کاروانسرای شاه عباسی واقع در استان مرکزی ، شرق شهر مامونیه ، کیلومتر ۳۷ جاده ساوه به بوئین زهرا ، در یک کیلومتری شمال شرقی روستای ورده است. کاروانسرای شاه عباسی ورده ، که از دوران صفویه به یادگار مانده ۵۰ سال است که تبدیل به آغل گوسفندان شده و متاسفانه به علت عدم رسیدگی ، چندین طاقنمای کاروانسرای ورده ویران شده و هم اکنون نیز به علت از بین رفتن پی طاقنما ها به مرور زمان در حال تخریب ۱۰۰ درصدی است و نیازمند مرمت فوری است. کاروانسرای شاه عباسی ورده در کنار جاده سنگفرش شده قزوین به اصفهان قرار گرفته است.
وجه تسمیه
به علت وقوع در شمال شرقی روستای ورده به نام همین روستا شهره شده و یکی از کاروانسراهای احداث شده در دوران شاه عباس می باشد.
ارتفاع از سطح دریا : ۱۵۹۱ متر
دوران و بانی اثر:صفوی ، شاه عباس یکم صفوی
امکان بازدید:به علت نداشتن حریم و رها شدن آن امکان بازدید مهیاست.
تاریخچه کاروانسرای ورده:
قالب کاروانسراهای موجود در ایران توسط شاه عباس یکم برای احیاء جاده ابریشم احداث و یا تجدید بنا شده بود و کاروانسرای شاه عباسی ورده نیز یکی از همین کاروانسرا ها می باشد. یکی از نکات جالب کاروانسرای ورده وجود راه قدیمی سنگ فرش شده قزوین به اصفهان در مجاورت این کاروانسرا می باشد. که پس از طی ۶ کیلومتر در جاده فرعی روستای ورده ، آثار جاده قدیمی نمایان است.
معماری کاروانسرای ورده
این بنا با حیاطی مستطیل‌شکل، با چهار ایوان بنا شده که ورودی آن در قسمت شمالی حیاط قرار دارد. در وسط سه جبهه دیگر حیاط ایوان‌هایی است که در کنار آنها در هر طرف دو تاقچه و در وسط ضلع مقابل درگاه ورودی که اتاق‌های پشت ایوانها دیده می‌شود. این اتاق‌ها دارای تاقچه و اجاق دیواری با دور کشو چاله کرسی در کف می‌باشند. در طرفین این ایوانها تاق‌نماهایی وجود دارد که هر کدام دارای تاقچه‌ای در ضلع روبه‌رو و یک اجاق هستند. در چهار تاقنمای ایوانها که در گوشه‌های اضلاع شرقی و غربی هستند، به طور قرینه ورودی‌هایی به طویله قرار دارد، این چهار طویله که در پشت تاق‌نماهای داخل حیاط می‌باشند، به وسیله ایوانهای بزرگ و اتاق پشت آنها از هم تفکیک شده‌اند. سقف این طویله‌ها گنبد و بر روی چهار تاقی و تماما با آجر و به صورت تاق ضربی کار شده‌اند؛ به جز سه اتاق پشت ایوانهای جنوبی و شرقی و غربی، اتاق دیگری جهت پذیرایی مسافران نبوده و مسافران ایوانها مجبور بودند در تاق نماهای داخل حیاط و داخل طویله به سر ببرند.
کف ایوانها و تاقنمای حیاط و طویله‌ها و هشتی و طاقنماهای جبهه شمالی خارج کاروانسرا به طور کامل با آجر و به طور ضربی فرش شده‌اند ولی کف پیشخوان و مدخل هشتی و مدخل حیاط و اطراف دیوارهای داخل به حیاط سنگفرش میباشد تمام طاق ها جناقی و گنبدها نیمه کروی خفته هستند که بر روی چهار تاقی ها با یک سری کاربندی روی آنها به وجود آمده‌اند. در جبهه خارجی کاروانسرا و در دو طرف دروازه آن ده تاق‌نما وجود داشته که دو تاقنمای شمال شرقی خواب شده و اولین تاقنمای سمت شرق را نیز با سنگ مسدود کرده‌اند. از این بین، پنج تاقنمای مدخل کاروانسرا تقریبا سالم مانده‌اند. در چهار گوشه خارجی کاروانسرا چهار برج و در وسط سه ضلع جنوبی و شرقی و غربی یک برج وجود داشته که تقریبا شکل نیمه‌مخروطی داشته‌اند. تزئینات این بنا شامل لچکی‌های مدخل پیشخوانی میباشد که با آجر به اشکال لوزی پیوسته نماکاری گردیده است پیشانی تاقنماهمای وسط دو جبهه نیز با آجر به طور راسته و خفته نما کاری شده؛ ولی در پیشانی سایر تاق‌نماها به طور عمودی کار شده است. کاربندیهای آجری زیر گنبد هشتی بنا را نیز به صورت مقرنس‌کاری درآورده‌اند.
