آشنایی با آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث معنوی یونسکو می تواند برای هر ایرانی لذت بخش و افتخار آفرین باشد. چرا که نمایانگر فرهنگ و اندیشه مردمان ایران زمین در جهان هستند و هویت ملی ما را می‌سازند.در اصل فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو شامل آثار فرهنگی و معنوی کشورهای مختلف جهان است که سینه‌به‌سینه بین نسل‌های مختلف هر کشور شده‌اند و تا به امروز حفظ شده‌اند. این آثار گرچه مانند آثار باستانی و تاریخی در جهان مکان ثابتی ندارند، ریشه‌های فرهنگی جوامع مختلف را به مردم جهان نشان می‌دهند. آثار فرهنگی ناملموس را با عنوان آثار معنوی نیز می‌شناسند و کشورهای مختلف با ثبت آثار معنوی خود در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، سعی در حفاظت از آنها و معرفی فرهنگ خود به سایر کشورهای جهان دارند.
آنچه ما معمولا از آثار ثبت شده کشورها در یونسکو می‌شنویم، آثار ملموس آنها است. یعنی آثاری که نمود بیرونی دارند و می‌توانید از آنها بازدید کنید. امّا در کنار این آثار ملموس، میراث ناملموسی هم در دل جوامع مختلف وجود دارد که نیاز به حفاظت و حراست دارد و همچنین به دلیل ارزشش، باید جزئی از میراث همه مردم جهان معرفی شود.
فقط تفاوت این است که این آثار به دلیل اینکه مکان دقیقی ندارند و در قالب فرهنگ هستند، ممکن است بین چند کشور مشترک باشد. یونسکو بر اساس اسنادی که کشورها ارائه می‌دهند، آن اثر یا به نام یک کشور که اسناد موثق‌تری دارد یا چند کشور با هم به ثبت می‌رساند. مثلا، ایران در گذشته قلمرو بزرگتری داشته و در آن قلمرو فرهنگ‌هایی شکل گرفته، در دوران معاصر که ایران قدیم به چند کشور تبدیل شده، ممکن است میانشان فرهنگ‌های مشترکی پیدا شود. بنابراین بعضی از آثار ناملموس ایران با نام کشورهای همسایه‌اش به ثبت رسیده است. در ادامه لیست آثار ثبت شده ایران را در فهرست میراث ناملموس یونسکو می‌بینیم.
کشور ایران با تاریخ و تمدن چند هزار ساله، میراث فرهنگی غنی و پرباری دارد که فرهنگ مردمان سرزمین ما از زمان ایران باستان تاکنون را به تصویر می‌کشند. پس از ثبت آثار تاریخی و طبیعی ایران در فهرست یونسکو، در طول سال‌های اخیر برخی از آثار معنوی کشور ما نیز در فهرست میراث معنوی یونسکو قرار گرفته‌اند و تلاش برای معرفی هرچه بیشتر آثار فرهنگی ایران به جهان ادامه دارد.
با توجه به گستردگی قلمرو حکومت پادشاهان ایران باستان در بخش بزرگی از فلات ایران در سال‌های دور، بسیاری از همسایه‌های امروز ایران اشتراک فرهنگی زیادی با کشور ما دارند؛ به همین دلیل برخی آثار معنوی ایران به‌طور مشترک با سایر کشورها در لیست جهانی ناملموس یونسکو ثبت شده‌اند.
فهرست
- معیارهای ثبت اثر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو
- ردیف‌های موسیقی ایرانی، سال ۲۰۰۹
- مهارت‌های سنتی قالی بافی کاشان، سال ۲۰۱۰
- مهارت‌های قالی‌بافی فارس، ۲۰۱۰
- موسیقی بخشی‌های خراسان، سال ۲۰۱۰
- آیین پهلوانی و زورخانه‌ای، سال ۲۰۱۰
- هنر نمایشی _ آئینی تعزیه، سال ۲۰۱۰
- نقالی، قصه‌گویی اجرایی ایرانی، سال ۲۰۱۱
- مهارت‌های ساخت و کشتی‌رانی لنج‌های ایرانی در خلیج فارس، سال ۲۰۱۱
- آیین قالیشویان در مشهد اردهال کاشان، سال ۲۰۱۲
- فرهنگ تهیه و تقسیم نان لواش، سال ۲۰۱۶
- نوروز، سال ۲۰۱۶
- هنر ساخت و نواختن کمانچه، سال ۲۰۱۷
- چوگان، بازی اسب‌سواری همراه با موسیقی و روایت‌گری، سال ۲۰۱۷
- مهارت سنتی ساخت و نواختن دوتار، سال ۲۰۱۹
- هنر نگارگری، سال ۲۰۲۰
- زیارت کلیسای سنت تادئوس (قره کلیسا)، سال ۲۰۲۰
- آثار در انتظار ثبت در فهرست جهانی یونسکو
معیارهای ثبت اثر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو
با توجه به رابطه تنگاتنگ میراث فرهنگی ملموس و ناملموس در نقاط مختلف دنیا، هدف اصلی سازمان جهانی یونسکو حفاظت از آثار و میراث فرهنگی و طبیعی در تمام جهان است. برخلاف میراث ملموس یونسکو، برای ثبت آثار معنوی کشورهای جهان پیش شرط ارزشمند بودن و همگانی بودن ضرورت ندارد. مهم‌ترین ویژگی برای آثار ناملموس فرهنگی در نقاط مختلف جهان از نظر سازمان جهانی یونسکو انتقال نسل به نسل این آثار است. به اعتقاد کارشناسان تنها دلیل زنده ماندن آثار معنوی در جهان انتقال دهان‌به‌دهان و سینه‌به‌سینه آثار فرهنگی بین مردم جوامع مختلف بوده است و همین مطلب بر اهمیت این آثار می‌افزاید.
دیگر ویژگی برجسته آثار ناملموس یونسکو پراکندگی این آثار بین مردم کشورهای مختلف است. تبادل فرهنگی بین کشورهای مختلف به‌دلیل تمایل انسان به گسترش زندگی اجتماعی و پدیده مهاجرت رخ می‌دهد. به همین دلیل امکان ثبت آثار فرهنگی معنوی مشترک میان کشورها به‌صورت نامحدود در طول سال وجود دارد.
معیارهای ثبت اثر در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به شرح زیر است:
اثری ارزشمند با تکیه بر نبوغ و خلاقیت انسان
دارا بودن نشانه‌های سنتی، فرهنگی و تاریخی کشور مورد نظر
تبادل اثر فرهنگی مورد نظر میان نسل‌ها و انتقال ارزش‌های فرهنگی جامعه
تقویت هویت فرهنگی ملت‌ها
الهام‌بخشی بین فرهنگ‌ها
مؤثر در برقراری صلح جهانی و برقراری ارتباط میان ملت‌ها
نقش فرهنگی و اجتماعی در زمان معاصر
به کارگیری مهارتی منحصربه‌فرد در خلق اثر
تنها بازمانده سنت فرهنگی یک جامعه
قرارگیری در معرض خطر نابودی و دگرگونی
رتبه ایران در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو
پرچم کشورهای عضو یونسکو در نشست این سازمان
کشور ایران درمجموع ۴۰ اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو دارد که ۲۴ اثر آن مربوط به آثار ملموس و ۱۶ اثر مربوط به آثار ناملموس هستند. ایران نهمین رتبه در فهرست میراث فرهنگی ملموس یونسکو و هفتمین رتبه در فهرست آثار ناملموس این سازمان را دارد. رتبه ایران در میان کشورهای آسیایی فهرست میراث ناملموس یونسکو نیز چهارم است.
