بقعه هفت دختران تهران

بقعه هفت دختران تهران ، در خیابان شهید مصطفی خمینی، مجاور کوچه شهید درویش نوری جای گرفته است.بنا با اندکی چرخش نسبت به محور شمالی ـ جنوبی متوجه جهت قبله است.تاریخ نخستین بنا حدود قرن دوم هجری و تاریخ بازسازی ۱۳۵۱ هـ ش می باشد.زیارتگاه در گذشته، بقعه به مساحت چهل متر مربع و به پلاک ۱۲۵۸ در بخش نه تهران قرار داشت و آغاز کوچه هفت دختران، کوچه رضا قلی خان و انجامش، خیابان سیروس بود ( بلاغی، صص ۱۵ـ ۱۶)

کتیبه های بقعه هفت دختران تهران

روی کتیبه ای در جداره روبه روی بقعه تاریخ ۱۳۳۵ هـ ش نوشته شده است. خانه مجاور ضلع شمالی بقعه نیز قدیمی اند و بیش از هفتاد سال قدمت دارد. بیشتر ابنیه اطراف مسکونی و قدیمی است و عناصر و فضاهای با ارزش بسیاری، از نظر معماری، در آنها دیده می شود. هرچند دخل و تصریفات، خراب کردن ها و نوسازی های بسیار موجب تغییر بافت قدیمی محل شده است.
از تاریخ ساخت بنای اولیه بقعه حدود هزار و دویست سال می گذرد. تا قبل از سال ۱۳۵۱هـ ش بقعه هفت دختران فقط یک زیرزمین بود. در سال ۱۳۵۱ هـ ش، بقعه بازسازی می شود؛ چنان که در کتیبه ای در نمای اصلی بقعه آمده است: در سال ۱۳۵۱هـ ش/ ۱۳۹۳هـ ق به سعی و اهتمام مرحوم حاج سید مصطفی نجات، و تصدی دکتر آزمون، معاون نخست وزیر و سرپرست اوقاف، بنا صورت اتمام پذیرفته است. همان طور که واضح است در این کتیبه اشاره نشده که در تاریخ مذکور کدام قسمت بنا ساخته یا مرمت شده است. اما با توجه به ظاهر و سازه بنا به نظر می رسد که در این تاریخ، بنای سابق ویران و بنای فعلی به جای آن ساخته شده است.

بالای در ورودی نیز ظاهراً آیاتی چند از سوره «انا فتحنا» به خط ثلث نوشته شده بود که به هم خورده و اشعار زیر به خط نستعلیق روی خشت کاشی سفید در حاشیه لوحه بالای در موجود بوده است:
«سادات اشرفند، بود قدرشان جلی آل پیمبرند و جگر گوشه علی
بر رویشان نظر مکن از روی جاهلی الصالحون لله و الصالحون لی
در بارگهت ستاده جبریل امین جاروب درت زگیسوی حورالعین»
(مصطفوی، مجموعه مقالات باستان شناسی، ص ۴۰۵؛ بلاغی، ص ۱۶) اما اکنون اثری از این کتیبه دیده نمی شود.

کتیبه سرداب

طبق کتیبه ای که در سرداب قرار دارد، این بنا در سال ۱۳۸۲هـ ش، آن را برداشتند و از میله های آن برای در بزرگ فلزی، واقع در ضلع شرقی بنا، استفاده کردند و ضریح فعلی جایگزین ضریح قبلی شد.