کاروانسرای ورده در ابعاد حدودی ۵۰ در ۵۰ متر احداث و دروازه کاروانسرا در جبهه شمالی آن واقع شده و دو طرف پیشخوان مدخل دو سکو وجود داشته که در حال حاضر تنها آثار آن باقی مانده است. پس از پیشخوان و مدخل کاروانسرای ورده یک هشتی وجود دارد که شمال آن مدخل و جنوب آن درگاه ورودی حیاط و دو طاق نمای بزرگ شرق و غرب آن جهات اربعه این هشتی را تشکیل می دهند. اضلاع این گوشه ها شامل دو طاقنمای کوچک در جنوب شرقی و جنوب غربی و دو راه پله که هر کدام با ۱۳ پله به پشت بام کاروانسرای ورده راه دارند.
طاقهای هشتی کاروانسرای شاه عباسی ورده با چهار فیلگوش و چهار شکنج و کاربندیهای بین فیل گوشها ، شکنجها و کاربندی های بالای آنها پاکار گنبد را بوجود آورده و گنبدی نیمه کروی خفته این هشتی را مسقف نموده است. در دو طرف ورودی جای کتیبه یا سنگ نوشته خالیست که متاسفانه کسی از مکان یا وضعیت کتیبه کاروانسرای ورده اطلاعی ندارد.
از چهار طاقنما در گوشه های اضلاع شرقی و غربی کاروانسرای ورده به طور قرینه به منظور ورود به طویله ها استفاده می شده ، البته در حال حاضر کل کاروانسرا تبدیل به طویله شده و به آغل گوسفندان تغییر کاربری داده است.سقف این طویله ها گنبد و بر روی چهارطاقی و تماما با آجر و بطور ضربی زده شده اند .
طاقهای کاروانسرای شاه عباسی ورده جناقی است ، مگر چند طاق جدید که هلالی می باشد. این کاروانسرا به جز سه اطاق پشت ایوانهای جنوبی ، شرقی و غربی ، اطاق دیگری جهت پذیرایی از مسافرین را نداشته و مسافرین مجبور بوده اند در طاقنماهای داخل حیاط و داخل طویله ها شب را به صبح برسانند. کف ایوانها ، طاقنماهای حیاط ، طویله ها ، هشتی و طاقنمای جبهه شمالی خارج کاروانسرا کلا با آجر و بطور جناقی مفروش شده ولی کف پیشخوان ، مدخل هشتی ، مدخل حیاط و اطراف دیواره ای داخل حیاط به عرض ۲ متر سنگ فرش شده که متاسفانه بیشتر آجرفرشها از بین رفته است!
دربهای این کاروانسرا (مثل کتیبه آن) کلا از بین رفته و یا مفقود شده ، پشت بام کلا با آجر فرش شده و در و دیوار جبهه خارجی کاروانسرای ورده در چهار ضلع پشت بام جان پناهی به ارتفاع یک و نیم تر بوجود آورده که دارای سوراخهایی چهارگوش جهت نگهبانی و تیراندازی بوده. بعضی از گنبدها دارای سوراخی مدور در وسط گنبد جهت روشنایی داخل طویله می باشد . لبه جان پناه ها را با آجرهای بزرگ قرمز رنگ بطور ضربی و شیب دار هرچین نموده اند.
جبهه خارجی کاروانسرای ورده در دو طرف دروازه کاروانسرا ۱۰ طاقنما وجود داشته که باز هم متاسفانه طاقنماهای شمال شرقی خراب شده و اولین طاقنمای سمت شرق مدخل را با سنگ و گل مسدود نموده اند و بطور کلی پی خارجی دیوار این جبهه فروریخته و دیوار آن شکست برداشته !!!!
در چهار گوشه خارجی کاروانسرا چهار برج و در وسط سه ضلع جنوبی و شرقی و غربی یک برج به صورت نیمه مخروط وجود دارد.
مصالح به کار رفته در این بنا
شامل آجر، سنگ، ملات گل و گچ و خاک میباشد.
بنای فوق به تاریخ ۱۳۵۴/۷/۱۴ و به شماره ۱۱۸۸ در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.