خانه خان منش مشهد

خانه خان منش مشهد یکی از خانه های تاریخی شهر مشهد می باشد .مکان‌ها و خانه‌های تاریخی سند هویتی هر شهری هستند و نشان‌دهنده قدمت آن شهر می باشد . مشهد نیز از این قاعده مستثنی نیست. هر چند در دهه‌های اخیر اغلب این خانه‌ها به بهانه نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده از بین رفته‌اند ولی هنوز هم می‌توان آثاری از این خانه‌ها را در مشهد دید.
سال‌های اخیر مشهد شاهد تخریب بخش وسیعی از بافت قدیمی و تاریخی خود بوده است که این امر به بهانه بهسازی بافت‌های اطراف حرم و ساخت بناهای مدرن به‌ بهانه حفظ آبرو و افزایش اعتبار مشهد انجام می‌شود، ولی غافل از اینکه با این کار بخشی از هویت تاریخی شهر را هم از بین می‌برند.
خانه خان منش مربوط به دوره پهلوی اول است و در مشهد، خیابان امام خمینی، میدان شهدا، نبش کوچه سجادی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۰۷۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مالک خانه «غلامعلی تاجیان یکی از مردم قدیمی خیابان امام خمینی (ره) سال ۱۳۹۵ درباره مالک این خانه گفته بود؛ “مطب دکتر تاج الدینی سمت دیگر همین خیابان، اول خیابان امام خمینی روبروی کوچه افشارها بود. خانه و مطب دکتر معاضد هم که پزشک چشم بود، اول کوچه سجادی قرار داشت که الان نمایشگاه سفال است.”حتی حسین خانپور چایخانه دار هم که ابتدای کوچه امام خمینی (ره) سوم مغازه دار است، درباره سرنوشت مطب دکتر معاضد گفته است؛ “دکتر معاضد یک ماشین آمریکایی داشت. خانه او هنوز همان سبک قدیمی هست و یادم هست تاکسی تلفنی خان منش مدت ها آنجا بود. خان منش ابتدا راننده دکتر معاضد بود و برای همین هم تا وقتی زنده بود، باغ و خانه در اختیارش بود.”

معماری خانه خان منش مشهد

خانه خان منش یا خانه تاریخی در نبش کوچه امام خمینی (ره) هفتم در مشهد با تاریخی که پشت آن دکتر معاضد و معماری ویژه خانه بودن به حدی که آن را جز یکی از سه بنای زیبای مشهد معرفی کرده اند. بعد از چند سال یعنی در سال های پایانی دهه ۸۰ خانه را از فهرست آثار ملی خارج می کنند، آن هم بدون هیچ حرف و نقل و اعتراضی!
پژوهشگر تاریخ، خانه خان منش مشهد را متعلق به دوره پهلوی اول می داند و می گوید: داشتن پلان باز و نورگیرهای نامنظم اما قابل توجه، در کنار وجود ستون های زیبا در ضلع غربی بنا و قرار گرفتن در حاشیه محور تاریخی ارگ، از مهمترین ویژگی های این بنا برای ثبت در فهرست آثار ملی بوده است. وی حتی به این نکته اشاره می کند که این خانه تاریخی، به روایتی نخستین درمانگاه خصوصی مشهد بوده چون مرحوم دکتر معاضد چند تخت در آن تعبیه کرده بود تا بیمارایی که از شهرستان به مشهد می روند، در آنجا بستری شوند. این خانه که امروز در خیابان امام خمینی (ره) میدان شهدا روبه روی اداره آموزش و پرورش نبش کوچه سجادی قرار دارد، به عنوان کارگاه و بازارچه سفال استفاده می شود با این وجود با تخریب هایی نیز مواجهه است. در پرونده ثبتی این بنا که در سال ۱۳۸۳ تهیه شده، آمده است: «ورودی بنا در حاشیه خیابان امام خمینی نزدیک معبر اصلی شهر و میدان شهدا واقع شده است. درب اصلی بنا بزرگ و در نبش کوچه سجادی قرار دارد و از جنس فلز است. این درب به حیاط وسیع و مشجری باز می شود که فضای خانه های کوشک دار را تداعی می کند و اکنون به پارکینگ اتومبیل های مسافربری شهری تبدیل شده است. پلان منزل دارای شکستگی های زیادی در نمای ساده و آجری آن است. در ضلع جنوبی منزل ایوانی هست با سه ستون گچ بری شده که در زیبایی بصری بنا مؤثر است. استفاده از فرم های هندسی ساده و متقارن در پلان بنا، واشوهای قدیمی متناسب با فرم پلان در بدنه بنا جهت نورگیری و دسترسی به فضای داخلی و استفاده از فضای سبز و گیاهان بالا رونده در بدنه بنا جلوه ای خاص به آن بخشیده است. پوشش سقف بنا از نوع شیروانی شیب دار بوده و مسیر دسترسی به داخل بنا از ایوان ضلع جنوبی و دربی چوبی و قدیمی است. در ضلع غربی، درب ورودی اصلی قرار دارد. فضاهای اتاق ها از هال طراحی شده در میانه بنا قابل دسترسی است. بنا دارای هشت اتاق ساده و فاقد تزئینات است.

این بنای تاریخی به انبار و مکان فروش همه گونه اجناس پلاستیکی، دکوری، سفالینه، تزئینی بدون هر گونه هماهنگی و کسب مجوزی از اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی تبدیل شده و صرفاً با کسب مجوز و نظارت شهرداری بهره‌برداری می‌شده است.
شعبه سوم دیوان عدالت اداری ۲۱ شهریور سال ۱۳۸۸ و در بررسی شکایت مالک خانه «معاضد» از سازمان میراث فرهنگی و براساس تقاضای «ابطال اقدامات سازمان در رابطه با این پلاک ثبتی در بخش یک عنبرآباد مشهد و اعتراض به ثبت آن در فهرست آثار ملی» ثبت ملی این خانه مغایر با قوانین اعلام شده است.