنا به دستور آقا محمد خان قاجار انجام شده است. معماری کاخ گلستان تهران نشانههای فراوانی از دوره قاجار دارد.
بنای تاریخی کاخ گلستان امروزه با موزهها و بخشهای مختلف تاریخی نمادی از فرهنگ و تمدن تاریخ چند قرن اخیر ایران بوده است و در سال ۲۰۱۳ با داشتن دو شرط از معیارهای سازمان یونسکو در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. بازدید از بخشهای مختلف کاخ موزه گلستان با ظرایف برجسته معماری آن، برای علاقهمندان فضاهای تاریخی بسیار دلچسب خواهد بود.
شهر سوخته استان سیستان و بلوچستان (۲۰۱۴)
شهر سوخته سیستان و بلوچستان از کهنترین شهرهای جهان است و میان باستان شناسان دنیا محبوبیت فراوان دارد. شهر باستانی سوخته با قدمتی بیش از ۶۰۰۰ سال، هفدهمین اثر تاریخی و فرهنگی ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو است.
بررسیهای فراوان باستانشناسان جهان، نشانههایی از وجود شهری متمدن و پیشرفته در محل شهر سوخته در زمانهای بسیار دور ارائه میکند. این منطقه باستانی در جنوب شهر زابل، در گذشته در مسیر شاهراه ارتباطی فلات ایران قرار داشته و به همین دلیل تجارت و بازرگانی در آن رونق فراوان داشته است.
چشمانداز فرهنگی میمند (۲۰۱۵)
روستای صخرهای میمند از دیگر آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث یونسکو است که از نخستین سکونتگاههای جهان به شمار میرود. برای ساکنان دوران باستان در این روستا، عناصر طبیعی جهان مانند خورشید و کوه مقدس بودهاند و با شکافتن سنگها و صخرههای کوه، در آن زندگی میکردهاند.
با گذشت سالیان دراز همچنان رد حفاری در دل خانههای سنگی روستای میمند به چشم میخورد. گرچه از تاریخچه دقیق روستای سنگی میمند اطلاعات کاملی در دسترس نیست، اما زندگی اقوام باستانی آریایی در این منطقه در سالیان دور، برای باستان شناسان مشخص شده است. دو احتمال برای ساکنان نخست روستای میمند وجود دارد.
اول اینکه نژاد اقوام ساکن در این منطقه به دوره مادها بازمیگردد و در نظریه دوم، دلیل وجود خانههای سنگی را سکونت اقوام مهرپرست در گذشته در این روستا میدانند. در اطراف روستای میمند نقاط باستانی دیگر مانند گورستان تاریخی نیز وجود دارد. روستای میمند شهر بابک و منظر فرهنگی آن در تاریخ ۱۳ تیرماه سال ۱۳۹۴ در سی و نهمین اجلاس میراث فرهنگی یونسکو در فهرست آثار فرهنگی یونسکو به ثبت رسید.
محوطه باستانی شوش (۲۰۱۵)
شهر باستانی شوش از قدیمیترین پایتختهای ایران در عهد باستان بوده است. این منطقه باستانی در استان خوزستان بهدلیل دربرگرفتن بناهای تاریخی و گستردگی محوطه باستان آن، در سال ۱۳۹۴ در فهرست میراث تاریخی یونسکو ثبت شد.
گستردگی محوطه باستانی شهر شوش به ۸۰۰ هکتار میرسد و کاوشهای باستان شناسی در این منطقه، ۱۵ لایه تاریخی مختلف مربوط به ۱۵ شهر باستانی در دورههای عیلامیان، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان را آشکار کرده است. جدیدترین لایههای تاریخی کشف شده در شهر باستانی شوش مربوط به دوران اسلامی است.
قنات ایرانی (۲۰۱۶)
۱ قنات ایرانی در سال ۲۰۱۶ در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند. سیستم قنات بهدلیل دارا بودن دو شرط از معیارهای جهانی یونسکو، بهعنوان بیستمین اثر ایران در این فهرست ثبت شد. فناوری پیشرفته قنات ایرانی با قدمت بیش از ۲۵۰۰ سال در ایران باستان، توجه جهانیان را بر انگیخته است. هرکدام از این قناتها ویژگیهای منحصر به فردی دارند که دلیل قرار گرفتن آنها در این فهرست است.