در طول سال‌های اخیر اهتمام بیشتری در جهت ثبت آثار ملی و میراث فرهنگی کشور ما در فهرست میراث جهانی یونسکو به وجود آمده است و پرونده دو اثر مستقل و دو اثر مشترک دیگر برای ثبت در فهرست معنوی یونسکو ارسال شده‌اند. این آثار در دوره‌های بعدی نشست این سازمان تا سال ۲۰۲۳ میلادی به ثبت خواهند رسید.
ردیف‌های موسیقی ایرانی، سال ۲۰۰۹
موسیقی از زمان ایران باستان بخش جدایی ناپذیر فرهنگ ایران زمین بوده است. در گذشته‌های دور برای اعلام وقوع پدیده‌های روزمره مانند طلوع و غروب خورشید، زمان برگزاری جشن‌ها و مراسم ملی و عزاداری از انواع آلات موسیقی مانند طبل و سرنا استفاده می‌کردند. موسیقی نقش مهمی در برگزاری مراسم مذهبی و آیین پرستش ایرانیان باستان نیز داشت. از باربد، نکیسا و رامتین در تاریخ به‌عنوان نوازندگان ایران باستان یاد کرده‌اند که نشانی دیگر از قدمت موسیقی در فرهنگ ایران زمین دارد.
در کتاب‌ها و اسناد به جا مانده از دوره‌های مختلف تاریخ ایران، بارها به ردیف‌های موسیقی ایرانی اشاره کرده‌اند و امروزه از موسیقی سنتی ایران با نام موسیقی دستگاهی نام می‌برند. در سنگ‌نگاره‌های کشف شده در تپه‌های باستانی دزفول نیز، تصاویری از خنیاگران ایران باستان در حال نواختن ساز به چشم می‌خورند. کشورهای همسایه ایران تاثیر زیادی از موسیقی سنتی سرزمین ما گرفته‌اند و با الهام از آثار هنرمندان ایرانی آثار جدیدی خلق کرده‌اند.
در طول سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ شمسی، به همت پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و باهمراهی خانه موسیقی ایران، مستندهایی از موسیقی اصیل کشور ما در قالب کتاب و فیلم تهیه شد. هدف از جمع آوری اطلاعات در این زمینه تشکیل پرونده ردیف‌های موسیقی ایران برای ثبت این اثر فرهنگی ناملموس در فهرست یونسکو بود. بزرگان موسیقی ایران از جمله محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، حاتم عسگری، فرهاد فخرالدینی و دیگر استادان برجسته آواز، در فیلم مستند معرفی موسیقی اصیل ایران شرکت داشتند و در نهایت در سال ۱۳۸۸ شمسی ردیف‌های موسیقی ایران به‌عنوان دومین اثر ناملموس کشور ما در فهرست میراث معنوی یونسکو به ثبت رسید.
ردیف‌های موسیقی ایران شامل دستگاه‌های شور، سه گاه، چهارگاه، همایون، ماهور، راست پنجگاه و نوا می‌شود. ابوعطا، بیات ترک، دشتی، افشاری، اصفهان، بیات کرد و شوشتری نیز آوازهای اصیل ایرانی هستند. از میان سازهای سنتی ایران می‌توان نی، سرنا، دف، کرنا، تار، سه تار، نی انبان، قیچک، دو تار، کمانچه و بالابان را نام برد. موسیقی مقامی و نواحی ایران از شنیدنی‌ترین و پرطرفدارترین موسیقی بومی و محلی در تمام جهان است.
مهارت‌های سنتی قالی بافی کاشان، سال ۲۰۱۰
سنت فرشبافی در کاشان به عنوان یکی از مراکز مهم فرشبافی ایران در سال ۲۰۱۰ به ثبت یونسکو رسید. بیش از دو سوم قالی بافان کاشان، زن هستند که این هنر را به دخترانشان هم آموزش می‌دهند. این سنت قدیمی با طرح و نقشه‌های اصیل از میراث ناملموس ایران محسوب می‌شود که همچنان میان فرهنگ ایرانی نفس می‌کشد. همچنین، رنگ این قالی‌ها از مواد طبیعی مثل پوست گردو، پوست انار و برگ انگور تهیه می‌شود.سازمان جهانی یونسکو مهارت‌های سنتی قالی‌بافی کاشان را به‌عنوان پنجمین اثر فرهنگی ناملموس ایران در سال ۱۳۸۹ شمسی در فهرست آثار معنوی خود ثبت کرد. مهارت‌های رنگرزی طبیعی، ابریشم بافی، کلیاب کشی یا حل کردن رزین ابریشم، طراحی نقشه و بافت منحصربه‌فرد قالی کاشان، دلایل ثبت این اثر معنوی در فهرست جهانی یونسکو هستند. کارشناسان فرش در تمام جهان، گستردگی ابعاد فن و هنر در قالی کاشان را ستایش می‌کنند.
قالی‌بافی کاشان قدمت بالایی دارد و از نقشه کشی قالی گرفته تا رنگرزی الیاف آن، توسط هنرمندان کاشانی و عشایر این خطه انجام می‌شود. قالی شاه عباسی، نخستین قالی اصیل ایرانی اهدا شده به بارگاه امام رضا، نمونه‌ای از هنر فرشبافی هنرمندان کاشانی است. دیگر صنایع مرتبط با قالی‌بافی مانند صنعت نساجی نیز در کاشان پیشینه قوی دارند و همین مطلب سبب پیشرفت قالی بافان در تولید فرش‌های منحصربه‌فرد شده است.
در دوره پادشاهی شاه عباس صفوی، کارگاه‌های فرش بافی در شهر کاشان قالی‌های دربار را می‌بافتند. قالی‌های ابریشمی، نقره باف و زرباف کاشان به همین دلیل به نام قالی شاه عباس معروف شده‌اند. بافت قالیچه‌های کوچک و سجاده‌ای از دیگر دلایل شهرت فرش‌های کاشان به شمار می‌رود. از برجسته‌ترین طرح‌های قالی کاشان می‌توان به ترنج، محراب، گلدانی، درختی، بته‌جقه‌ای و پنج‌پر اشاره کرد.
مهارت‌های قالی‌بافی فارس، ۲۰۱۰
مهارت فرش بافی استان فارس توسط هنرمندان برجسته در شهرهای مختلف این استان و عشایر قشقایی در این خطه، سبب ثبت جهانی فرشبافی فارس در میراث معنوی یونسکو شد. دست بافته‌های اصیل و گبه فارس در طرح‌های لری باف، قشقایی، کشکولی و فرش عرب بافته می‌شوند که هرکدام مخصوص طوایف مختلف هستند. مهارت فرش بافی فارس در سال ۱۳۸۹ شمسی در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید.
