حمام شاهزاده ها اصفهان یکی از حمامهای تاریخی به جا مانده از دوران صفویان می باشد .شاید كمتر كسی بداند كه ایرانی ها بیشتر از سه هزارسال پیش در شهرهای خود حمام عمومی داشته اند و احتمال می دهند اولین حمام تاریخ را جمشید پادشاه پیشدادی ایران ساخته باشد. حمام شاهزاده ها که در دوره طلایی تاریخ اصفهان، دوران صفوی ساخته شده است نمونه ای از این بناها می باشد. بانی این اثر معماری یکی از شاهزادگان صفوی به نام شهربانو بیگم، دختر شاه سلطان حسین صفوی است. وی در نزدیکی مسجد حکیم اصفهان در انتهای بازار رنگرزان، مدرسه ای برای طلاب ساخت و حمام شاهزاده ها را موقوفة آن قرار داد. امروزه از آن مدرسه تاریخی اثری نیست اما حمام شاهزاده ها همچنان باقی است و در تاریخ ۱ آبان ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۱۵ بعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در دوران صفویه، زنان در امور عام المنفعه مشارکت فعال داشتند و در ساخت مدارس، مساجد و تعمیر امامزادگان و بقاع متبرکه نقش پررنگی ایفا می کردند. مادر شاه سلطان حسین نیز در احداث آخرین بنای باشکوه عصر صفویه یعنی مدرسه چهارباغ که امروز مدرسه امام صادق (ع) نامیده می شود نقش ویژه ای داشته است.
در اصفهان که در زمان صفویان به اوج شکوه خود رسید، چندین بنای تاریخی زیبا و منحصر بفرد ساخته شده است که تمام آنها مورد توجه علاقمندان به تاریخ و معماری ایران قرار گرفته است. یکی از آنها که کمتر کسی با آن آشناست، حمام شاهزاده ها می باشد. حمام شاهزاده ها در تقاطع بازار رنگرزها با بازارچه نو اصفهان قرار گرفته است.
بانی این حمام از شاهزادگان صفوی بوده که مدرسه ای دو طبقه نیز، به همین نام در جوار حمام بنا کرد. این مدرسه در دوره اخیر تخریب و به جای آن، مدرسه ای برای دوره ابتدایی احداث شد. حمام شاهزاده ها در برگيرنده در ورودی، راهرو، سربينه، مياندر، گرمخانه، چهارچال حوض، خزينه، مسير گاورو و حوضچه های پشت بام برای ذخيره آب است. اين بنا به همان شيوه و فرم قديمی مرمت و بازسازی شده است. جالب است بدانید که در تبریز نیز حمامی به همین نام در خیابان عارف قرار دارد.
تاریخچه
شاهزاده شهربانو که در سال ۱۰۸۶ هجری قمری متولد شد، دختر متفاوت شاه سلطان حسین و عاشق کسب دانش بود، اما بیش از همه به فکر تحصیل جوانان و کارهای عام المنفعه بود. پولی را که می توانست مثل دیگر زنان حرمسرا صرف خرید جواهرات و لباس های ابریشمی کند و یا مثل دیگر زنان خرج دسیسه چینی برعلیه دیگر شاهزادگان بنماید، به ساخت مدرسه اختصاص داد. وی مدرسه ای با گرمابه ای مزین به نام شاهزاده ها که شایسته نام شهربانو خاتون بود، احداث کرد و گرمابه شاهزاده هارا وقف طلاب مدرسه کرد. به این ترتیب تا سالهای سال، طلاب در مدرسه ای که وقف شاهزاده خانم بود، درس خواندند و از حمام شاهزاده ها استفاده کردند. مدرسه در سال ۱۳۱۴ از طرف اداره فرهنگ سابق تخریب و دبستان حکیم نظامی به جای آن بنا شد، اما حمام تا امروز پابرجا باقی مانده است. این حمام صفوی به مرور زمان آسیب های فراوان دیده و بخش هایی از آن ویران شده است. همچنین قسمتهایی از سردر آن در دیوارکشی جدید بازار مجاور از بین رفته است.
شهربانو تنها شاهزاده خانمی نبود که در خاندان صفوی چنین خدماتی ارائه کرد، جده اش نیز مدرسه مادرشاه را در چهارباغ بنا کرد و نامش را در تاریخ معماری و شکوه اصفهان به ثبت رساند.
