آب انبار گلشن یزد

آب انبار گلشن واقع در محلة «گازرگاه» شهر یزد، از بناهای دوران معاصر است. آب انبار گلشن دو پاشیر و پلکان جداگانه برای استفاده مسلمانان و زرتشتیان دارد. آب انبار گلشن دارای چهار بادگیر است که در فواصل یکسان در کنار مخزن دایره‌ای شکل آب انبار قرار دارند. ارتفاع بادگیرها از سطح زمین سیزده متر و حجم مخزن آن دو هزار متر مکعب است.انبارها به دلیل اهمیت در زندگی کویری و نقشی که در ادامه حیات و زیست مردم داشته اند ، به تنهایی می توانند در زمره جذابیت های تاریخی یزد قرار گیرند.

آب انبارها معمولا در مرکز محله های شهر واقع و از چهار عنصر اصلی تشکیل شده اند:
خزینه : به شکل استوانه که در دل زمین ایجاد شده و و محل ذخیره آب می باشد.
گنبد : پوشش به شکل نیمکره بر روی خزینه به منظور حفاظت آب از آلودگیهای محیطی جهت خنک نگه داشتن آن
پاشیر: راهرو پلکانی جهت برداشتن آب از خزینه
بادگیر: وسیله ای برای هدایت جریان هوا به درون آب انبار

در شهرها و روستاهای استان نزدیک به هزار آب انبار وجود دارد که شیوه طراحی آنها تقریباً یکی است. یکی از عمده‌ترین مصالح سنتی ساخت آب انبار در کنار آجر، ملاتی به نام «دیمه» است که از آهک، خاکستر و ماسه بادی تشکیل شده است. این ملات ضمن آب‌بندی بنا از فاسد شدن آب نیز جلوگیری می‌کند. آب‌انبارها معمولاً از ۴ عنصر اصلی تشکیل شده‌اند که یکی از آنها «خزینه»یا فضایی استوانه‌ای به‌عنوان محلی برای ذخیره آب است که در دل زمین ایجاد و آب قنات در آن ذخیره می‌شود.
از دیگر اجزای آب‌انبار می‌توان به «پاشیر» اشاره کرد. این فضا راهرویی پلکانی در عمق زمین است که برای برداشتن آب از خزینه ساخته شده است.
«بادگیر» نیز یکی از اجزای اصلی آب‌انبارهاست که عنصری ساختمانی برای هدایت جریان هوا به درون آب انبار و تهویه آن برای جلوگیری از فساد آب داخل خزینه است. تعداد بادگیرها با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه و نوع عملکرد از یک تا ۷ متفاوت است؛ به‌عنوان مثال آب انبار مریم‌آباد دارای یک بادگیر است و آب‌انبار شش بادگیری یزد نیز دارای ۶ بادگیر و آب‌انبار عصرآباد و حسین‌آباد یزد هم دارای ۷ بادگیر است.
نکته مهم درباره آب انبارهای استان و شهر یزد این است که تقریبا تمام آنها چه توسط مسلمانان و چه زرتشتیان وقف خیرات و داد و دهش و گهنبار بود.

برای نمونه در کتیبه کهن ترین آب انبار یزد آمده است :
‘ غرض، نقشی است کز ما باز ماند             که هستی را نمی بینم بقایی
مگر صاحبدلی روزی به رحمت                    کند در حال مسکینان دعایی ‘
همچنین آب انبارها به لحاظ نوع دسترسی به آب و شیوه بهره وری هم تفاوت هایی با یکدیگر دارند.
به گونه ای تغذیه آنها به صورت بارانی ، رودخانه ای و دستی است و از طریق باران ، قنات و چاه ، رودخانه ها ، چشمه ها ، چاه جانبی ، آب لوله کشی شهر پر می شد که بستگی به موقعیت جغرافیایی قرار گیری هر کدام و نوع بهره وری آنها دارد.
نوع بهره وری آب انبارها نیز همگانی ( عمومی ) و خصوصی (شخصی ) تعریف شد که با کارکردهای روستایی ، بیابانی ، صحرایی ( دشتی و کشاورزی ) ، خانگی ( شخصی ) ، کوهستانی ، قلعه ای ، کاروانسرایی ، میان راهی و شهری بود و هنوز هم در برخی نقاط بیابانی به همین شکل در حال استفاده است.
تزئینات این نوع سازه آبی ، عمدتا بسته به نوع کارکرد متفاوت است به گونه ای که آب انبارهای شهری ، جلوه زیباتری از سایر سازه های مشابه دارد و در کارکردهای بیابانی ساده تر از بقیه و تنها به صورت اتاقکی که تنها یک سقف داشته ، بنا شد.

منابع:ایران تورینگ-تابناک-خبرگزاری جمهوری اسلامی