مورخان قدیم، اردبیل را واژه ای اوستایی دانسته اند که از دو کلمه “ارتا” (مقدس) و “ویل” (شهر) که معنی شهر مقدس را می دهد. بسیاری از مورخان اسلامی بنای این شهر را به فیروز پادشاه ساسانی نسبت می‌دهند و نام آن را “بادان پیروز” نامیده اند.
چنین می‌نماید که این شهر بیش از ۱۵۰۰ سال قدمت تاریخ دارد. به روایت اوستا، زردشت پیامبر ایرانی درکنار رود “دائی یتا ” که امروزه ارس نامیده می شود به دنیا آمد و در کوه سبلان کتاب خود رانوشت و برای ترویج دین خود، به شهر “باذان پیروز” رفت. عده ای به او ایمان آوردند و در این ناحیه جنگی بین زردشتیان و بت پرستان روی داد که دراین جنگ زردشتیان بر همه روستاها و قصبه های اطراف اردبیل دست یافتند و به افتخار این پیروزی آتشکده ای در اردبیل بنا کردند که آثار آن هنوز در سه فرسنگی این شهر در دهکده‌ای به نام آتشگاه باقی مانده است.
در دوران حکومت انوشیروان پیروان مزدک که از جان خود می ترسیدند به اطراف ایران می‌گریختند و عده ای هم به اردبیل گریختند. مزدکیان از مخالفان حکومت ساسانی و خلافت بین امیه در اردبیل بودند که دائماُ دستور پیگرد و توقیف آنان صادر می شد. اهمیت مساْله مزدکیان، خلفای بنی امیه را برآن داشت تا پایتخت را از مراغه به اردبیل انتقال دهند. در زمان هشام از خلفای بنی امیه، طوایف بارین خزر به آذربایجان حمله و شهر را غارت کردند. اردبیل در زمان عباسیان مرکز ایالت آذربایجان بود.
در سال ۶۱۷ هجری مغولان پس از حمله به ایران اردبیل را غارت کردند. در زمان هلاکوخان، مرکز فرمانروایی اردبیل به مراغه منتقل شد و در زمان آباقاخان، تبریز پایتخت حکومت ایلخان شد. در دوره حکومت تیموریان، امیر تیمور در اردبیل به خدمت شیخ صفی الدین رسید و به درخواست شیخ، هزار نفر از اسیران را آزاد کرد. پس از فوت شیخ صفی الدین، این شهر قبله صوفیان شد و اکثر پیروان طریقت به این شهر روی آوردند. شاه اسماعیل از اردبیل قیام کرد و حکومت واحد ایرانی را تشکیل داد و ملوک الطوایفی را از بین برد.
در زمان صفویه هرکس گناهی مرتکب می شد به اردبیل پناهنده می شد و از هر گونه آسیبی در امان می ماند. از این رو، به دار الامان نیز معروف بود وبعضی آن را دارالارشاد نیز گویند. این شهر در جنگ ایران و روسیه تا زمانی که عهدنامه ترکمانچای تنظیم شد در اشغال روسها بود. در این زمان (۱۲۴۵ هـ.ق ) همه اشیاء قیمت و بی همتای مقبره شیخ صفی الدین و زینت آلات دیگر مقبره ها و کتاب های مهم کتابخانه اردبیل که شاه عباس وقف کرده بود و از کتابهای خطی نفیس وبی نظیر و بی همتا بود غارت شد.
این اشیاء و کتابهای نفیس هم اکنون در موزه های مسکو و لنینگراد نگهداری می شود. در زمان سلسله قاجار، پس از انتقال ولیعهدنشین از اردبیل به تبریز، این شهر از رونق افتاد و دچار رکود اقتصادی شد. رویدادهایی مانند زمین لرزه هایی پیاپی، هجوم قبایل واقوام گوناگون، و تاخت و تازهای بیگانگان رفته رفته سبب شد اردبیل از پیشرفت وترقی بازماند. در سالهای اخیر این شهر توسعه یافت و وجود آثار تاریخی بویژه مقبره خاندان شیخ صفی و همجواری اش با آب های گرم سرعین باعث شد این شهر رونق و اعتبار پیش خودرا بدست آورد.