وقف در ایران پس از اسلام، به ویژه در دوران آل بویه، سلجوقیان و دیلمیان رشد یافت و در دوره صفویه به اوج رسید. باتوجه به این که پایتخت سلسله صفویه، شهر تاریخی اصفهان بوده، بیشترین آثار موقوفه این خاندان در اصفهان قرار دارند.
بخش های مختلف حمام شاهزاده
حمام شاهزاده در بازار فرش اصفهان واقع شده و بر سردر آن نقش دو فرشته تاجدار دیده می شود. این حمام از بخشهای سربینه و گرم خانه و میان در و فضای چال حوض تشکیل شده که هر یک نیز فضاها و بخشهایی دارد. در ميان سربينه حمام، فضايی با قاعده هشت ضلعی قرار دارد که بر فراز آن گنبدی با تزئينات رسمی بندی بنا گرديده است. در این قسمت علائم بروج دوازده گانه بر روی گچ نقاشی شده که امروزه بخشهایی از آن باقی است.
در میانه سربینه، حوضی نسبتا کوچک به شکل هشت ضلعی با سنگابی در کنار آن و نورگیری بزرگ بر فرازش دیده می شود. سه حوض مستطیل شکل نیز با اندازه های مختلف در سکوهای اطراف سربینه تعبیه شده که پیش از ورود به سکوها، پا در آنها می گذاشته اند. ازاره سربینه کاشی فیروزه ای ساده است و کاشی های دیگری با گلهای رنگی ساده به آن تنوع می بخشد.
میان در، فضای وسیعی است که با اغلب حمام ها متفاوت می نماید. در ضلع شمالی این فضا، سکویی بالاتر نشسته و حوضی در درون آن است. این قسمت که بصورت غرفه ای خصوصی است، جداگانه نیز با سربینه مرتبط است. ازاره میان در کاشی های هشت گوش به رنگهای مختلف و با نقشی ساده است.
گرمخانه نیز فضایی با قاعده هشت و نیم هشت و هم اندازه با فضای میانی سربینه دارد. این فضا را با گنبدی کوتاهتر از گنبد سربینه پوشانده اند. راه ورود به گرمخانه در ضلع شرقی این فضا بوده و ورودی خزینه رو بروی آن قرار دارد. فضای میانی گرمخانه از دو سو، شمال و جنوب، گسترش یافته و هر یک از فضاهای شمالی و جنوبی حوضی در میانه دارد که محلی برای شستشو می باشد. دو غرفه شستشوی خصوصی تر در گوشه های گرمخانه قرار گرفته که غرفه جنوب غربی، خزینه اختصاصی کوچکی نیز دارد.
فضای چال حوض در شمال گرمخانه واقع است. ورودی این فضا با ستونی به دو درگاه تقسیم شده اما از اینجا فقط می توان مستقیما به چال حوض وارد شد، راه فرعی دیگری در این قسمت به کناره چال حوض راه دارد. ازاره گرمخانه کاشیهای مربع شکل فیروزه ای و ازاره چال حوض کاشیهای سبز و سفید است. تون حمام و چاه آب و گاورو در ضلع غربی حمام و در پشت خزینه ها و فضای چال حوض واقع شده اند.
تزئینات حمام
به راهرو حمام که وارد شوید تزئینات خیره کننده کاشیکاری آن دوران را خواهید دید. سربینه، پیچ خاصی بوده که ورودی را از بقیه قسمت ها جدا می کرده و افراد داخل حمام همدیگر را آنجا ملاقات می کردند. سربینه حمام شاهزاده ها با کاشی های فیروزه ای، سبز و سفید، حوضی هشت ضلعی و گنبدی که تزئینات سربندی دارد، نقش و نگارهای انسان و همچنین آجر تزئین شده است. گرمخانه، میان در و فضای چال حوض این گرمابه نیز تزئینات دیدنی دارد که آن را به یکی از آثار شاخص دوران صفوی تبدیل کرده است.
مرمت
عمليات مرمت گوشه های رسمی بندی گنبد گرمخانه شكسته شده تعمیر شده و برای رفع رطوبت ديوارها نيز كانال رفع رطوبت نصب گردیده است.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.