سفر نامه های فارسی ،گنجینه ارزشمند از تاریخ هند

تاریخ خبر : ۱۳۹۴/۱۱/۴ – به گزارش ایرنا، وجود میلیونها سند تاریخی به زبان فارسی در هندوستان، این کشور را به یکی از بزرگترین منابع اسناد تاریخی به زبان فارسی در جهان تبدیل کرده است.
گفته می شود دست کم ۱۰ میلیون سند تاریخی به زبان فارسی در کتابخانه ها،دانشگاهها و مراکز نگهداری اسناد تاریخی در هندوستان نگهداری می شود که بسیاری از این اسناد به علت شرایط نامناسب نگهداری در حال نابودی است .
«علی دهگایی» رایزن فرهنگی کشورمان در هندوستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در دهلی نو ، با اشاره به جایگاه و اهمیت سفرنامه ها در ثبت و ضبط وقایع تاریخی اظهار کرد:سفرنامه ها به عنوان مکتوبات فارسی از اهمیت و جایگاه ویژه ای برای تاریخ نگاران و محققان برخوردار است و در حال حاضر تعداد زیادی از سفرنامه های فارسی در هندوستان نگهداری می شوند.
وی با اشاره به تاریخچه سفرنامه نویسی به زبان فارسی در هندوستان، گفت: از زمان تیموریان و مغولان آثار ارزشمند و متعددی از سفرنامه های فارسی در هندوستان نگاشته شده که امروزه در قالب نسخه های خطی فارسی نگهداری می شوند.این سفرنامه ها روابط و مناسبات فرهنگی را در اختیار علاقه مندان و محققان قرار داده است.
رایزن فرهنگی کشورمان در دهلی نو ،انتقال دانش و اندیشه ها را از جمله کارکردهای سفرنامه ها برشمرد و افزود:با سفرنامه، بسیاری از افکار و اندیشه ها از سرزمینی به سرزمین دیگر منتقل می شود و زمینه تبادل فرهنگی فراهم می شود.
وی سفر نامه ‘شگرفنامه ولایت’ به قلم ‘منشی اعتصام الدین’ در سال ۱۷۶۵ را از نخستین سفرنامه ها به زبان فارسی در هندوستان ذکر کرد و افزود: نویسنده در این سفرنامه مشاهدات خود از سفر به فرنگ به رشته تحریر درآورده و اطلاعات زیادی در خصوص دنیای غرب در آن دوره زمانی به شرق منتقل کرده است .
«دهگایی» گفت که بیشتر سفرنامه نویسان فارسی نویس هند منشی و صاحب منصبان اداری دربارها بودند که طی سفرهای کاری و اداری، دیده ها و مشاهدات خود را از سرزمین فرنگ و غرب می نگاشتند و از آنجا که این مشاهدات موجب شگفتی و حیرت آنها می شد این سفرنامه ها را با عنوان شگرفنامه یا حیرت نامه می نوشتند.
وی افزود: سفرنامه ‘منشی اسماعیل’ از دیگر سفرنامه های فارسی است که درباره احوالات و اوضاع اجتماعی فرنگ در دوره های تاریخی قدیم نگاشته شده است و به عنوان یکی از منابع تاریخی قدیمی موجود در هند، مورد استفاده محققان و پژوهشگران قرار می گیرد.
دکتر ‘علی مشرب خان’ از اساتید مسلمان زبان فارسی در دانشگاه دهلی، درباره اهمیت و ارزش سفرنامه های فارسی در هندوستان می گوید: در این سفرنامه ها اطلاعات بسیار مفیدی درباره فرهنگ و اوضاع اجتماعی سرزمین های مختلف در اختیار پژوهشگران و محققان قرار گرفته که می تواند در تبیین و تشریح اوضاع این سرزمین ها در دوره های تاریخی مورد استناد قرار گیرد.
وی با اشاره به تعداد زیاد نسخه های خطی از سفرنامه های فارسی در هندوستان اظهار کرد:کشور پهناور هندوستان با وسعت زیاد، گنجینه ای از سفرنامه های فارسی را در خود جای داده است که مورد استناد بسیاری از محققان و پژوهشگران قرار می گیرد و بسیاری از این سفرنامه ها به صورت نسخ خطی نگهداری می شوند.
خانم دکتر ‘بالقیس فاطمه حسینی’ استاد با سابقه زبان و ادبیات فارسی دانشگاههای هند نیز، با اشاره به ویژگی های سفرنامه ها اظهار کرد: برخی سفرنامه ها به صورت منظوم و شعر و برخی از آنها در قالب نثر نگاشته شده اند و این سفرنامه ها مدارک و اسنادی است که از مشاهدات و تجربیات شخص جهانگرد بدست آمده است.
وی در خصوص اهمیت و ارزش تاریخی سفرنامه ها می گوید: گرچه برخی سفرنامه ها ممکن است با تعصب و یکجانبه گرایی نگاشته شده باشند اما در بسیاری از این سفرنامه ها اطلاعات ارزشمندی دارند که انعکاس دهنده اطلاعاتی از فرهنگ و سبک زندگی مردمان آن دوره است .