معماری بنا

بنا از فاصله دور دیده نمی شود. فقط با قرار گرفتن در کوچه درویش نوری می توان بقعه و گنبد نه چندان بلند آن را مشاهده کرد. بنای کنونی بقعه به صورت اتاقی است که یک ضلع آن در مجاورت معبر عمومی و سه ضلع دیگر متصل به واحدهای همسایه است. این اتاق دارای یک سرداب است که قبر اصلی در این سرداب و ضریح در اتاق فوقانی قرار دارد. ارتباط دو طبقه به وسیله پله فلزی گردی است که در گوشه جنوب غربی بناست. ارتفاع گنبدخانه شش متر و پنجاه سانتی متر است.
بقعه هفت دختران دارای یک ورودی در ضلع شرقی بناست که یک در دولنگه فلزی مشبک سبزرنگ به ابعاد سه متر و بیست و دو سانتی متر با شیشه های ساده بی رنگ است و فقط یک لنگه آن باز می شود. در سمت راست ورودی مغازه های تجاری کسبه محل و در سمت چپ آن در بزرگ فلزی متصل به ورودی بقعه و بعد از آن ساختمان های مسکونی قرار دارند.
تنها نمای خارجی بقعه، نمای شرقی آن است که مجاور معبر عمومی است. در قسمت پایین این نما، پنجره های زیرزمین قرار دارد که دارای نرده-های فلزی مشبک سبزرنگ است. سه پله ورودی از جنس مرمر به ابعاد یک متر و بیست سانتی متر در هفتاد سانتی متر معبر را به طبقه همکف متصل می سازد. نمای این طبقه نیز که از بالای پنجره های زیر زمین شروع می شود دارای در و پنجره ای با نرده های فلزی مشبک سبز رنگ به طول دو مترو ارتفاع پنجاه سانتی متر است.

کاشیکاری

پس از این نرده ها تا انتهای نما کاشی کاری است. سه کتیبه نیز در این کاشی کاری اجرا و فضای کناری کتیبه ها در چپ و راست با نقوش اسلیمی تزیین شده است.
این کاشی کاری ها از پایین به بالا به قرار زیر است: تا ارتفاع پنجاه سانتی متری از ابتدای این دیوار فقط با کاشی های سبزرنگ تزیین شده و روی آن نوشته هایی به شرح زیر که رنگ سبز روی آن زده شده، مشاهده می شوند:
« کتیبه اول درباره مرمت امامزاده هفت دختران موسی بن جعفر علیه السلام در سنه ۱۳۹۳ قمری برابر با ۱۳۵۱هـ ش است که به سعی و اهتمام مرحوم حاج سید مصطفی پایان یافته است».
پس از این کتیبه دو بیت شعر به خط نستعلیق بدین صورت آمده است:
«این کاخ پرشکوه که به چشمان مصور است
آرامگاه دختر موسی ابن جعفر است
زین جا طلب هر آنچه تمنا کند دلت
دولت دراین سرا وگشایش دراین در است»
و در بالاترین قسمت نوشته ای به خط نستعلیق و رنگ سفید بدین شرح مکتوب است:
«ساختمان بقعه مبارک هفت دختران موسی ابن جعفر (علیه السلام)»
این کاشی کاری، مزین به نقوش مختلف اسلیمی است. در قسمت بالای این نما یک پیش آمدگی به صورت مورب دیده می شود. کروکی مقطع این پیش آمدگی و مقطع عمومی نما مانند شکل بالاست.
گفتنی است، نرده های فلزی و مشبک این نما، از اجزای ضریح سابق این امامزاده اند که پس از عوض کردن ضریح، به صورت فعلی از آنها استفاده شده است. دیوار اضلاع شمالی، جنوبی و غربی بنا با پوششی از آجرهای قدیمی پنج سانتی متری که روی آن سیمان کشیده شده است، به ساختمان های مسکونی و مغازه تجاری مجاور بقعه متصل است.

مصالح بکار رفته

دیوارهای حرم، در ضلع های شمال و جنوب و غرب، ازارهای از سنگ مرمر به رنگ کرم قهواه ای و ارتفاع یک متر و بیست و شش سانتی متر دارد؛ از این سنگ در کف نیز استفاده شده است. ازاره دیوارها در بالاترین قسمت به عرض بیست سانتی متر جلوتر از سطح دیوار است و به شکل طاقچه، فضایی را برای گذاشتن قاب عکس های ائمه (علیهم السلام)، مهر، قرآن و مفاتیح ایجاد کرده است. بقیه دیوار تا سقف آینه کاری است.
روی سطح دیوارها، در ارتفاع چهارمتری، کتیبه کاشی کاری آبی رنگی به ارتفاع چهل سانتی متر در اطراف کشیده شده و بر روی آن آیات سی و پنجم و سی و ششم سوره نور به خط ثلث و رنگ سفید آمده است و در پایان عبارت «صدق الله العلی العظیم» به همان خط و رنگ تحریر شده است. در فاصله هایی منظم از نمای آینه کاری دیوار های حرم، چند کتیبه عمودی کاشی کاری با کاشی های آبی، سفید و قرمز دیده می شوند، روی این کتیبه ها به خط ثلث و رنگ آبی اسماء الهی در سه ردیف نوشته شده
اند.