برجسته‌ترین ویژگی قالی و گبه استان فارس رنگ‌های چشم‌نواز و متنوع آنها است. در انواع بافته‌های سنتی این خطه از رنگ‌های کرم، زرد، آبی، قهوه‌ای و سرمه‌ای استفاده می‌کنند. این رنگ‌ها از عصاره طبیعی گل‌ها و گیاهان بومی به دست می‌آیند. نقشه‌های اصیل این خطه نیز شامل طرح‌های محرماتی، بوته قبادخانی، واگیره تکراری، سه ترنج، نقوش جانوری، نگاره‌های بته‌ای، انواع گل و ماهی درهم می‌شوند. پژوهشگران حوزه فرش این نقوش را اصیل‌ترین طرح‌های ایران می‌دانند.
در بافت قالی فارس از الیاف پشمی استفاده می‌شود و شیوه بافت فرش در روستاها و میان ایل‌های مختلف عشایر، متفاوت است، اما به‌جز گبه‌های دورو سایر بافته‌های سنتی این خطه روی دار سوار می‌شوند. ابزار بافندگی در این خطه نیز شامل دفین، قیچی و چاقو است و دارهای قالی افقی هستند. از دیگر ویژگی‌های قالی فارس قشقایی می‌توان به ذهنی بودن نقشه‌ها اشاره کرد که سینه‌به‌سینه بین ساکنان ایل قشقایی شده و باقی مانده است.
گبه‌های طرح شیر که از قرار دادن نقش یک یا چند شیر در ردیف‌های موازی بافته می‌شوند، طرح مخصوص عشایر ایل قشقایی هستند و بافت آنها در این خطه بسیار رواج دارد. از وجوه مشترک میان قالی ایل‌های مختلف فارس می‌توان به طراحی‌های هندسی نقش‌ها، استفاده کم از لچک در زمینه و جایگزینی رنگ‌های تیره و پخته به‌جای رنگ‌های روشن اشاره کرد.
موسیقی بخشی‌های خراسان، سال ۲۰۱۰
موسیقی مقامی استان خراسان شمالی هفتمین اثر معنوی ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو است که در سال ۱۳۸۹ شمسی به ثبت رسید. پیدایش موسیقی اصیل شمال خراسان به سالیان دور بازمی‌شود. شواهدی از شکل‌گیری هنر موسیقی این منطقه در دوران ایران باستان وجود دارد و انتقال نسل به نسل موسیقی نواحی در این منطقه سبب غنای بیشتر آن شده است. نخستین موسیقیدانان خراسان شمالی کشاورزان بودند و در زمزمه‌های خود داستان‌های بلند، حوادث روزمره، غم فراق معشوق، مضامین اخلاقی، عواطف و احساسات و درد و رنج را روایت می‌کردند.
بخش‌های مختلف خراسان شمالی موسیقی متفاوتی دارند و مهاجرت اقوام ترک و کرد به این منطقه در طول زمان تنوع ساز و آواز مقامی در این ناحیه را بیشتر کرده است. برخی از هنرمندان این خطه آواز ترکمنی و فارسی نیز می‌خوانند. هنرمندان آواز و نوازندگان خراسان شمالی به سه دسته تقسیم می‌شوند. «عاشق‌ها» قدیمی‌ترین آوازخوانان این خطه به شمار می‌روند و همراه با زمزمه‌های خود سازهایی مانند سورنا، دهل، کمانچه و داریه می‌نوازند. «لوطی‌ها» دسته دیگر هنرمندان خراسان هستند که دایره به دست سفر و رویدادهای جامعه را نقل می‌کنند. از این گروه در گذشته با نام «پیام‌رسانان» یاد می‌کردند.
دسته سوم از هنرمندان موسیقی خراسان شمالی را «بخشی‌ها» تشکیل می‌دهند. از نظر مردم خراسان تسلط کامل به ساز و آواز برای بخشی شدن کافی نیست. بخشی‌ها ضمن مهارت در نواختن دوتار خراسان، در بداهه سرایی، قصه گویی و شعر سرایی نیز مهارت دارند. داستان بخشی‌ها شامل مضامین اخلاق، عرفان، شعر و ادبیات می‌شود و آنها می‌توانند ساعت‌های طولانی نوازندگی و خوانندگی کنند. مردم خراسان رسیدن به مقام بخشی را هدیه‌ای از جانب خداوند می‌دانند که با افزایش درجه عرفان و آگاهی همراه است.
هنرمندان بخشی خراسان بیشتر در شهرهای قوچان، بجنورد و شیروان ساکن هستند و از میان معروف‌ترین آنها می‌توان خان محمد قیطاقی، احمد قلی احمدی، محمد حسین یگانه، حاج قربان سلیمانی، علیرضا سلیمانی، علی غلامرضایی آلمهجوقی و اولیا قلی یگانه را نام برد. موسیقی این بخش از خراسان به‌دلیل تمرکز بیشتر اقوام ترک و کرد در آن با سایر بخش‌های این منطقه تفاوت دارد. موسیقی کرمانجی که ریشه کردی دارد، شادتر و موسیقی قوچان با ریشه ترکی عرفانی‌تر است.
گفته شده که نام بخشی از آنجا آمده که این گروه خاص موسیقی، معتقدند که خداوند این هنر موسیقی را به آنها بخشیده شده است. بخشی‌ها در شمال شرق ایران عمدتا زندگی می‌کنند. مظمون اشعارشان عرفانی، اسلامی و حماسی است و موضوعات اساطیری، تاریخی و افسانه‌ای هم در موسیقی‌شان بیان می‌کنند. موسیقی مقامی آنها، شامل قطعات آوازی است که به زبان‌های ترکی، کردی، ترکمنی و فارسی اجرا می‌شود. این موسیقی تاریخ، فرهنگ، اصول اخلاقی و مذهبی را منتقل می‌کند و سبب می‌شود نقش فرهنگی بسیار عمیقی در میان ایرانیان داشته باشد. بخشی‌ها معمولا این هنر را نسل به نسل و سینه به سینه از اساتیدشان می‌آموزند.
آیین پهلوانی و زورخانه‌ای، سال ۲۰۱۰
آیین ورزش‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ایران نخستین رشته ورزشی در جهان بود که در فهرست میراث معنوی یونسکو ثبت شد. ورزش زورخانه‌ای تلفیقی از هنر، موسیقی و حرکات ورزشی پهلوانی است که ریشه در باورهای دینی و باستانی ایران دارد. آیین ورزش زورخانه‌ای نخست در سال ۱۳۸۷ در کشور ما ثبت ملی شد و دو سال بعد در اجلاس سازمان جهانی یونسکو در کشور کنیا در فهرست میراث معنوی جهانی این سازمان قرار گرفت.