قناتهای ایرانی بهدلیل مشخصههای منحصر به فردی مانند عمق، طول، شکل ظاهری و نوع معماریشان، در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفتهاند. طراحی این قناتها از پیشرفته بودن دانش معماری در ایران باستان خبر میدهد
قنات ایرانی بهلحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصات منحصربهفرد هستند. «قنات قصبه گناباد» عمیقترین قنات ایران است که عمق مادر چاه آن به ۳۵۰ متر میرسد. «قنات زارچ» در استان یزد، با ۱۰۰ کیلومتر طول، طولانیترین قنات ایران به حساب میآید. «قنات اکبر آباد فسا» در استان فارس پر آبترین قنات کشور به شمار میرود و قناتهای تهران و ری، پیش از قنات فسا پر آبترین قناتها بودند.
قنات مون اردستان
جالب توجهترین قنات ایران، «قنات مون اردستان» است که دو طبقه دارد و از عمر آن بیش از ۸۰۰ سال میگذرد. از دیگر قناتهای ثبت شده در این فهرست میتوان به قناتهای حسن آباد مهریز، ابراهیم آباد اراک، بلده فردوس، دو قنات در میمه و قنات وزروان در اصفهان، جوپار و قاسم آباد در استان کرمان اشاره کرد.
در میان استانهای مختلف ایران که دارای قناتهای متعدد هستند، استانهای خراسان و کرمان از پر قناتترین استانها هستند. در حال حاضر نام قناتهای برجسته دیگری در شهرهای مختلف ایران به چشم میخورند که قابلیت اضافه شدن به لیست قناتهای ثبت شده از ایران در یونسکو را دارند. در سالهای آتی، روند بررسی نام این قناتها در فهرست یونسکو انجام خواهد شد.
شهر تاریخی یزد (۲۰۱۷)
شهر یزد با بناهای مذهبی متعدد از جمله آرامگاهها، زیارتگاههای زرتشتی، خانههای تاریخی، آب انبارها، باغهای قدیمی و بازارچههای سنتی، از باستانیترین شهرهای جهان به حساب میآید. شهر یزد القابی نظیر نخستین شهر خشت خام، دومین شهر تاریخی جهان، شهر بادگیرها و دارالعلم را نیز دریافت کرده است. در گوشه و کنار شهر یزد، بافت کهن و باستانی این شهر هنوز پا بر جا است و مردم شهر یزد از با فرهنگترین و اصیلترین مردمان ایران زمین به حساب میآیند.
نام باغهای دولت آباد یزد و پهلوان پور مهریز و قناتهای زارچ و حسن آباد مشیر در استان یزد، در فهرست میراث یونسکو دیده میشوند؛ اما با ثبت بافت تاریخی شهر باستانی یزد در فهرست میراث یونسکو، برای اولین بار نام یک «شهر» از ایران در این فهرست قرار گرفت. شهر تاریخی یزد با بیش از ۷۰۰ هکتار منطقه باستانی، در تاریخ ۱۸ تیر ماه سال ۱۳۹۶، در چهل و یکمین اجلاس جهانی یونسکو در کشور لهستان، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. آثار تاریخی شهر یزد به دورههای مختلف تاریخی مربوط میشوند و بهدلیل تعداد بالای بناها و آثار باستانی در شهر یزد، این شهر شهرتی فراگیر در جهان به دست آورده است.
چشم انداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس (۲۰۱۸)
مجموعه باستانی ساسانی در فارس آخرین اثر تاریخی از مجموعه آثار ایرانی ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو است. محوطه تاریخی فارس هشت سایت باستانی را شامل میشود که در سه منطقه استان فارس در فیروز آباد، بیشاپور و سروستان قرار دارند. این مناطق در جنوب غربی استان فارس قرار گرفتهاند و بناهای تاریخی برجستهای را در خود جای دادهاند.
اولین بار در سال ۱۳۹۵ پرونده ثبت مجموعه باستانی ساسانی در فهرست یونسکو توسط ایران باز شد و در نهایت در چهل و دومین اجلاس جهانی یونسکو در کشور بحرین، محوطه باستانی فارس بههمراه سه اثر از کشورهای ژاپن، هند و کره جنوبی ثبت جهانی شدند. مجموعه باستانی فارس با آثار معماری قابل توجهش که شامل دو شهر تاریخی، هشت نقش برجسته، یک قلعه و دو کاخ میشود، بیست و چهارمین نام در فهرست آثار ایرانی یونسکو را به خود اختصاص داده است. در ابتدا قرار بر این بود که آثار و بناهای منطقه باستانی ساسانی در فارس بهصورت مجزا در فهرست میراث یونسکو ثبت شوند؛ اما در نهایت بهدلیل محدودیت تعداد آثار ثبت شده هر کشور در سال در این فهرست، مجموعه باستانی فارس بهصورت کلی ثبت جهانی شد.