مراکزتاریخی وباستانی
۱- خانه سید هاشم ابراهیمی
۲- منزل وکیل الرعیا
۳- خانه حاج یوسف آقاصادقی
۴- خانه حاج میرزا ابراهیم صادقی
۵- خانه سنگی درکوه
۶- دخمه سنگی ویند
۷- بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
۸- مقبره امین الدین جبراییل
۹- برج شاطر گنبدی
۱۰- تپه قره شیروان
۱۱- حمام پیر زرگر اردبیل
۱۲- حمام پیرعبدالملک
۱۳- حمام اوچ دکان
۱۴- حمام حاج شیخ
۱۵- حمام پیر
۱۶- حمام ملاهادی
۱۷- حمام صفویه
جاذبه های طبیعی
۱. آبشارگورگورسبلان
۲. آب گرم قهوه خانه ممتاز
۳. آب گرم بشی باجی لار
۴. آب گرم قره سو
۵. آب گرم ساری سو
۶. آب گرم گاومیش گلی
۷. آب گرم گزال
۸. آب گرم قهوه خانه همت
۹. آب پهن
۱۰. آب یل سویی
۱۱. آب چشم
۱۲. چشمه های بیله دره
۱۳. چشمه اسد
۱۴. چشمه بوشعلی
۱۵. چشمه های معدنی سرعین
۱۶. چشمه گل علی
۱۷. چشمه سردابه
۱۸. منطقه حفاظت شده نئور
۱۹. دریاچه نئور
۲۰. دریاچه شورابیل
۲۱. تالاب گنجگاه
۲۲. تالاب نوشار
۲۳. تالاب شور گل
۲۴. تالاب ملااحمد
اماکن زیارتی
• مسجدجامع اردبیل
• مسجدمیرزا علی اکبر مجتهد
• امامزاده صالح
• گورستان شام اسبی
• گورستان کرجان
• کلیسای مریم مقدس
صنایع و معادن
صنایع اردبیل در دو گروه صنایع دستی و صنایع ماشینی قابل بررسی است. صنایع دستی اردبیل بیش تر توسط عشایر و ساکنان شهرها و روستاهای کوچک منطقه صورت می گیرد. قالی بافی، گلیم بافی و جاجیم بافی از کهن ترین صنایع دستی شهرستان اردبیل است که دارای شهرت فراوان و اهمیت ویژه ای هستند. گلیم بافی در این میان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و فرش اردبیل در مجموعه فرش های نفیس آذربایجان به شمار می آید. نقشه شکسته و اسلیمی، زمینه فرش های تولیدی فرش بافان اردبیلی را تشکیل می دهد. از مهم ترین طرح های این نقشه ها می توان به طرح قیچی، تک گل، ستاره، ریزماهی، وان، هریس، زیرخاکی، کله قوچ، زرین قلم، طرح قره باغ، لچک ترنج و مانند این ها اشاره کرد. بر اساس آمار موجود ۸۰ درصد فرش تولیدی شهرستان اردبیل، به خارج از کشور و بیش تر به کشورهای آلمان، ایتالیا، فرانسه و ژاپن صادر می شود. از دیگر صنایع دستی شهرستان اردبیل می توان شال بافی، جوراب های پشمی، پشتی، قلاب دوزی، خورجین بافی، نقره کاری، قلمزنی، خاتم کاری، صنایع چوبی و فلزی و سفال گری را نام برد.
اردبیل در صنایع ماشینی نیز دارای اهمیت است. این شهرستان در تولید فولاد خام، لاستیک و سیمان طی سالهای اخیر با راهاندازی کارخانههای متعدد به رشد خوبی دست یافته است و ۴۰ هزار تن از کل لاستیک تولیدی کشور در اردبیل تولید میشود و سهم استان اردبیل از میانگین تولید ۳۲ میلیون تن سیمان در سطح کشور حدود ۳ درصد است.
کشاورزی و دام داری
آب و هوای مناسب و خاک مرغوب سبب شده که کشاورزی اصلی ترین منبع درآمد شهرستان اردبیل باشد. معاش غالب مردم اردبیل از فعالیت های کشاورزی و خدمات تامین می گردد و عمده محصولات کشاورزی این شهرستان، گندم، سیب زمینی، جو، ذرت دانه ای، چغندرقند، و انواع حبوبات و میوه است. پرورش زنبور عسل و تولید عسل مرغوب در اردبیل بسیار رونق دارد، به طوری که عسل این شهرستان شهرت ملی یافته است. پرورش نوعی ماهی قزل آلا نیز در این شهرستان صورت می گیرد که از نظر مزه و کیفیت غذایی از بهترین ماهی های جهان است. هم چنین شهرستان اردبیل در عرضه گوشت و محصولات لبنی نیز بسیار فعال است و از ۵ میلیون واحد دامی استان نقش شهرستان اردبیل بسیار پر رنگ است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
واژه اردبیل واژه ای اوستایی است که از دو کلمه آرتا ( مقدس ) و ویل ( شهر ) به معنی شهر مقدس ترکیب شده است. به روایت اوستا زرتشت پیامبر ایرانی در کنار رود دائی یتا که امروزه ارس نامیده می شود به دنیا آمد و کتاب خود را در سبلان نوشت و برای ترویج دین خود، روی به شهر بازان پیروز آورد. عده ای به او گرویدند و در این ناحیه جنگی میان زرتشتیان و بت پرستان روی داد که در این جنگ زرتشتیان بر همه روستاها و قصبه های اطراف اردبیل دست یافتند و به افتخار این پیروزی آتشکده ای در اردبیل بنا کردند که امروزه آثار آن در سه فرسنگی این شهر در دهکده ای به نام آتشگاه باقی مانده است. اردبیل در دوره اشکانیان و در میان شهرهای آذربایجان جایگاه ویژه ای داشت.