قدمت ورزش‌های زورخانه‌ای در ایران به دوران باستان می‌رسد. این ورزش به‌صورت دسته‌جمعی و فردی توسط آقایان در زورخانه‌ها انجام می‌شود. زورخانه‌ها بناهایی سرپوشیده با نمادهای معماری پرمعنی هستند. در ورودی این سالن‌ها را کوچک‌تر از اندازه طبیعی می‌سازند و ورزشکاران برای ورود به سالن زورخانه باید خم شوند تا پهلوانان زورخانه همواره توضع و فروتنی را به یاد داشته باشند. سقف این بنا گنبدی شکل و محل انجام حرکات ورزشی پهلوانان در میانه آن هشت ضلعی است.
گرداگرد گود ورزش زورخانه را با تصاویر پهلوانان برجسته و نمادهایی از اخلاق می‌پوشانند. در گوشه زورخانه نیز محلی برای نشستن مرشد تعبیه می‌کنند و انجام حرکات ورزشی با به صدا در آوردن زنگ و حماسه خوانی توسط مرشد آغاز می‌شود. سپس هم‌زمان با آوازخوانی مرشد پهلوانان از او رخصت می‌گیرند و حرکات زورخانه‌ای مانند، میل گرفتن، پای جنگلی، پای تبریزی و کباده کشی را اجرا می‌کنند. هرکدام از این حرکات ورزشی نمادی از جنگاوری مردمان ایران باستان هستند. آنچه در ورزش زورخانه‌ای اهمیت بسیار دارد، تقویت روحیه جوانمردی و پهلوانی در کنار قهرمانی ورزشی است.
در زورخانه‌ها به‌جز ورزش کارهای خیر نیز انجام می‌شوند. آیین گلریزان، رسمی قدیمی برای جمع آوری کمک مالی به نیازمندان است که پهلوانان پیکسوت در زورخانه آن را برگزار می‌کنند. از معروف‌ترین پهلوانان زورخانه‌ای ایران می‌توان پوریای ولی، غلامرضا تختی، مصطفی توسی، ضیاءالدین میرقوامی و عباس زندی را نام برد.
هنر نمایشی _ آئینی تعزیه، سال ۲۰۱۰
تعزیه شکلی از تئاتر مذهبی در ایران است که قواعد مخصوص به خودش را دارد. هر اجرای تعزیه چهار عنصر دارد: شعر، موسیقی، خواندن اشعار و حرکت. برخی از اجراها تا صد نقش دارند که به شخصیت‌های تاریخی، مذهبی، سیاسی، اجتماعی، فراطبیعی، واقعی، خیالی و فانتزی تقسیم می‌شوند. اجراهای تعزیه سرشار از نمادگرایی، قوانین، رمزها و نشانه‌های مخصوص تعزیه است که توسط تماشاگران ایرانی قابل درک است و بدون هیچ نور و تزئینی روی صحنه اجرا می شود. بازیگران تعزیه همیشه مرد هستند، حتّی نقش‌های زن توسط مردان بازی می‌شود و بیشتر بازیگران آماتور هستند و شغل اصلی‌شان بازیگری نیست و معمولا تعزیه را برای ثوابش انجام می‌دهند.
هنر تعزیه را به‌عنوان آیین نمایشی مذهبی در ایران می‌شناسند که در سال ۱۳۹۸ شمسی به‌عنوان چهارمین اثر فرهنگی ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد. قدمت این هنر به حدود ۳۰۰ سال پیش می‌رسد؛ گرچه آیین برگزاری نمایش‌های سوگ در ایران پیشینه‌ای قدیمی‌تر دارد. نمایش تعزیه در حال حاضر نوعی آیین سوگواری برای شهادت ائمه اطهار و بزرگان دین اسلام است که بیشتر در روزهای ماه محرم و صفر میان شیعیان برگزار می‌شود.
نخستین نمایش‌های تعزیه اجرای سوگنامه‌هایی از شاهنامه فردوسی بودند که در آنها داستان‌هایی مانند سوگ سهراب و سیاوش و افراسیاب روایت می‌شدند. با گذشت زمان تنوع نمایشنامه‌ها بیشتر و آثار عرفانی با مضامین مذهبی آمیخته شد. پرسوز و گدازترین اجراهای تعزیه که شهرت بالایی به دست آورده‌اند، روایت شهادت امام حسین، یاران و خانواده ایشان در صحرای کربلا است.
گریم، پوشش و نقش خوانی بازیگران تعزیه سرشار از نماد هستند. به‌طور مثال در پوشش بازیگران از رنگ‌های متضاد قرمز تند و سبز پررنگ استفاده می‌کنند تا بر تاثیر شخصیت پردازی‌ها اضافه شود. بازیگران نیز به دو دسته «اولیا خوان» و «اشقیا خوان» تقسیم می‌شوند و نقش‌های منفی توسط افراد قوی‌تر و با گریم‌های سنگین اجرا می‌شود. بازیگران نمایش تعزیه توانایی بالایی در نقش‌خوانی دارند و بخش‌هایی از نمایشنامه را به‌صورت آواز اجرا می‌کنند. انواع مختلف نمایش تعزیه شامل پرده خوانی، نخل گردانی، روضه خوانی، تابوت گردانی و کاروان‌های عزاداری می‌شوند.
نمایش تعزیه در دسته نمایش‌های خیابانی قرار دارد و در گذشته آن را در فضاهای باز مانند کاروان‌سراها، بازارها و گاهی در خانه‌های شخصی اجرا می‌کردند. در زمان حکومت قاجار مکانی به نام تکیه دولت برای اجرای نمایش ساختند که به مرور زمان به محلی ثابت برای اجای نمایش تعزیه تبدیل شد. کمال الملک، نقاش نامی ایران تابلویی بی‌نظیر از این مکان نقاشی کرده است. امروزه میدان‌های اصلی و حسینیه‌های معروف در شهرهای مختلف ایران در روزهای عزاداری محرم و صفر، مکان‌های برگزاری تعزیه هستند.
نقالی، قصه‌گویی اجرایی ایرانی، سال ۲۰۱۱
آیین نقالی ایرانی یکی دیگر از آثار ثبت شده در فهرست میراث ناملموس یونسکو در نشست سال ۱۳۹۰ شمسی کشور اندونزی بود. در پرونده این اثر تاریخچه قصه پردازی در ایران به‌همراه شیوه‌های مختلف روایت و داستان گویی در کشور ما آمده‌اند. آیین قصه‌گویی به شیوه سنتی در ایران نوعی نمایشنامه خوانی است که از آن با نام هنر نقالی نام برده می‌شود.
زمان اجرای نخستین نقالی‌ها در ایران مشخص نیست و پژوهشگران قدمت قصه‌گویی نمایشی یا هنر نقالی در ایران را مربوط به دوران ایران باستان می‌دانند، اما آنچه امروزه از آن با عنوان آیین نقالی ایرانی یاد می‌شود، شیوه‌ای در قصه‌گویی دوره تاریخ اسلامی ایران است. آیین نقالی ایرانی با روایت داستان‌های حماسی از شاهنامه، حکایت‌های پندآموز مولانا، داستان‌های عاشقانه خسرو و شیرین و روضه خوانی مذهبی برگزار می‌شوند. نخستین قصه گویان ایرانی را می‌توان بانوان این سرزمین دانست که در خانه‌ها برای کودکان ایرانی داستان سرایی می‌کردند، اما با گسترش قصه‌گویی در قهوه خانه‌ها و مناطق شلوغ، نقالان مرد جای بانوان قصه گو را گرفتند.