منطقه فارس بیشترین آثار باستانی به جا مانده از دوره ساسانیان را در خود دارد. بیش از ۳۰۰۰ اثر از زمان پادشاهی ساسانی در محدوده فارس باقی مانده است. از میان آثار تاریخی و فرهنگی بهجایمانده در این منطقه میتوان اطلاعات مهمی درباره هنر و معماری ایران باستان به دست آورد و به همین جهت نیز آثار منطقه ساسانی فارس برای جهانیان حائز اهمیت هستند.
هشت اثر تاریخی مجموعه باستانی ساسانی در فارس به شرح زیر هستند:
قلعه دختر در ۶ کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز
سنگنگاره پادشاهی اردشیر بابکان در فیروز آباد فارس
سنگنگاره پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان در فیروزآباد فارس
شهر گور در سه کیلومتری شهر فیروزآباد
کاخ اردشیر بابکان در شهر تاریخی گور در نزدیکی فیروزآباد
شهر بیشاپور در بخش مرکزی کازرون
غار شاپور در ۶ کیلومتری شهر تاریخی بیشابور و ۲۵ کیلومتری شهر کازرون
کاخ ساسانی سروستان در ۹ کیلومتری جنوب شهر سروستان
راه آهن سراسری ایران (۲۰۲۱)
راه آهن سراسری ایران در تاریخ سوم مرداد ماه سال ۱۴۰۰ شمسی در جریان برگزاری چهلوچهارمین اجلاس جهانی یونسکو بهعنوان نخستین میراث صنعتی و بیستوپنجمین اثر ملموس ایران، در این فهرست جهانی ثبت شد. بزرگترین ویژگی این خط ریلی گسترده، تکنیک پیشرفته و کیفیت بالای ساخت راه آهن سراسری با امکانات محدود نزدیک به یک قرن پیش است. پرونده ثبت راه آهن سراسری ایران که از آن با نام راه آهن سراسری شمال به جنوب ایران نیز یاد میشود، از سال ۱۳۹۷ در ایران تنظیم و آماده ارائه به سازمان جهانی یونسکو شد.
کلنگ احداث راه آهن سراسری ایران در سال ۱۳۰۶ توسط رضا شاه پهلوی بر زمین خورد و مهندسان آمریکایی و آلمانی وظیفه نقشهکشی و طراحی این خط ریلی گسترده را بر عهده داشتند
لایحه ساخت راه آهن سراسری ایران در سال ۱۳۰۵ شمسی به مجلس ملی ارائه و با وجود مخالفتها و انتقادهای نمایندگانی مانند دکتر محمد مصدق، در نهایت تصویب شد. یک سال بعد و در تاریخ ۲۳ مهر ماه سال ۱۳۰۶ شمسی، کلنگ احداث این خط ریلی وسیع در دروازه گمرک تهران به دست رضا شاه پهلوی به زمین خورد.
پیمانکاران و مهندسان آمریکایی و آلمانی وظیفه طراحی و نقشهکشی راه آهن سراسری شمال به جنوب ایران را برعهده داشتند. گرچه مسیر حرکت راه آهن ایران در جهت منافع دولتهای بیگانه بهخصوص انگلیس طراحی شد، پس از پایان جنگ جهانی دوم و خروج بیگانگان از کشور ما، بهرهبرداری از خط راه آهن سراسری در اختیار دولت ایران قرار گرفت و به مرور زمان سبب رونق بازرگانی در کشور را فراهم آورد.
راه آهن سراسری در حدود ۱۴۰۰ کیلومتر طول دارد و در طول مسیر خود از شمال تا جنوب غربی ایران، ازجنگلهای سرسبز و بکر، کوهستانهای صعب العبور و جاذبههای تاریخی و طبیعی برجسته میگذرد. خط ریلی راه آهن شمال به جنوب از بندر گز در جنوب دریای خزر آغاز میشود و با گذشتن از شهرهایی مانند قائمشهر، گدوک، فیروزکوه، گرمسار، تهران، اراک، دورود، شهبازان، اندیمشک و پل کارون در جوار شهرهای اهواز و خرم شهر، در نهایت به بندر امام خمینی در جنوب غربی ایران و کرانه خلیج فارس میرسد.
منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات (۲۰۲۱)
دیگر اثر ملی ایران که در چهلوچهارمین نشست جهانی سازمان یونسکو در کشور چین به ثبت رسید، منظر فرهنگی اورامانات، هورامان بود. این اثر عنوان بیستوششم در میان آثار ملموس فرهنگی ایران در فهرست جهانی یونسکو را به خود اختصاص داد. پرونده این اثر از یک سال قبل برای انجام بررسیهای کمیته یونسکو برای ثبت جهانی آن به این سازمان ارسال شده بود.
