روستای ارزانفود همدان

روستای ارزانفود همدان از توابع بخش مركزی این استان و در جنوب شرق شهر همدان قرار دارد.روستای ارزانفود تقريبا جزء آخرين روستاهای دره يلفان همدان است و برای رسيدن به آن بايد مسير پر پيچ و خم و زيبای سد اكباتان را طی نموده و پس از حدود ۲۵ كيلومتربه این روستای زيبا رسيد .در غرب روستا و در بين مزارع كشاورزي تپه تاريخی وسيعی به چشم می خورد كه سفالهای سطحی آن دوره های اسلامی و تاريخی خصوصا اشكانی را معرفی مي نمايد .

زیر بستر این تپه مجموعه ای از فضاهای معماری وجود داردکه به صورت دستكند در بستری از سنگهای موسوم به شيست ايجاد شده و بسيار گسترده ميباشد. مجموعه شامل اتاقها وفضاهای متعددی است که دارای ابعاد متغير و احتمالا كاربری های متفاوتی هستند. در بدنه اكثر آنها سكوها ی سنگی وجود دارد.

در بالا و مجاورت سکوها و بدنه اکثر فضاهای مجموعه حلقه يا قلابهای تراشيده شده از سنگ بستر به شكل بسيار زيبا به چشم ميخورد . این قلابها نیز کاربردی هستند و نظر قاطعی در خصوص عملکرد آنها وجود ندارد .کاوشهای باستان شناسی در شش کارگاه زیرزمینی در نقاط مختلف تپه انجام شده و هرکارگاه متشکل از تعدادی اتاق است که همگی به هم ارتباط دارند.
در بعضی قسمتها تك اتاقهايی ديده ميشود كه دارای يك ورودی و بصورت مستقل هستند . لكن فضاهای بزرگتر ورودی های متعدد دارند كه به احتمال زياد به كاربری های آنها ارتباط دارد. ارتفاع تقريبی فضاها متغير است لكن بطور ميانگين به اندازه قد يك انسان ( حدود ۱۸۰ سانتيمتر) ميباشد. در بدنه اين اتاقها حفره های جای پيه سوز متعدد ديده می شود.

ورود به کارگاه ها از طریق راه پله های تراشیده شده در سنگ بستر امکان پذیر بوده و هر کارگاه دارای چندین ورودی است . در کاوشهای انجام شده به منظور باز گشایی ورودیها آثار معماری منظمی در سطح تپه شناسایی شد که حاکی از وجود یک دوره استقراری قوی در سطح تپه است. در بررسی و کاوش بعمل آمده در مجموعه میتوان گفت این مجموعه در دوره تاریخی (اشکانی) شکل گرفته و در دوره های بعد خصوصا دوره های مختلف اسلامی مورد استفاده واقع شده است .

از عمده كاربری های عام كه می توان برای اين مجموعه ها متصور بود ،استفاده بصورت پناهگاه است . البته بررسی ها در مجموعه زير زمينی ارزانفود و نمونه های مشابه آن سامن و انوج حاكی از آنست كه اين مجموعه ها در ابتدا با اهداف و اغراض ديگری ايجاد شده اند ، چراكه زاغه ها و پناهگاهها عموما در زير منازل مسكونی و قلعه ها ايجاد شده و بصورت واحد های منفرد _ مجزا و اختصاصی كاربرد داشته اند . لکن در آثار زير زمينی ارزانفود اين امر كاملا واضح است كه آثار بعنوان يك مجموعه طراحی و ساخته شده است و كاربری خاصی غير از پناهگاه داشته است . مجموعه دارای بخشهای مختلف با كاربری های خاص متناسب با عملكردهای مورد نياز می باشد .

کشف ۸۰ اتاق حاصل کاوش های هیات باستان شناسی مستقر در روستای دست کند ارزانفود است.در فصل سوم کاوش های باستان شناسی ارزانفود اطلاعات متعددی از استقرار دوره های تاریخی در این مجموعه به دست آمده است.