داستان‌های مذهبی و روایت‌های دینی در دوره حکومت پادشاهان مسلمان در ایران رونق گرفتند. داستان سرایی توسط نقالانی صورت می‌گرفت که کلام قدرتمند و لحنی آهنگین داشتند. نقالان لباس‌های سفید یا آبی تیره می‌پوشیدند و چاروق به پا می‌کردند. شال درویشی و عصای آنها نیز ابزاری در دست نقالان برای تصویرسازی بودند. نقالی سنتی در ایران بیشتر در قهوه‌خانه‌ها برگزار می‌شد و در این مکان‌ها پرده‌های نمایشی برای قصه‌گویی می‌آویختند.
نقالان ایران به سه دسته شاهنامه خوانان، روایت کنندگان داستان‌های تاریخی-حماسی و مذهبی خوانان تقسیم می‌شوند. گرچه امروزه آیین نقالی به‌صورت سنتی آن کمتر برگزار می‌شود، هنوز داستان سرایانی در گوشه و کنار شهر به‌دنبال گوش شنوا برای قصه‌گویی هستند. کتاب‌های شاهنامه، اسکندرنامه، حمزه نامه و حیدرنامه مهم‌ترین منابع داستان سرایی نقالان بوده‌اند. از نکات جالب توجه در این آیین باستانی به خاطر سپردن داستان‌های طولانی از کتاب‌های قطور توسط نقالان است.
مهارت‌های ساخت و کشتی‌رانی لنج‌های ایرانی در خلیج فارس، سال ۲۰۱۱
دانش لنج سازی و دریانوردی ایرانیان هشتمین اثر فرهنگی معنوی کشور ما بود که در ششمین اجلاس یونسکو در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار ناملموس این سازمان به ثبت رسید. این اجلاس در کشور اندونزی برگزار شد. بر اساس شواهد موجود در پرونده این اثر، دانش لنج سازی ایرانیان در سراسر خط ساحلی خلیج فارس از خوزستان تا هرمزگان قدمتی سه هزار ساله دارد.
آیین، مراسم، آوازها و نواها، گویش‌های محلی، جشن‌ها، دانش و فنون سنتی دریانوردی، صیادی و لنج سازی در استان‌های جنوب و جنوب غربی ایران در سواحل خلیج فارس در پرونده ثبت جهانی این اثر معنوی به چشم می‌خورند. در سال ۱۳۹۰ این اثر معنوی ایران به‌دلیل قرار گرفتن در خطر نابودی به‌شکل فوری و اضطراری در میراث معنوی یونسکو ثبت شد و کشور ما متعهد به ارائه گزارش دوره‌ای از اقدامات حفاظتی این اثر ملی و معنوی در هر دوره اجلاس شد.
لنج‌ها و قایق‌های دست ساز جنوب ایران از گذشته‌های دور مهم‌ترین ابزار برای سفرهای دریایی و امرار معاش مردمان بومی جنوب کشور ما بوده‌اند. تاجران و صیادان نیز برای کسب و کار خود از این سازه‌های بومی استفاده می‌کردند. در جریان ساخت لنج‌های سنتی جنوب ایران، فرهنگ بومی این خطه به‌شکل شفاهی جریان دارد. موسیقی جنوب کشور ما هم‌زمان با تلاش سازندگان لنج نواخته می‌شود و پدران به فرزندان خود شیوه و فنون ساخت کشتی را آموزش می‌دهند. به این ترتیب دانش لنج سازی در این منطقه سینه به سینه حفظ شده و به‌شکل تجربی به نسل‌های امروزی رسیده است.
ساکنان جنوب ایران لنج ایرانی را «گلاف» می‌نامند و در ساخت آن از انواع چوب درختان محلی مانند کرت، کهور، کنار و یک نوع چوب مرغوب هندی به نام «سای» استفاده می‌کنند. به‌دلیل استفاده از ابزار دستی، ساخت بدنه این کشتی‌ها مدت زمان زیادی طول می‌کشد و هیچ نقشه مکتوبی وجود ندارد. سازندگان لنج با تکیه بر دانش تجربی خود و به‌صورت گام به گام مراحل ساخت لنج‌ها را می‌گذراندند و پس از ساخت بدنه کشتی با استفاده از پارچه‌های آغشته به روغن نارگیل و کنجد، مراحل آب‌بندی و تزئین بدنه را آغاز می‌کنند.
معروف‌ترین شهر در صنعت لنج سازی سنتی جنوب ایران بندر کنگ است. بندرهای لنگه و لافت نیز پیشینه‌ای قوی در ساخت قایق و کشتی دارند. در حال حاضر لنج‌های بومی را در شهرهای قشم، کولقان، درگهان، سوزا، لافت، دولاب و گوران می‌سازند. هر لنج دست ساز نام مخصوص به خود دارد و نمادهای حک روی کشتی‌ها به‌وسیله سازندگان آنها بخشی از فرهنگ غنی جنوب ایران را نشان می‌دهند.
آیین قالیشویان در مشهد اردهال کاشان، سال ۲۰۱۲
مراسم قالی شویان اردهال هر ساله در دومین جمعه ماه مهر در روستاهای «خاوه اردهال» و «فین» در نزدیکی کاشان برگزار می‌شوند. گرچه این مراسم در کشور ما چندان شناخته شده نیست، نام آن به‌عنوان دهمین اثر معنوی ایران در اجلاس سال ۱۳۹۱ شمسی در شهر پاریس در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسید.
آیین برگزاری مراسم قالی شویی مشهد اردهال با زیارت آرامگاه امامزاده «سلطان علی بن محمد باقر»، فرزند امام پنجم شیعیان آغاز می‌شود و با تشییع جنازه نمادین این امامزاده ادامه دارد. مردم این منطقه ارادت زیادی به سلطان علی دارند. بر اساس نقل قول‌های تاریخی در زمان ورود اسلام به ایران مردم کاشان که از ستم حاکمان منطقه به تنگ آمده بودند، نامهای به امام باقر نوشتند و از او تقاضای کمک کردند. امام باقر در جواب نامه ساکنان کاشان، پسرش را به این منطقه فرستاد تا ساکنان این خطه را یاری کند، اما حاکمان او را کشتند.
پس از آن اهالی کاشان و روستاهای اطراف آن به‌سمت مشهد اردهال رفتند و با آیینی خاص پیکر سلطان علی را درون قالی پیچیدند و با گلاب غسل دادند، سپس به خاک سپردند. مردم این منطقه این مراسم را همچنان هر ساله به‌صورت نمادین اجرا می‌کنند. در این مراسم مردم چوب‌های پیچیده شده در قالی را به نشان پیکر سلطان علی از خادمان امامزاده تحویل می‌گیرند و به‌سمت چشمه می‌برند. سپس قالی را در آب چشمه می‌شویند و گلاب افشانی می‌کنند. در پایان دوباره قالی را به امامزاده برمی‌گردانند.