اورامانات یا هورامان منطقهای تاریخی با معماری زیبای پلکانی است که بین استانهای کردستان و کرمانشاه قرار دارد. بخشهایی از شهرستانهای سرو آباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستانهای روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه در اورامانات واقع شدهاند. بخش اصلی منظر فرهنگی اورامانات شامل درههای ژاوه رود، اورامان تخت و لهون میشود. درمجموع بالغ بر ۷۰۰ روستا در منطقه اورامانات قرار دارند که ساکنان آنها آداب و رسوم سنتی و پوشش اصیل خود را بهخوبی حفظ کردهاند.
شواهد و آثار باستانی کشفشده در منطقه اورامانات، قدمت این منطقه را در دوران ایران باستان تخمین میزنند. روستای هجیج در اورامان تخت محل کشف فسیلهای مربوط به دوران پارینه سنگی است و به همین دلیل این روستا را کهنترین بخش هورامان میدانند. چهلوچهارمین نشست یونسکو بهدلیل شیوع ویروس کرونا بهصورت آنلاین برگزار شد و منظر فرهنگی هورامان دو روز پس از ثبتنام راه آهن سراسری ایران در این فهرست، در روز پنجم مرداد ماه به آثار ملموس ایران در فهرست یونسکو اضافه شد.
آثارثبتشده ایران در فهرست میراث طبیعی یونسکو:
دشت لوت (۲۰۱۶)
نخستین اثر طبیعی ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است. در میان ۲۴ اثر تاریخی ، فرهنگی و طبیعی ایران در میراث جهانی یونسکو از ایران، تنها دو اثر به حوزه آثار طبیعی تعلق دارند. دشت یا بیابان لوت با مناظری شگفت انگیز و کویرهای زیبا در دل خود از زیباترین نقاط گردشگری ایران به شمار میرود.
جنگلهای هیرکانی (۲۰۱۹)
جنگل های هیرکانی حاشیه دریای خزر، از با اهمیتترین مناطق زیستکره در کشور ایران هستند؛ البته بخش کوچکی از این محدوده در کشور آذربایجان قرار دارد. جنگلهای هیرکانی در ایران در محدوده استانهای شمالی کشور و در حاشیه دریای خزر پراکنده شدهاند. این جنگلها با داشتن یک معیار از شرایط ثبت در میراث یونسکو، در حال حاضر آخرین جاذبه ایران و دومین جاذبه طبیعی کشورمان در فهرست میراث یونسکو است.
جنگلهای هیرکانی ثروت طبیعی با ارزشی برای کشورمان به شمار میروند و در پهنهای به طول ۸۰۰ کیلومتر با عرض متغیر بین ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنده هستند. بخش کوچکی از این مسافت در کشور آذربایجان قرار دارد. تنوع گونههای مختلف گیاهی و جانوری اهمیت جنگلهای هیرکانی را مشخص میکنند.
بخش قابلتوجهی از جنگلهای هیرکانی در محدوده استان مازندران قرار دارند و استانهای گلستان و گیلان رتبههای بعدی را دارا هستند. جنگلهای الیمستان آمل، جنگل بولای ساری، جنگل واز نور، سایت کجور نوشهر، سایت خشکه داران تنکابن و چهار باغ مرزن آباد چالوس از بخشهای قابلتوجه جنگلهای هیرکانی در ایران هستند.
آثارثبتشده ایران در فهرست میراث فرهنگی معنوی (ناملموس) یونسکو:
– آیین زیارت تادئوس (۲۰۲۰)
– هنر نگارگری (۲۰۲۰)
– مهارت سنتی ساختن و نواختن دوتار (۲۰۱۹)
– هنر ساختن و نواختن کمانچه (۲۰۱۷)
– چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایتگری و موسیقی (۲۰۱۷)
– هنر پخت نان لواش (۲۰۱۶)
– نوروز (۲۰۱۶)
– ردیفهای موسیقی ایرانی (۲۰۰۹)
– هنر نمایشی- آئینی تعزیه (۲۰۱۰)
– مهارت فرشبافی فارس (۲۰۱۰)
– موسیقی بخشیهای خراسان (۲۰۱۰)
– آئین پهلوانی و زورخانهای (۲۰۱۰)
– مهارت فرشبافی کاشان (۲۰۱۰)
– آیین نقالی (قصهگویی اجرایی ایرانی) (۲۰۱۱)
– دانش سنتی لنجسازی و دریانوردی در خلیج فارس (۲۰۱۱)
– مراسم قالیشویان در مشهد اردهال کاشان (۲۰۱۲)
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.