یخدان مویدی کرمان از یادگارهای اواخر دوره صفویه است و نظیر دیگر یخچال‌های تاریخی، از آن به‌منظور نگهداری یخ برای روزهای تابستان استفاده میکردند. نام مویدی به قنات مشهور مویدی بازمی‌گردد که آب یخچال از آن تامین می‌شد. البته برخی می‌گویند صاحب یخدان، فردی به نام مویدالدین ریحان، یكی از كارگزاران حكومت كرمان بوده است.آب انبار یخدان موبدی که در محله کوچه موبدی قرار دارد از معروفترین آب انبارهای موجود می باشد که در حال حاضر متروکه ولی پا بر جاست. در حال حاضر آب یخدان ها خشک شده و از آنها به عنوان نمونه ای از میراث های به جا مانده از پیشینیان یاد می شود.
آب آشامیدنی مردم در قدیم از آب موجود در مخازنی تامین می شد که به آب انبار موسوم بودند. این مخازن را از منابع آبی از قبیل رودخانه، قنات، چشمه و یا آب باران پر می کردند. همچنین در این آب انبار پشت دیوارهای بلند سطوحی صاف تعبیه می کردند که در شب های زمستان آب آن قسمت یخ می بست و از این یخ در فصل تابستان به وفور استفاده می کردند. نکته جالب توجه در این یخدان این بوده که آب آن از قنات تامین می شده و فالوده فروشان صاحب آنها بودند.اگر پای صحبت قدیمی‌های کرمان بنشینید، می‌گویند در ساعات ابتدای صبح‌های تابستان، فالوده‌فروش‌ها فالوده کرمانی را در سایه یخچال‌ها درست میکردند و به مردم می‌فروختند. بدین‌ترتیب به‌نظر می‌رسد یخدان‌ها به مکانی برای تفریح و استراحت مردم نیز تبدیل شده بودند.
برای آشنایی بیشتر با کرمان پیشنهاد می کنیم به صفحه جاهای دیدنی کرمان مراجعه بفرمایید.
معماری یخدان مویدی
عناصر تشکیل‌دهنده یخدان مویدی نظیر دیگر یخدان‌ها عبارت‌اند از مخزن، حصار، استخر و چاله یخ. مصالح بنا را خشت خام و ملات گل تشکیل می‌دهند. خشت خام عایق حرارتی است و گرما را به داخل یخچال عبور نمی‌دهد. پله‌های یخدان نیز برای دسترسی و نگهداری مطلوب و تعمیر خشت‌ها بنا نهاده شده بود و در حقیقت هر سال یک لایه جدید خشت و گل روی گنبد می‌کشیدند.
پلان مخزن دایره‌ای شکل است که گنبدی از نوع «بستو» (نوعی قوس بیضی شکل) روی آن احداث کرده‌اند. نوک این ساختار مخروطی شکل به‌گونه‌ای ساخته شده است که حداقل میزان تابش آفتاب را جذب کند و در اطراف این مخروط دیوارهای بلندی احداث میکردند که با وزش باد و استفاده از سایه، دمای هوا را به‌صورت محسوس کاهش دهد. این دیوارها سایه‌انداز نام دارند.
طرز کار یخدان مویدی
یخ‌سازی
برای تامین آب یخچال‌های خشت و گلی عظیم، آب به‌وسیله قنات‌ها به انتهای یخدان هدایت می‌شد . همیشه چند نفر کارگر در این یخچال‌ها در حال فعالیت بودند. مقداری آب از طریق تعدادی حفره، هر شب روی توده‌های یخ‌های قبلی هدایت می‌شد. این میزان چنان بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد سازد؛ به عبارت دیگر ارتفاع آب روی سطوح یخ‌گیر از چند سانتی‌متر تجاوز نمی‌کرد. این شرط فنی به‌خوبی می‌رساند که یخچال‌سازان مجبور بودند با کمال دقت سطوح یخ‌گیری را طراز کنند.
انتقال یخ به انبار
پس از آن که تقریبا قطر یخ به ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر می‌رسید، یخ‌ها را قطعه قطعه میکردند و داخل منابع یخ می‌ریختند و انبار میکردند. انبارهای یخ مانند آب‌انبارهای مدور ساخته شده بود و در مجاورت سطوح یخ‌گیری قرار داشت. روی هر طبقه از یخ‌ها مقداری کاه می‌ریختند تا از چسبیدن آنها به یک‌دیگر جلوگیری شود. در برخی موارد، یخ‌سازان خوش‌ذوق دانه‌های یاقوتی رنگ انار را روی یخ‌های پاک می‌ریختند و در تابستان یخی زیبا و دلفریب زینت‌بخش سفره ثروتمندان می‌شد.
انبار
این انبارهای یخ دارای دو راهرو بودند که یکی برای انباشتن یخ‌ها پس از تهیه به‌کار می‌رفت. دیگری برای بیرون آوردن آنها در فصل تابستان استفاده می‌شد. همچنین در کف انبار یخ، یک یا چند چاه مخروطی شکل پیش‌بینی شده بود تا آب‌های حاصله از ذوب یخ‌ها در فصل گرما، به‌وسیله آبراهی در کف یخدان به آن منتقل می‌شد.
بازدید از یخدان مویدی
در حال حاضر یخدان مویدی در میان فضایی سبز واقع شده و بازدید از ساختمان آن در سراسر روز ممکن است. البته توصیه می‌کنیم برای بررسی دقیق‌تر، ساعات روشنایی به آن مراجعه کنید. فضای درونی یخدان در حال حاضر (سال ۱۴۰۰) قابل بازدید نیست.
نحوه دسترسی
آدرس : استان کرمان، کرمان، خیابان شهید کامیاب (ابو حامد)
مطالب مرتبط :