قلعه شاداب شهیون

منطقه شکار ممنوع شهیون بدلیل داشتن شرایط زیستگاهی مطلوب نظیر آب فراوان، غذا، پناه جانور، وسعت و دست نخوردگی طبیعت و وجود گونه های مختلف پرندگان و پستانداران بویژه پازن (بز کوهی) تحت حفاظت قرار دارد اما ویژگیهای این منطقه به همین امر ختم نمیشود. قلعه طبیعی شاداب نیز که در گذر زمان مورد استفاده انسان بوده است، از دیگر شگفتیهای طبیعت شهیون است.

قلعه شاداب یک قلعه طبیعی است که در ۴۰ کیلومتری شمال شهرستان دزفول در بخش شهیون با ارتفاع ۸۵۰ متر از سطح دریا واقع شده‌ است که از ضلع غربی مشرف به رودخانه دز، از شمال به روستاهای اسلام‌ آباد و پامنار، ازجنوب به کول خرسان و از شرق به روستا های بیشه بزان و بازارگه منتهی می‌ گردد و از چهار سو به وسیله دره‌ های بسیار عمیق محصور شده ‌است. ارتفاع دیواره ‌های آن در کمترین ناحیه ۲۵ الی ۳۰ متر و در بلندترین ناحیه به بیش از ۴۰۰ متر می ‌رسد.

این قلعه تا اوایل دهه ۶۰ خورشیدی همچنان ساکنانی در منزل گاههای خود داشت. تاریخچه این قلعه تاریخی را به دوران ساسانی نسبت می دهند. اما عده ای دیگر معتقدند که در دوران حکومت ایلامیان از این دژ به نحو مفیدی استفاده می شده است چرا که انسان مکانی امن را در کنار رودخانه برای سکونت انتخاب می کرد.

وسعت کوهی که این قلعه بر آن قرار گرفته و همچنین جای مناسب آن که اشراف کامل به منطقه دارد و نیز قرار گیری آن در کنار رودخانه دز و وجود زمین های حاصلخیز از ویژگیهای ممتاز این قلعه برای سکونت بوده است.

در قلعه شاداب ۷ طایفه مثل شهایی، کایدگپ، کاید خورده، نرکی، پاپی، تختایی و چمایی با هم زندگی می کردند که سالکنان این منطقه هفت لنگ هستند. به اقامتگاه ها و مکانهای زندگی قلعه شاداب “کلاوه” می گویند که برای خود تعیین حدود داشته و خرید و فروش می شد.

برای ورود به درون قلعه حتما باید کلید به همراه داشت یا با کسی همراه شد که این کلید را با خود دارد. قلعه شاداب برای عموم یک ورودی بیشتر ندارد که درِ آن قفل است و فقط برای ساکنان باز می شود. ورودی دیگری نیز دارد که بسیار صعب العبور است و همین امر باعث پیروزی اهل قلعه بر دشمنان و غارتگران می شد.

با عبور از دروازه قلعه و طی کردن مسیری دالانی به سطح کوه می رسید. اولین جایی که نظر را بخود جلب می کند دره ها و کوه ها و مزارعی است که در پائین کوه شاداب دیده می شودد. کنارستانی را می بینید که به آن “چاکه کنارستان” می گویند.

در قلعه اشکفت هایی را می بینید که هر کدام به یک خانواده تعلق دارد. مثل اشکفت نثار که هم محل نگهداری آذوقه است و هم محل دیده بانی. هرچه در قلعه تاریخی-طبیعی شاداب پیش بروید، کوهها و دره های بسیار در زیر پایتان خواهد بود و با اشکفت های دیگری نیز مثل کلاوه، برگه مو، اسفندیاری، چویل سون (متعلق به طایفه تختایی و چمایی)، برگ چوک ( نرکی ها)، برگ فردی (کاید گپ)، گرمحل (پاپی و کاید خورده) و… مواجه خواهید شد.

در اشکفت “آسیابادی” پنجره ای است که از آن طریق باد بسیار خنکی به داخل اشکفت می زد. در این اشکفت دهلیزی است که آسیابی چوبی در آن کار می کرده است. شدت باد پره های آسیاب را به حرکت در می آورد و غلات را آرد می کرد. به همین دلیل اینجا را آسیا بادی می گفتند.

از دل کوه آب خارج می شود که ساکنان قدیمی این قلعه با ساخت دیواره تشکیل آب انبار داده بودند که هم چنان آثارش بصورت دیوار آجری موجود است.

