حمام قوام الدوله تهران

در اواخر دوره ی قاجار تهران صاحب بیش از صد حمام بود. آن روزها فقط خانه‌های اعیان و اشراف دارای حمام اختصاصی یا به اصطلاح آن زمان حمام سرخانه بود و مردم عادی به حمام‌های عمومی می‌رفتند.از آن تعداد حمام قاجاری، شاید تعداد انگشت شماری باقی مانده باشد که یکی از این حمام ها، حمام قوام الدوله است.این حمام ، حمام اختصاصی عمارت قوام الدوله منتسب به یکی از صاحب منصبان دوره قاجار به نام میرزا محمد قوام الدوله، پدر بزرگ میرزا حسن خان وثوق‌الدوله و میرزا احمد خان قوام‌السلطنه بوده که در گذر میرزا محمود وزیر سابق و شهید جاویدی فعلی واقع شده ،درگذشته از این خانه دری به حمام باز می شد و در روزهایی از هفته نیز این حمام را روی عموم مردم می‌گشودند.

در هرحال، پس از کوچ خانواده قوام‌الدوله از خانه اجدادی خود و تقسیم آن میان وارثان، حمام از پیکره اصلی خانه جدا شد و به عنوان یکی از حمام‌های عمومی محله عودلاجان به حیات خود ادامه داد.محله عودلاجان که یکی از پنج محله بزرگ تهران بود، طبق آماری که از سال ۱۲۶۹ق / ۱۲۳۱ش برجای مانده است، دارای ۵۳ باب حمام بود. این حمام، درست پشت خانه (عمارت قوام الدوله) جای گرفته است و سردر مقرنس کاری شده و زیبای آن رو به کوچه شهید «حسن اسماعیل بیگ دامغانی» باز می شدو به حالت عمومی درمی‌آمد .

حمام های دوره قاجار با وجود وجوه تشابه ظاهریشان، از جنبه هـای گونـاگون بـاهم تفاوت داشتند. در نتیجه، میتوان از چند جهت به تقسیم بندی آنها پرداخت: حمـامهـا بـراساس نوع ساختشان بـه دو دسته عمـومی و خصوصی (خـانگی)، تقسیم می شدند.حمامهای عمومی، به طور طبیعی ساختمانی جدا از ساختمانهای مسکونی داشتند و عموم مردم با پرداخت وجهی از آن بهره میبردند. البته گاهی برخی از اعیـان بـا پرداخت پـول بیشتر، حمام عمومی را بـرای استفاده ی خود برای چند سـاعت بـه اصطلاح «قرق»میکردند.به این ترتیب قدرت مالی میتوانست حتی کارکرد عمومی حمام را تغییر دهد.

حمامهای خصوصی که درون یک ساختمان مسکونی یا در کنار آن ساخته میشدند،تنها به اعیان اختصاص داشتند. این حمامها در کنار سه بخش بیرونی، انـدرونی و خلوت،بخش چهارم خانه بسیاری از بزرگان را تشکیل میدادند.به این ترتیب حمام سرخانه،یکی از نشانه های تعیین خاستگاه اجتماعی افراد بود. البته درب برخی از این حمامها درزمانهایی معین چه با پرداخت پول و یا بدون آن، به روی سایر مردم نیز گشوده میشد.
به همین دلیل، و نیز از آن جهت که اعیان (به ویژه زنانشان)، معمولاً به طور دسته جمعی و با دوستان و آشنایان خود به حمام میرفتند، حتی این نوع از حمامها نیز در عمل، کارکرد عمومی داشتند.
حمامها بر اساس جنسیت استفاده کنندگان نیز قابل تقسیم بودنـد. در دوره ی قاجار به طور معمول، ساختمان حمامهای مورد استفاده زنـان و مـردان یکسان بـود، امـا زمـان استفاده ی آنها تفاوت داشت. به این ترتیب که حمامها در ساعاتی از روز بـه آقایـان و در دیگر ساعات روز، به بانوان تعلق داشت.
البته گاهی اوقات برخی از حمامها به طور کلی یا در روزهایی خاص تنها به یکی از این دو گروه اختصاص مییافت. و گاهی نیز در بنای حمامها دو ساختمان مجزا یکی برای مردان و دیگری برای زنان در نظر گرفته میشد.

در خیابان امیرکبیر تهران، میان چهار‌راه سرچشمه و سه‌راه امین حضور، کوچه‌ای وجود دارد که نام «شهید علیرضا جاویدی» بر تارکش می‌درخشد اما سابقاً آن را کوچه میرزا محمود وزیر می‌خواندند. میرزا محمود که خانه‌اش درست سر همین کوچه بود – و حالا جای خود را به پاساژ لوازم خانگی داده – چندی در دوره ناصرالدین شاه قاجار، وزیر تهران بود یا به عبارت دیگر مقامی معادل شهردار پایتخت را داشت.

در پهنه شرقی عودلاجان یعنی جایی میان خیابان ری و خیابان سیروس (مصطفی خمینی) فقط سه حمام از دوره قاجار باقی است.یکی حمام نواب که لوکیشن فیلم معروف قیصر بود و چند سال پیش توسط شهرداری تهران خریداری و مرمت شد؛ دیگری حمام میرزا علی اصغر که هنوز دایر است؛ و سومی حمام قوام‌الدوله که تا حدود ۱۰ سال پیش فعال بود اما اکنون درش تخته شده و چنان که در عکس‌ها دیده می‌شود، به سرعت رو به خرابی می‌رود..
این حمام ارزشمند که در فهرست میراث فرهنگی نیز ثبت شده تبدیل به بنایی متروکه گردیده و به حال خود رها شده و ورودی آن را با ورقه های فلزی پوشانده اند و تا کنون اقدامی جهت مرمت و حفظ این حمام ارزشمند صورت نگرفته است و رفته رفته در حال نابودی است.
تا جایی که به شهرداری تهران مربوط می‌شود، محمدعلی محمدی، مدیر بافت تاریخی شهرداری منطقه ۱۲ مدعی است که این نهاد همواره به دنبال تملک و مرمت حمام قوام‌الدوله بوده اما به دلایلی از این کار بازمانده است. او می‌گوید: «مالک این حمام در خارج از کشور به سر می‌برد و کسانی که سرقفلی بنا را در اختیار دارند، نه به آن رسیدگی می‌کنند و نه حاضر به فروش سرقفلی خود به قیمت مناسب و مورد توافق هستند. بنابراین حمام را به حال خود رها کرده‌اند و با نصب نرده و ورق‌های فلزی مقابل در آن، تلاش کرده‌اند مانع ورود معتادان و کارتن خواب‌ها به داخل حمام شوند.»