در قسمتی از ازاره دیوار ضلع غربی، فرورفتگی ای وجود دارد که نمای دیوارهای آن از گچ سفید است و روی آن با آبی کم رنگی، رنگ آمیزی شده است. در نمای آینه کاری دیوار ضلع غربی، در ارتفاع پنجاه سانتی متر از ازاره دیوار، تخته سنگ مرمری مشکی به ابعاد یک متر و ده سانتی متر در چهل سانتی متر در چهل سانتی متر دیده می شود که روی آن نوشته ای به رنگ طلایی و خط نستعلیق آمده است:
« السلام علیک یا رقیه بنت الحسین یا مولا علی مددی صل الله علیک یا صاحب العصر و الزمان(عجل الله تعالی) ادرکنی لعن الله قاتلیک یا فاطمه الزهرا سلام الله علیها و آلها آستان مقدس حضرات بنات موسی ابن جعفر(علیه السلام) در تاریخ نهم ربیع الاول ۱۴۲۵ هـ ق مصادف با تاج گذاری حضرت بقیة الله الالعظم روحی فداء توسط هیئت جوانان محبین الزهراء سلام الله علیها و آلها خزانه بخارائی مرمت و آینه کاری گردید. السلام علیک یا علی ابن موسی الرضا المرتضی ۱/۲/۱۳۸۳ هجری شمسی»

آینه کاری

روی آینه کاری ضلع جنوبی حرم، در ارتفاع چهار متری، کتیبه ای کاشی کاری شده با ابعاد نود سانتی متر در چهل و پنج سانتی متر روی دیوار ضلع غربی بنا، در ارتفاع پنج متر و چهل سانتی متر از کف حرم، یک پنجره فلزی دولنگه سبز رنگ با شیشه های ساده به ابعاد یک متر و شصت سانتی-متر در یک متر و ده سانتی متر در طاق نمایی به عمق چهل سانتی متر دیده می شود. نمای داخلی این طاق نما کاشی کاری است. روی آینه کاری ضلع جنوبی بنا زیارت نامه ای آینه ای شکل و به رنگ مشکی منقوش است. سقف بنا صاف، و پوشش نمای آن آینه کاری است. کف حرم با فرش-های ماشینی پوشانده شده است. در حرم یک جاکفشی فلزی سبزرنگ، یک صندوق نذورات و یک کمد چوبی سبزرنگ نسبتاً نو قرار دارند.
ورودی سرداب، در ضلع جنوب غربی حرم، است. در این قسمت، در فلزی سبز رنگ یک لنگه ای به ابعاد دو متر در هفتاد سانتی متر هست که راه ورود به زیرزمین است. بالای در فلزی تا ارتفاع یک متر به صورت میله ای مشبک سبزرنگ است. این در به فضایی مکعب مستطیل شکل به ابعاد یک متر و بیست سانتی متر در یک متر و با ارتفاع شش متر گشوده می شود. دیوارهای این فضا، ازاره ای به ارتفاع سه متر از سنگ مرمر به رنگ کرم و سبز دارند. بیست سانتی متر انتهای دیوارها و نیز سقف این قسمت، دارای تزیینات آینه کاری اند. سقف، مسطح و دارای سازه فلزی است. بقیه دیوارها تا سقف و خود سقف با گچ سفید پوشانده شده اند. هشت پله گرد فلزی در این فضا قرار دارند که به سرداب می رسند.