اقتصاد ساکنین قلعه و سنت های بومی
مردم قلعه در مواقع ضروری رفت و آمد داشتند و از اینجا سدر (ختمی)، بادام کوهی، زغال به دزفول می بردند و می فروختند. مردم ساکن در این قلعه تاریخی و طبیعی از زندگی ساده ای برخوردار بوده و خود تولید کننده و در نهایت مصرف کننده بودند و مابقی محصول مازادشان را می فروختند تا امرار معاش کنند. آنان در مقابل سختی ها و ناملایمات طبیعی مقاوم بودند و در نهایت در مواقع ضروری داروهایی از گیاهان محلی تهیه کرده و برای مرهم درد خود استفاده می کردند. برای مثال از درختی به نام “زرو” شیره ای استخراج می کردند که خشک کرده و می ساییدند و قندی در آن حل کرده، به چشم بیمار می زدند و خوب می شد، یا “تی” و “پنبه” را با هم سوزانده با روغن حیوانی ترکیب کرده، مرهم درست می کردند و برای پیشگیری از عوارض ضربه سر، به سر می مالیدند. از موارد دیگر میتوان به مرهمی از روغن حیوانی و خرما گرم اشاره کرد که بر روی پای ورم شده یا پیچ خورده می بستند که تا فردا درد را برطرف کند.

داستانها و حکایت های این منطقه
به روایت اهالی منطقه چشمه چشمونی داستانی دارد مبنی بر اینکه اگر کسی از آب آن بنوشد عاشق میشود. همچنین گفته میشود اینجا محل حکومت سرو گل، فلک ناز، خورشید آفرید، اغتشان شاه بوده است که احتمالا تاریخ آنها به پیش از اسلام برمی گردد.

منابع آب
چشمه های متعددی در این محل وجود داشته و دارد که یکی از این چشمه ها آقا میرزا نام دارد. چشمه های دیگر نیز هان دیفه، برگ مو، سه کار، کول دیفه، تم گاوها و…نام دارند که منابع تامین آب ساکنان قلعه می باشند.

قبرستان قدیمی
در پای قلعه شاداب در روستای پامنار، قبرستان قدیمی قرار دارد با سنگ ‌های ایستاده و نقوش متفاوت که هر کدام گویای مشخصاتی از متوفی هستند. برخی از نشانه ‌های روی قبرها افراد سوار بر اسب را نشان می ‌دهند که نماد جنگاوری آنها می باشد. بر روی قبرهای مربوط به خانمها نیز نشانه‌ هایی از جنگاوری و رقص و …دیده می‌ شود. به نظر می ‌رسد این قبرستان اطلاعات بسیاری در مورد تاریخ اجتماعی منطقه در خود دارد.

دریاچه شهیون
پیشنهاد میشود بعد از بازدید قلعه حدود یک کیلومتر جلوتر بروید تا در روستای پامنار به دریاچه زیبای سد دز برسید. در روستا میتوان برای سوغاتی از کپوهای زیبای دست ساز زنان روستا (همان حصیربافی با نی های جوان نخل خوزستان) خرید کنید. در این دریاچه چندین جزیره کوچک و بزرگ وجود دارد که میتوانید از طریق قایق سواری از مناظر زیبای اطراف دریاچه لذت ببرید. از قلعه غافل نشوید همچنان تا کنار دریاچه امتداد دارد و نظاره گر شما خواهد بود.

گونه های جانوری منطقه
گونه شاخص منطقه کل و بز است که جمعیت خوبی دارد و از سایر گونه هایی که در منطقه زیست می کنند میتوان به پلنگ، گرگ، کفتار، روباه، شغال، گربه وحشی، خرگوش، خرچنگ، شنگ (سگ آبی)، خارپشت، انواع خفاش اشاره کرد. شاخص پرندگان منطقه که بیشترین جمعیت در منطقه را دارد کبک و تیهو است، پس از آن می توان به کبوتر چاهی، کمرکولی، بلدرچین، سهره طلایی اشاره کرد.

پوشش گیاهی منطقه
عمده پوشش گیاهی منطقه به صورت مرتعی است ولی تک درختان و درختچه های بادام کوهی، کنار، رملیک، جاز (بنگله)، انجیر و گز و پده در منطقه دیده می شود. کوه قلعه شاداب دزفول یکی از کوه های زاگرس میانی خوزستان است که از زیستگاه مطلوب گیاهی و جانوری برخوردار می باشد.

مسیر دسترسی
تنها راه ارتباطی این قلعه طبیعی از طریق دروازه‌ ای مقدور است که در ضلع شمالی آن و در مجاورت روستای اسلام‌ آباد قرار گرفته است.

منبع:
tripyar.com