معماری غنی مجموعه دست کند ارزانفود را به دوره ایلخانی میتوان نسبت داد و یین مجموعه شامل فضاهایی ساخته شده با سنگ های قلوه ای رودخانه ای و ملاگل است.

همچنین در جای جای سرزمین پهناور ایران آثار زیرزمینی با کاربری های به نسبت مشابهی وجود دارد که در گذر زمان به واسطه موقعیت و شرایط خاص این فضاها مورد استفاده مجدد واقع شده و در کالبد و کاربری آنها تغییرات محسوسی به وجود آمده است.

نمونه مشابه را در شهر سامن حدود ۱۵ کیلومتری ملایر – روستای انوج، حدود ۴۵ کیلومتری جنوب غرب ملایر، مجموعه زیرزمینی روستای کمری در ۵۰ کیلومتری شمال ملایر- را می توان نام برد.از عمده کاربری های عام که می توان برای این مجموعه ها متصور بود استفاده به صورت پناهگاه است.

بررسی ها در مجموعه زیرزمینی ارزان نفود و نمونه های مشابه آن مثل سامن و انوج حاکی از آن است که اینها در ابتدا با اهداف و اغراض دیگری ایجاد شده اند چراکه بیشتر زاغه ها و پناهگاه ها در زیر منازل مسکونی و قلعه ها ایجاد شده و به صورت واحدهای منفرد، مجزا و اختصاصی کاربرد داشتند.

در آثار زیر زمینی ارزانفود این امر واضح است که آثار به عنوان یک مجموعه طراحی و ساخته شده و کاربری خاصی غیر از پناهگاه داشته است.مجموعه دارای بخش های مختلف با کاربری های خاص متناسب با عملکردهای موردنیاز است و گستردگی و پیچیدگی این مجموعه اظهار نظر قطعی در خصوص قدمت، کاربری بخش ها، نخستین سازندگان مجموعه و دوره های متوالی استقرار و استفاده از آن را مشکل کرده و این امر نیازمند تداوم اقدامات پژوهشی است.
این روستا بدلیل قرارگرفتن دردامنه کوه‌های سمت جنوب غربی کوهستان الوند از مناظر بسیار زیبایی برخورداراست که از سمت غرب به کوه‌های کلاه قاضی وساوج بلاغ (به زبان محلی سرخ بلاغ) و از سمت شرق به روستای ترکمان و کوه قره داغ و از سمت جنوب به روستای تکمه داش ختم می‌شود.

جاذبه‌های توریستی آن در۳ کیلومتری جنوب غربی روستادر حوالی امامزاده عبدالله قراردارند که متاسفانه با بالا رفتن آمار صنعت و استخراج معدن و تخریب این جاذبه‌ها گردشگران کمتری از آن بازدید می‌کنند.

سه رود اصلی این منطقه پس از پیوستن به هم به سد اکباتان خاتمه می‌یابند این رود‌ها با اینکه فصلی اند نزدیک ۳/۲آب سد اکباتان راتامین می‌کنند.

استان همدان را به واقع باید خاستگاه دستکند‌های ایران نامید چرا که در دونقطه دیگر از استان یکی در شهر سامن ملایر که فاصله چندانی با این سایت با ارزش تاریخی ندارد نیز شهر زیر زمینی دیگری در سال‌های اخیر کشف شده که به نوعی به آرامگاه شباهت دارد و متعلق به دوره اشکانیان است و دیگری نیز مجموعه دستکند قلعه جوق در شهرستان فامنین که قدمت آن را به دوران ماد نسبت می‌دهند.

گفتنی است روستای ارزانفود در ۱۷کیلومتری جنوب غربی بخش مرکزی همدان واقع است. این روستا بدلیل قرارگرفتن دردامنه کوه های سمت جنوب غربی کوهستان الوند از مناظر بسیار زیبایی برخورداراست که از سمت غرب به کوه های کلاه قاضی وساوج بلاغ(به زبان محلی سرخ بلاغ) و از سمت شرق به روستای ترکمان و کوه قره داغ و از سمت جنوب به روستای تکمه داش ختم می شود.