فرهنگ تهیه و تقسیم نان لواش، سال ۲۰۱۶
هنر پخت نان لواش در نشست سال ۱۳۹۶ شمسی سازمان یونسکو به‌شکل مشترک بین کشورهای ایران، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه ثبت شد. این پرونده دومین پرونده مشترک و یازدهمین پرونده مستقل ثبت شده ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو بود.
نان به‌عنوان اصلی‌ترین منبع غذایی در تمام جهان قدمتی باستانی دارد. سالیان دور انسان‌ها با ترکیب آرد و آب، خمیر درست می‌کردند و سپس آن را روی آتش می‌پختند. در شیوه سنتی پخت نان در ایران تنورها را در دل زمین می‌کندند و با پهن کردن خمیر روی سطح صاف، آن را درون آتش می‌گذاشتند. در کشورهای اطراف ایران نان لواش را با نام‌هایی مانند کایرما، جوپکا و یوفکا می‌شناسند.
نان‌های سنگک، بربری، تافتون و لواش معروف‌ترین نان‌های جهان هستند و نان لواش به‌دلیل نازک بودن و ماندگاری بالا طرفداران زیادی در تمام جهان دارد. در گذشته برای تبرک در جشن‌ها به‌خصوص مراسم عروسی از نان لواش استفاده می‌کردند. در کشورهای قزاقستان و قرقیزستان نیز نان لواش را به‌صورت خیرات در مراسم تشییع جنازه پخش می‌کنند. در کشور ارمنستان به این نان «لاواش» و در گرجستان «لواش ارمنی» می‌گویند.
نوروز، سال ۲۰۱۶
آیین برگزاری مراسم نوروز در فرهنگ کشور ما قدمتی باستانی دارد. در آثار برجسته‌ترین شاعران و نویسندگان ایرانی از حکیم ابوالقاسم فردوسی گرفته تا شاعران معاصر، از مراسم نوروز در آغاز بهار در ایران زمین یاد کرده‌اند. این آیین باستانی از سالیان دور تاکنون در گستره وسیعی از سرزمین‌های واقع در فلات ایران و اطراف آن برگزار شده است و فرهنگی مشترک میان ساکنان این مناطق به حساب می‌آید. قدمت آیین باستانی نوروز در سرزمین ما را در حدود ۳۰۰۰ سال تخمین می‌زنند.
آیین باستانی نوروز برای نخستین بار در سال ۱۳۸۸ شمسی و ۲۰۱۰ میلادی به همت و مدیریت کشور ایران و همراهی کشورهای جمهوری آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان در فهرست میراث جهانی ناملموس یونسکو ثبت شد. پس از گذشت پنج سال بار دیگر کشورهای افغانستان، تاجیکستان، عراق، قزاقستان و ترکمنستان درخواست عضویت در پرونده مشترک جهانی آیین نوروز را مطرح کردند. با توجه به مدارک موجود و مستند در سال ۱۳۹۳ شمسی و ۲۰۱۵ میلادی آیین نوروز به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس مشترک بین ۱۲ کشور به ثبت رسید. بیش از ۳۰۰ میلیون نفر از مردمان این کشورها هر ساله با شروع بهار آیین مراسم نوروز را برگزار می‌کنند و شروع سال جدید را جشن می‌گیرند.
در کتیبه‌های به جامانده از دوران باستان به برگزاری جشن‌هایی در آغاز بهار اشاره شده است. نام «اکتیو» در کتیبه‌های باستانی به‌عنوان جشن‌های آغاز سال نو به چشم می‌خورد و محققان و باستان شناسان باور دارند که آیین نوروز ادامه این جشن‌های باستانی است. آداب برگزاری نوروز مانند خانه تکانی، نو کردن اسباب خانه و لباس، چیدن سفره هفت سین با نمادهای پر معنی، دید و بازدید از خانواده و فامیل و احترام به طبیعت، از برجسته‌ترین رسوم ایرانیان از زمان باستان تاکنون به شمار می‌روند. در تمام کشورهای برگزار کننده جشن نوروز، این مراسم را با جشن و پایکوبی و به‌صورت دسته‌جمعی برگزار می‌کنند. اشتراک فرهنگی مردم ۱۲ کشور مختلف در برگزاری جشن نوروز، اهمیت این رسم باستانی در جهان را دوچندان می‌کند.
هنر ساخت و نواختن کمانچه، سال ۲۰۱۷
ساز کمانچه یکی از اصیل‌ترین سازهای سنتی ایران است و هنر ساختن و نواختن آن در کشور ما قدمتی چند صد ساله دارد. در نقاشی‌های تالار چهل ستون اصفهان که از دوره پادشاهی صفویان به جا مانده‌اند، تصویری از نوازنده‌ای کمانچه به دست به چشم می‌خورد. روح الله خالقی استاد موسیقی، آهنگساز و نوازنده ویلون در کتاب سرگذشت موسیقی ایران ساز کمانچه را صورت کامل شده ساز رباب معرفی می‌کند.
هنر ساختن و نواختن کمانچه به‌عنوان اثر مشترک میان ایران و جمهوری آذربایجان در سال ۱۳۹۶ شمسی در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید. کمانچه در دسته سازهای زهی و آرشه‌ای قرار می‌گیرد. جنس بدنه آن از چوب درخت توت ، گردو یا افرا است و آرشه یا کمانه آن را از موی دم اسب می‌سازند. تا پیش از دوره قاجار کمانچه سه سیم داشت و پس از آن با ورود ویولن به ایران، به تقلید از این ساز اروپایی یک سیم دیگر به کمانچه اضافه کردند. برای نواختن کمانچه نوازنده این ساز را روی زمین قرار می‌دهد، با یک دست روی سیم‌ها انگشت گذاری می‌کند و با دست دیگر کمانه را به‌صورت افقی روی سیم‌ها می‌کشد.
از برجسته‌ترین نوازندگان کمانچه می‌توان به اساتیدی مانند اصغر بهاری، کیهان کلهر، رحمت الله بدیعی، مجتبی میرزاده و اردشیر کامکار اشاره کرد. کاسه کمانچه در بخش‌های مختلف ایران اندازه‌های متفاوتی دارد. به‌طور مثال ترکمن‌ها کاسه کمانچه را کوچک‌تر از سایر نقاط ایران می‌سازند و روی دهانه این ساز را با پوست کشیده می‌پوشانند، سپس خرک چوبی را روی آن می‌چسبانند. میزان کشیدگی پوست، روی کاسه چوبی کمانچه اهمیت زیادی دارد و ممکن است با کشیدگی نامناسب به‌سادگی پاره شود. ساز قیچک دیگر ساز سنتی ایران است که شباهت زیادی به کمانچه دارد. این ساز را در مناطق جنوبی ایران می‌نوازند و در میان ساکنان این نواحی طرفداران زیادی دارد.