سرداب

سرداب، بخش اصلی بقعه است که شکل آن مکعب مستطیل به ابعاد شش متر و پنجاه سانتی متر در سه متر و ارتفاع دو متر و بیست سانتی متر است. در ارتفاع یک متری از کف سرداب، روی دیوار، سنگ مرمری سیاه رنگ با حاشیه آینه کاری مشاهده می شود و روی آن به خط ثلث حدیثی بدین صورت آمده است:
«ولایة علی بن ابیطالب حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی، یا فاطمة الزهرا(س)»
در ضلع غربی دیوار، فرورفتگی ای به عمق چهل سانتی متر قرار دارد. روی دیوار ضلع غربی، در ارتفاع یک متر وبیست سانتی متر از کف زمین، سنگ مرمری سیاه با حاشیه آینه کاری هست که روی آن به رنگ طلایی و به خط نستعلیق نوشته شده:
«السلام علیک یا ابا عبدالله الحسین آستان مقدس بنات موسی بن جعفر (علیه السلام) در تاریخ ۱۳ ماه مبارک رمضان ۱۳۸۲ هـ ش توسط هئیت جوانان محبین الزهرا (علیها السلام) خزانه بخارایی مرمت گردید.»
دیوار ضلع شرقی سرداب تا ارتفاع یک متر شصت سانتی متر ازاره ای دارد و پس از آن طاق نمایی به عمق بیست سانتی متر دیده می شود و در آن، پنجره فلزی سبز رنگی به ابعاد سه متر در پنجاه سانتی متر تعبیه شده است. دیوار ضلع شمال شرقی شکستگی دارد. در فاصله بین ضلع جنوب غربی و ضلع غربی سرداب ،ستونی مکعب شکل که دارای ازاره ای از سنگ مرمر با ارتفاع یک متر و پنجاه سانتی متر است و بقیه آن آیینه کاری است. کف سرداب با فرش های دستی و ماشینی پوشانده شده و در اطراف آن چند پشتی به دیواره ها تکیه داده شده است و چند قاب که شامل زیارت نامه امامزادگان است به دیوارهای چهار طرف تکیه داده شده اند. زیارت نامه ای به تاریخ ۸/۹/۱۳۵۱ مربوط به هفت دختران، نیز در این قسمت قرار دارد.
ضریح که در همکف قرار گرفته است، فلزی نقره ای به ابعاد یک متر در یک متر و نود سانتی متر، بدون تاج و پایه یک متر و سی سانتی متر هستند. داخل ضریح از جنس چوب و به رنگ سبز سیر و سقف آن به صورت گنبدی است. کف ضریح به انضمام دیوارهای داخلی آن تا ارتفاع سی سانتی متر پوششی از سنگ مرمر سفید دارند. ضریح دارای سه پنجره مشبک در طول و دو پنجره مشبک در عرض است. پشت تمام پنجره-ها، شیشه های بی رنگ قرار داده شده است. در ضریح به رنگ طلایی است و در ضلع شمالی آن با ابعاد یک متر و دو سانتی متر در چهل و هشت سانتی متر است. در قسمت بالای در نوشته ای به رنگ طلایی است:
«بسمه تعالی ضریح مطهر، امامزادگان هفت دختران در سال ۱۳۸۳ هـ ش توسط اداره اوقاف و امور خیریه شرق تهران ساخته و نصب گردید. سازنده ابوالفضل ابوالحسنی میبدی»
یک شیشه بی رنگ روی نوشته در کشیده شده است .

حد فاصل بالاترین قسمت اصلی ضریح و تاج ضریح یک نوار فلزی طلایی رنگ با ارتفاع دوازده سانتی متر اطراف ضریح کشیده شده و روی آن ابیاتی از “ترکیب بند” محتشم کاشانی به خط نستعلیق نوشته شده است. بین هر یک از مصراع های شعر، اسامی پنج تن دیده می شوند. جنس پایه ضریح از مرمر سفید با رگه های قهوه ای رنگ و به ارتفاع پنجاه سانتی متر است. تاج ضریح فلزی طلایی رنگ و به ارتفاع چهل سانتی متر است. در ضلع های شمال و جنوب تاج ،هر کدام هفت گلبرگ طلایی و در ضلع های شرقی و غربی آن هر کدام چهار گلبرگ طلایی وجود دارند که بین آن ها اسامی ائمه اطهار (علیهم السلام) روی زمینه های آبی رنگ با خط نستعلیق و رنگ سفید مکتوب اند. در بین تمام گلبرگ های تاج، لامپ های شمعدانی قرار دارند. بر مینا کاری تاج از ابتدای آیات سوره “انسان” تا آیه ششم با خط ثلث نوشته شده است. در چهار طرف ضریح، چهار گلدان بزرگ مسی طلایی با گل های مصنوعی گذاشته اند. روی سقف ضریح پارچه مخملی مشکی رنگ کشیده شده است. داخل ضریح شمایل هایی از ائمه اطهار و یک جلد کلام ا… مجید مربوط به سال ۱۳۳۳ هـ ش نهاده اند .