نوشته اند که قهرمانان آذربایجان به نام دهام که از پهلوانان و از نژاد کیان بوده اند، در این دوره از اردبیل برخاسته اند. به این ترتیب، بنای شهر اردبیل را بسیار کهن تر از زمان ساسانی باید دانست. برخی نام قبلی این شهر را آذر بهمن نیز دانسته اند. اردبیل در سده های ۴ تا ۶ میلادی از سوی هون ها که هر چند گاه یکبار به ایران می تاختند، آسیب ها دید. از آنجا که پیروز ساسانی خرابی های اردبیل را که بر اثر خشکسالی و حملات هون ها ایجاد شده بود ترمیم کرد و ظاهرا دیواری به دور شهر کشیده، بنای آن را به او نسبت داده اند. پیش از دوره اسلامی آذربایجان دارای دو مرکز اصلی بود: یکی از این دو مرکز گنجک( به ارمنی گنزک ) بود که همان تخت سلیمان امروزی است، اما نام مرکز دیگر در جغرافیای استرابن از قلم افتاده است. در دوره اسلامی این دو مرکز را شیز و اردبیل خوانده اند. می گویند اردبیل بدون شک مرکز تابستانی آذربایجان بوده است. از اواسط تا اواخر دوره ساسانی، اردبیل به تنهایی مرکز آذربایجان به شمار می رفت و سکه های دوره پارتی و ساسانی در این منطقه با علامت اربارات ضرب می شده است. اردبیل به هنگام فتح آذربایجان به دست مسلمانان همچنان پایتخت این منطقه و مقر مرزبان آن بود.
در دوره ایلخانان گرچه تبریز، به عنوان شهر مهم آذربایجان رو به رشد بود و از لحاظ سیاسی جایگزین اردبیل به شمار می آمد اما اردبیل نیز به عنوان دارالارشاد هنوز از جایگاهی خاص برخوردار بود. اردبیل در دوره صفوی از لحاظ سیاسی و اقتصادی سرآمد شهرهای ایران بود. شاه اسماعیل صفوی قیام خود را از اردبیل آغاز کرد. این شهر در مسیر شاه راه تجاری ایران و اروپا قرار داشت و ابریشم وارده از گیلان، از طریق اردبیل به اروپا صادر می شد. این امر در پیشرفت اقتصادی و افزایش درآمد مردم تاثیری مهم داشت. اردبیل دردوره قاجاریه رونق و شکوه گذشته را باز نیافت و وسعت آن به حدود یک سوم وسعت شیراز می رسید.
مشخصات جغرافیایی
شهر اردبیل مرکز شهرستان، در ۴۸ درجه و ۱۸ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۸ درجه و ۱۵ دقیقه عرض جغرافیایی و در ارتفاع ۱۳۱۱ متری از سطح دریا قرار گرفته است. وسعت این شهرستان ۳۸۱۰ کیلومتر مربع است و چهره عمومی شهرستان اردبیل متاثر از ارتفاعات کوهستان های سبلان، طالش و بزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصور شدن آن شده اند. این شهرستان به عنوان یکی از مناطق سردسیر ایران بین پنج تا هشت ماه از سال سرد است. اردبیل ازشمال به شهرستان نمین از جنوب به گیوی از غرب به مشکین شهر و از شرق به استان گیلان محدود است. مسیرهای دسترسی به این استان عبارت اند از:
– مسیر راه اردبیل – آستارا به درازای ۶۷ کیلومتر
– مسیر اصلی اردبیل -– خلخال به درازای ۱۱۴ کیلومتر
– مسیر اصلی اردیبل – گرمی – بیله سوار
– مسیر اصلی اردبیل – سراب به درازای ۸۵ کیلومتر
شهرستان اردبیل هم چنین دارای فرودگاه است.
نظر کاربران :
اردبیل خیلی خیلی زمستونای سردی داره ولی تابستون متعادله از جاهای دیدنیش هم که بگم براتون حمام پیر زرگر اردبیل و حمام پیرعبدالملک که جای قدیمی و قشنگیه
فکر نکنم به غیر از تابستون بشه به اردبیل سفر کرد چون ما اواسط اردیبهشت که رفتیم همچنان هواش سرد بود و باعث شد نتونیم اونجور که باید ازش بازدید کنیم
يكي از زيباترين جاذبه هاي تاريخي اردبيل بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي و خانقاه و مدرسه پشتش است
ما تابستون به اردبیل سفر کردیم و از هوای خنکش شگفت زده شدیم.خنک انگار هوا هوای بهشت.آبگرم های اردبیل خیلی معروف هستن که متاسفانه تو اون تایم برای خانومها قابل استفاده نبود