چوگان، بازی اسب‌سواری همراه با موسیقی و روایت‌گری، سال ۲۰۱۷
چوگان ورزش اصیل ایرانی و موردعلاقه پادشاهان باستان بوده است و ایرانیان پس از آن نسل به نسل آیین برگزاری آن را حفظ و اجرا کردند. این ورزش باستانی به‌عنوان سیزدهمین اثر معنوی ایران در سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسید. بر اساس اسناد تاریخی موجود، قدمت این ورزش در کشور ما به دوره حکومت هخامنشیان می‌رسد. در زمان باستان از ورزش چوگان به عنون رژه‌ای نظامی برای نمایش توانایی و قدرت سواران جنگی استفاده می‌شد. این روند زمان حکومت ساسانیان نیز ادامه داشت و پادشاهان برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح به تماشای بازی چوگان در میدان‌های مسابقه می‌نشستند.
پس از حمله مغولان به ایران توجه این قوم به ورزش چوگان جلب شد و به این ترتیب این ورزش باستانی ایرانی به سایر نقاط جهان راه پیدا کرد. در ابتدا کشورهای آسیایی فنون بازی چوگان را آموختند و امپراتوری‌های بزرگ این قاره نیز به این ورزش علاقه‌مند شدند. البته برخی از مورخان لشگرکشی داریوش اول به هند را زمان گسترش این ورزش به شبه قاره هند می‌دانند.
در زمان حکومت پادشاهان صفوی، با انتقال پایتخت ایران به شهر اصفهان، شاه عباس صفوی دستور ساخت زمین بازی چوگان در میدان نقش جهان را داد. پس از آن افسران انگلیسی در رفت و آمد به کشور ما با آداب برگزاری این ورزش آشنا شدند و به این ترتیب ورزش چوگان به قاره اروپا و پس از آن به آمریکا نیز رفت. در حال حاضر این ورزش را در جهان به نام «پولو» می‌شناسند و ورزش‌هایی مانند هاکی و گلف با الهام از ورزش چوگان طراحی شده‌اند.
در بازی چوگان دو گروه چهار نفره سوار بر اسب باید از حریفان بگذرند و با ضربه زدن به گوی با استفاده از چوب مخصوص، دروازه حریف را باز کنند. در کشورهای مختلف جهان قواعد بازی مانند تعداد و زمان ست بازی متفاوت هستند. در حال حاضر در کشور ما به‌دلیل هزینه‌های بالای این ورزش استقبال چندانی از آن نمی‌شود، اما فدراسیون چوگان با حمایت از ورزشکاران این رشته و تبلیغات، سعی در جذب جوانان علاقه‌مند به رشته ورزشی چوگان دارد.
مهارت سنتی ساخت و نواختن دوتار، سال ۲۰۱۹
ساز دیگری که ساخت و نواختنش به نام ایران جهانی شده، دو تار است. ساز دوتار نه تنها میان بخشی‌ها بلکه در میان اقوام دیگر ایران هم با شکل مختص به خودشان حضور پررنگ دارد و نواخته می‌شود. هنرمندان دوتار با این ساز اعجاب انگیز مضامین عرفانی، حماسی و اساطیری خلق می‌کنند.
مهارت ساخت و نوازندگی دوتار خراسان به‌عنوان چهاردهمین اثر فرهنگی ناملموس ایران در سال ۱۳۹۸ شمسی در پایتخت کشور کلمبیا به ثبت جهانی رسید. دوتار خراسان از زیباترین سازهای محلی ایران است که در گستره وسیعی از شمال شرقی کشور ما نواخته می‌شود. در ساخت این ساز زخمه‌ای تنها از دو سیم استفاده می‌کنند. در بعضی از شهرهای خراسان شمالی شکل ظاهری این ساز با دیگر نقاط این استان تفاوت دارد و نوازندگان بومی هر منطقه متناسب با سبک و سلیقه خود تغییراتی در این ساز ایجاد کرده‌اند.
ساز دوتار میان عشایر ترکمن و ساکنان روستاهای شمال شرقی ایران جایگاه والایی دارد. نوازندگی با دوتار به‌جز لذت بردن از موسیقی مفاهیم گسترده دیگری نیز دارد. زیباترین داستان‌ها و افسانه‌های محلی که ریشه در فرهنگ مناطق شمال شرقی ایران دارند، توسط نوازندگان دوتار با آوازهایی سوزناک نقل می‌شوند؛ البته نواندگی ساز دوتار مختص استان خراسان شمالی نیست و در بخش‌هایی از استان‌های گلستان و مازندران نیز ساز دوتار ساخته و نواخته می‌شود.
هنرمندان اصیل موسیقی ایران ساز دوتار را به دو نوع خراسانی و بغدادی تقسیم می‌کنند و دوتار خراسان را با نام تنبور می‌شناسند. در گذشته دوتار را با چوب درختان گردو و توت و سیم‌های آن را از ابریشم طبیعی یا روده حیوانات می‌ساختند، اما امروزه به‌جای آنها از نخ‌های نایلونی استفاده می‌کنند. مهارت نواختن دوتار با توجه به فواصل محدود در این ساز ارتباط زیادی با کوک آن دارد. نوازنده دوتار هم‌زمان با نواختن کشش سیم‌ها را تغییر می‌دهد و به همین دلیل تمام انگشتان دست نوازنده درگیر هستند. از برجسته‌ترین اساتید دوتار نواز ایران می‌توان به نامهای حاجی قربان سلیمانی، محمد سلیمانی، علیرضا سلیمانی، مجید تکه، عبدالله سرور احمدی، غلامعلی پورعطایی و عثمان محمد پرست اشاره کرد.
هنر نگارگری، سال ۲۰۲۰
هنر نگارگری ایران که از آن با نام نقاشی مینیاتور یاد می‌کنند، پانزدهمین اثر فرهنگی ناملموس ایران در فهرست یونسکو است. این هنر را به‌صورت مشترک بین کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان و ازبکستان در فهرست آثار معنوی یونسکو ثبت کرده‌اند. نگارگری از پرطرفدارترین هنرها در تمام جهان است و هنرمندان نقاش برجسته‌ترین مفاهیم فرهنگی کشور خود را به بهترین شکل در آثار خود نشان می‌دهند.
اوج شکوفایی هنر نگارگری در ایران مربوط به دوره پادشاهی صفویان است. استادانی چون کمال الدین بهزاد و رضا عباسی در این دوره آثاری بی‌نظیر در بناهای تاریخی و مساجد اصفهان و قزوین خلق کرده‌اند. اهتمام پادشاهان صفوی در پاسداشت هنر نگارگری، سبب توجه بیشتر مردم به این هنر شد. از زیباترین یادگارهای نگارگری این دوره در ایران می‌توان به تذهیب، تشعیر، حاشیه سازی، جدول‌کشی و طراحی‌های گل و مرغ در دیواره بناها و نسخه‌های خطی اشاره کرد.
به‌جز نقاشی‌های زیبا از اساتید ایرانی دوره صفویه، نمونه‌های برجسته‌ای از نگارگری ایرانی از دوره‌های سلجوقیان، ایلخانیان، مظفریان و تیموریان نیز به یادگار مانده‌اند. هم‌زمان با قرار گرفتن نام هنر نگارگری ایران در فهرست آثار ناملموس یونسکو نام پیشکسوتان برجسته این هنر در ایران نیز در این فهرست ثبت شدند. محمود فرشچیان، مجید مهرگان، مهین افشان پور، اردشیر مجرد تاکستانی و محمد باقر آقامیری اساتید نگارگری ایران هستند که نام ایشان به‌عنوان ارزشمندترین گنجینه زنده جهان در فهرست آثار معنوی یونسکو به ثبت رسیده است.