سنگ قبر، با ابعاد یک متر و چهل سانتی متر در پنجاه سانتی متر و ارتفاع سی سانتی متر، در سرداب قرار دارد و سنگ روی از گرانیت سیاه است نوشته ی روی سنگ به خط نستعلیق و به رنگ طلایی بدین شرح اند:
“هو الحی الذی، لا یموت انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل بیت و یطهرکم تطهیراً، مدفن فرزندان حضرت موسی ابن جعفر علیه السلام”.
روی سنگ قبر سرداب، پارچه ای به رنگ سبز کشیده شده است. یک سنگ قبر نمادین نیز در قسمت همکف داخل ضریح است. این سنگ از مرمر قهوه ای رنگ و به ابعاد یک متر و سی سانتی متر در پنجاه سانتی متر و ارتفاع پنج سانتی متر است. روی این سنگ قبر، نوشته هایی ناخوانا به خط نستعلیق و رنگ سفید و تاریخ ۱۳۵۳ دیده می شود.

گنبد به صورت (مخروطی شکل) است و روی آن کاشی کاری فیروزه رنگ ساده ای (بدون نقش و نگار) دیده می شود. گنبد، ساقه ای نیز دارد که در قسمت بالای آن کتیبه ای به ارتفاع بیست و پنج سانتی متر با کاشی کاری آبی پر رنگ مایل به سرمه ای، حاوی آیات سوره “قدر” با خط ثلث و رنگ سفید دیده می شود. در پایین آن نیز کاشی کاری فیروزه ای است. قسمت هایی از کاشی کاری گنبد ریخته است.
طرح بنا به صورت اتاقی است که تنها نشانه ی آرامگاه بودن آن شیوه ی نماسازی اش است؛ به جز این، طرح بنا شباهت چندانی به مقبره ندارد. این بنا حدود سی سال قدمت دارد و در آن از سازه اسکلت فلزی استفاده شده است. بنای مذکور سالم است و آسیب دیدگی قابل ذکری ندارد. با توجه به نوع کاربری واحدهای اطراف و نیز کوچک بودن بقعه، گسترش بقعه ممکن و لازم به نظر می رسد.

روی آیینه کاری دیوار ضلع جنوبی بخش همکف بنا ، زیارت نامه ای آیینه ای با خط مشکی دیده می شود. در پایان آن آمده: «اهدایی هیئت جوانان محبین الزهرا سلام علیها»
همچنین زیارت نامه ی دیگری در بقعه موجود است که در پایان آن آمده است: «کتبه العبد المذنب پاشا امیر حسینی، اهدائی مهندس داریوش نیک نفس ۱۳۵۱/۹/۸».

درآمد بقعه از طریق نذور نقدی است.

ضریح بقعه

بیشتر زائران بقعه، خانم ها هستند. بقعه معولاَ در تابستان زائران بیشتری دارد. همچنین روزهای پنج شنبه زائران بقعه، نسبت به روزهای دیگر هفته بیشترند. زائران از اهالی بازار هستند و گاهی از مناطقی مانند کرج و ورامین نیز زائرانی به این مکان می آیند.
ساکنان خیابان ایران نیز به این بقعه ارادت خاصی دارند و هفته ای یا ماهی یک بار برای زیارت به این مکان می آیند. بعدازظهر روزهای پنج شنبه تعداد زیادی از بانوان برای زیارت بقعه می آیند.
روزهای پنج شنبه، در این مکان مراسم زیارت “عاشورا برگزار می شود.
سازنده ضریح، ابوالفضل ابوالحسنی میبدی بوده است. بنا در سال ۱۳۵۱ هـ ش به اهتمام حاج سید مصطفی نجات بازسازی و قسمتی از مرمت و آیینه کاری ها در سال ۱۳۸۲ هـ ش به همت هیئت جوانان محبین الزهرای خزانه ی بخارایی و اهالی هیئت نازی آباد انجام شده است.

نحوه دسترسی به بقعه هفت دختران تهران

آدرس : تهران خیابان سیروس ، مقابل پمپ بنزین ، کوچه درویش نوری