پروفسور «یونس جعفری» از اساتید برجسته و قدیمی زبان و ادبیات فارسی دانشگاههای هند که تالیفات زیادی به زبان فارسی از خود برجای گذاشته، سفرنامه ها را از ارکان مهم تاریخ نویسی می داند و معتقد است: یکی از پایه های تاریخ نویسی، سفرنامه هاست و اطلاعات موجود در سفرنامه ها می تواند به شناخت هرچه بیشتر از فرهنگ و اوضاع اجتماعی جوامع، کمک موثری کند.
وی همچنین به سفرنامه ها و کلیات دیوان اشعار شعرای فارسی زبان اشاره می کند و می گوید: در برخی موارد در کلیات دیوان اشعار شعرای فارسی زبان نیز مطالبی بیان شده که گویای واقعیت هایی از اوضاع و احوال و فرهنگ جوامع می باشد و اطلاعات ارایه شده در این کلیات دیوان اشعار به محققان و تاریخ نویسان نیز کمک زیادی کرده است.
دکتر ‘صدیق نیازمند’ محقق و استاد زبان و ادبیات فارسی در هندوستان در خصوص سفرنامه ها معتقد است: صرف نوشتن کتاب با عنوان سفرنامه کافی نیست بلکه باید سفرنامه ها دارای اطلاعات مهم و مفیدی باشند که محققان و پژوهشگران بتوانند آن را مورد استناد قرار دهند، در عین حال برخی کتاب شاعران، اطلاعات ارزشمندی را در دوره های مختلف به ما می دهند.
وی افزود: یک سفرنامه باید دارای اطلاعات تاریخی از اوضاع اجتماعی زمان خود باشد که زبان رایج، ترکیبات و لغات بکار رفته در آن زمان می تواند از جمله این اطلاعات تاریخی باشد.
دکتر ‘اخلاق احمد آهن’ نیز به بیان برخی ویژگی های سفرنامه های ایرانی می پردازد و می گوید: سفرنامه های ایرانی حاوی اطلاعات تاریخی و اجتماعی زیادی هستند که ما را از اوضاع و احوال گذشتگان در دوره های تاریخی مختلف آگاه می کنند.
وی معتقد است: سفرنامه های زیادی در هندوستان به زبان فارسی وجود دارد که حاوی اطلاعات زیادی در خصوص فرهنگ و زندگی اجتماعی مردمان غرب و شرق می باشد .
زبان و ادب فارسی در هند سابقهٔ دیرینه ای دارد. دربارهٔ پیشینهٔ رواج زبان و ادب پارسی در شبه قاره، از مدارک تاریخی چنین برمی آید که در سدهٔ سوم هجری، برای نخستین بار هندوان فرصت یافتند تا با فارسی زبانان آشنایی موثری پیدا کنند.
زبان فارسی پیش از آنکه هندوستان مستعمره انگلستان شود، بیش از ۸۰۰ سال زبان اداری و دیوانی و زبان فرهنگی و علمی این کشور بشمار می رفت. اما پس از استعمار، انگلیسی ها در سال ۱۸۳۲ زبان انگلیسی را جایگزین فارسی کردند.
زبان فارسی در دورهٔ غزنویان به هند راه یافت در آن دوره پارسی، زبان ادبیات، شعر، فرهنگ و دانش بود. با تأسیس امپراتوری مغول هندوستان به اوج پیشرفت خود در هند رسید و زبان رسمی هندوستان شد.
زبان فارسی در هندوستان شاعران بزرگی همچون بیدل و امیر خسرو دهلوی و دستگاه شعری سبک هندی را در خود پروراند. از دیگر شاعران نامدار فارسی زبان شبه قاره هندوستان، می توان از اقبال لاهوری نام برد.
همچنین پارسی گویان هندوستان، واژه نامه های ارزشمندی برای زبان پارسی گردآوری کردند.
درمیان اسناد و کتب تاریخی فراوانی که به زبان فارسی در هندوستان وجود دارد سفرنامه ها نیز اهمیت و جایگاه ویژه ای دارند و همواره به عنوان یکی از اسناد مهم تاریخی مورد استناد و بررسی محققان و پژوهشگران و تاریخ نویسان هند و ایران بوده است.
اما بسیاری از این سفرنامه ها به صورت نسخه های خطی نگهداری می شوند که برای حفظ و نگهداری این آثار ارزشمند و تصحیح و انتشار این اسناد مهم تاریخی باید همت و تلاشی مضاعف از سوی محققان و پژوهشگران تاریخی صورت گیرد تا این گنجینه های ارزشمند تاریخی حفظ و به آیندگان سپرده شود.
در نشستی ادبی نیز که چهارشنبه گذشته با عنوان ‘سفرنامه های فارسی در هند’ در خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در دهلی نو برگزار شد، اساتید و محققان برجسته زبان و ادبیات فارسی این کشور، بر ضرورت حفظ و احیای این میراث کهن و سفرنامه های فارسی در هندوستان، تاکید کردند.