هنر نگارگری از گذشته تا کنون تغییراتی داشته. آنچه در نگارگری تاکید میشده، فضای دو بعدی آن است که بعضی آن را به عالم مثال تشبیه کرده‌اند. آثار نگارگری را از میراث گذشته‌ای برایمان به جا مانده می‌توانیم بیابیم. این هنر هم مثل ند اثر دیگر که نام برده شد، علاوه بر ایران به نام کشورهای آذربایجان، ترکیه و ازبکستان هم به ثبت رسیده است.
زیارت کلیسای سنت تادئوس (قره کلیسا)، سال ۲۰۲۰
زیارت سه روزه سالانه کلیسای سنت تادئوس (قره کلیسا) در شمال غرب ایران در ماه ژوئیه برگزار می شود. در این زیارت به دو قدیس برجسته ادای احترام می‌شود: سنت تادئوس (یکی از اولین حواریونی که مسیحیت را تبلیغ می‌کرد) و سنت سانتوخد (اولین شهید مسیحی زن). زائران این مراسم عبارتند از ارمنیان ایران، ایرانیان ارمنی مقیم ارمنستان و پیروان کلیسای حواری ارمنی. زائران قبل از عزیمت به سمت کلیسا، در تبریز جمع می‌شوند. آنها سالانه ۷۰۰ کیلومتر از ایروان تا صومعه را طی می‌کنند. این مراسم هم به نام ایران و ارمنستان در فهرست آثار ناملموس یونسکو به ثبت رسیده است.
آیین زیارت تادئوس مردادماه هر سال در قره کلیسا استان آذربایجان غربی ایران برگزار می‌شود. این آیین شانزدهمین و آخرین اثر معنوی ثبت شده از ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو تا سال ۱۴۰۰ شمسی است که به‌صورت مشترک با کشور ارمنستان در این فهرست جهانی قرار گرفت. آخرین گردهمایی کنوانسیون جهانی یونسکو برای ثبت آثار معنوی در سال ۱۳۹۹ شمسی و ۲۰۲۰ میلادی بود.
هر ساله در هفته نخست مرداد ماه بیش از پنج هزار ارامنه ایران و سایر کشورها در کلیسای تادئوس یا قره کلیسا در استان آذربایجان غربی جمع می‌شود و آداب دینی خود مانند عسل تعمید کودکان و نوجوانان را انجام می‌دهند. بسیاری از خانواده‌ها سه روز نخست ماه مرداد به کلیسا می‌روند و آداب این مراسم را به‌شکل کامل اجرا می‌کنند، اما بسیاری از مسافران نیز تنها یک روز را در این کلیسا می‌گذرانند.
تادئوس یکی از یاران حضرت عیسی و از حواریون بود که در کشور ارمنستان به تبلیغ مسیحیت پرداخت. گرچه پادشاه ارمنستان نخست با او همراه و همدل بود، در نهایت دستور به قتل تادئوس و پیروان او داد و به این ترتیب ۳۵۰۰ تن از مسیحیان کشته شدند. پس از گذشت سال‌ها و رواج مسیحیت در کشور ارمنستان کلیساهایی به یاد تادئوس و همراهان او در این کشور ساختند و هر ساله هم‌زمان با سالروز مرگ آنها آیین بزرگداشت تادئوس در این کلیساها برگزار می‌شود. قره کلیسا در استان آذربایجان غربی یکی از معروف‌ترین کلیساهای جهان برای برگزاری این آیین ارامنه جهان است.
آثار در انتظار ثبت در فهرست جهانی یونسکو
در سازمان جهانی یونسکو محدودیت‌هایی برای ثبت آثار در سال وجود دارد و هر کشور سالانه می‌تواند تنها یک اثر فرهنگی معنوی خود را به‌صورت مستقل برای ثبت در فهرست ناملموس یونسکو ارائه دهد، اما برای ثبت آثار معنوی مشترک بین کشورها محدودیتی وجود ندارد. به همین دلیل کشورهای مختلف آثار فرهنگی معنوی مشترک با هم را در غالب یک پرونده به یونسکو ارائه می‌دهند تا احتمال بیشتری برای ثبت آثار فرهنگی ناملموس خود داشته باشند. گرچه به این ترتیب احتمال ثبت بیش از یک اثر معنوی برای هر کشور در سال وجود دارد، تنظیم اسناد مشترک بین کشورها پیچیدگی‌های خاص خود را دارد.
آیین جشن مهرگان یکی از مراسم ایرانی است که در کشور تاجیکستان نیز برگزار می‌شود. به همین دلیل کشور ما پرونده ثبت این آیین باستانی را به‌صورت مشترک با کشور تاجیکستان به سازمان یونسکو ارائه کرده است. هنر ساختن و نواختن عود نیز به‌صورت مشترک بین کشور ایران و سوریه، در انتظار ثبت در فهرست میراث ناملموس یونسکو قرار دارد.
پانزدهمین اجلاس کمیته جهانی میراث ناملموس یونسکو در آذرماه سال ۱۳۹۹ در کشور جامائیکا برگزار شد و به‌دلیل شیوع ویروس کرونا از یک سال قبل از آن در تمام جهان، این نشست به‌صورت مجازی بود. گرچه پروندههای مشترک ایران با کشورهای تاجیکستان و سوریه در اجلاس جامائیکا ارائه شدند، ثبت جهانی آیین جشن مهرگان و هنر ساختن و نواختن عود به‌دلیل وجود پاره‌ای از ابهام‌ها، از سوی برگزارکنندگان این نشست به دوره بعد موکول شد. مشترک بودن این آثار بین دو کشور از دلایل ایجاد ابهام در پروندههای ارائه شده بود.
به‌جز آثار مشترک ایران پرونده دو اثر معنوی از کشور ما به‌صورت مستقل برای ثبت در فهرست معنوی یونسکو ارسال شده‌اند. نخستین پرونده مربوط به ثبت جهانی هنر خوشنویسی ایران است. با توجه به اهتمام کشورهای عربی و ترکیه در ثبت این هنر به نام خود، ثبت هنر خوشنویسی ایران در حال حاضر اهمیت بالایی دارد. پرونده هنر خوشنویسی ایران در نشست یونسکو در سال ۲۰۲۱ میلادی بررسی خواهد شد.
دیگر اثر معنوی مستقل ایران، آیین برگزاری جشن یلدا است. این جشن باستانی بخشی از فرهنگ کهن ایرانی را به‌همراه دارد و برای پاسداشت این مراسم زیبای باستانی، پرونده ثبت آن در میراث ناملموس یونسکو از سوی ایران به این سازمان ارسال شده است. این پرونده در نوبت ارزیابی قرار دارد و ثبت آن در فهرست معنوی یونسکو در سال‌های ۲۰۲۲ یا ۲۰۲۳ میلادی پیش‌بینی می‌شود.
نظر کاربران :
هیچ نظری برای این مطلب ثبت نشده است. شما اولین نفر باشید.